Durağı: Irak perdesidir.
Seyri: İnicidir.
Dilkeş Haveran Makamı Dizisi: Yerinde Hüseyni makamı dizisi ile Irak perdesindeki Segah dörtlüsünün veya Irak makamı dizisinin bir kısmının birbirine eklenmesinden meydana gelmiştir.
Dilkeş Haveran Makamı Dizisi:
Güçlüsü: Hüseyni makamının güçlüsü olan Hüseyni perdesidir. Yarım karar Uşşak çeşnisiyle bu perdede yapılır. Yerindeki Hüseyni dizisinin karar perdesi olan Dügah perdesi de mertebe güçlü gibi kullanılır ve önemlidir.
Asma Karar Perdeleri: Dilkeş-Haceran makamını meydana getiren dizilerden biri Hüseyni makamı dizisidir ve bu makamın içinde çok önemli bir yer tutar. Bu bakımdan Hüseyni makamındaki asma kararlar aynen Dilkeş-Haveran makamında da kullanılır. Eviç perdesi Hüseyni makamında olduğu gibi Acem perdesi olarak da kullanılır. Bunun neticesi olarak Neva perdesinde Buselik, Çargah perdesinde Çargah çeşnileri meydana gelir. Eviç perdesi ile inilirse Nevadaki çeşni Rast, Çargahdaki çeşni ise beşli halindeki Pençgah çeşnisidir. Segah perdesinde yine Hüseyni makamında olduğu gibi ya Segah üçlüsü ile, veya tam yahut Eksik Ferahnak beşlisi veya Segah çeşnisi ile asma kararlar yapılır.
Dilkeş-Haveran makamındaki eserlerde zaman zaman bakiye diyezli do Nim Hicaz perdesine rastlıyoruz. Bu perde makama ve diziye tamamen yabancıdır. Bu perdenin kullanılmasını iki sebebe bağlayabiliriz:
1-Eviç perdesi yerine Acem perdesi kullanıldığında Neva perdesinde bir Buselik çeşnisi meydana geleceğine göre, Nim Hicaz perdesi bu Neva perdesindeki Buselik çeşnisinin yedeni olabilir.
2-Yerindeki Uşşak makamının Yegah perdesinde bir Rast beşlisi olarak pest taraftan genişlediğini, Uşşak makamını incelerken görmüştük. Dilkeş-Haveran makamındaki Hüseyni dizisinin güçlü Hüseyni perdesi üzerinde bir Uşşak dörtlüsü vardır. Bu dörtlüyü Uşşak makamında olduğu gibi pest tarafına Rast beşlisi ekleyerek genişletirsek, burada Yegah perdesindeki Rast beşlisinin üçüncü perdesinde karşı gelen perde Nim Hicaz perdesidir. İşte Nim Hicaz perdesi Dilkeş-Haveran makamına bu sebeplerden biri veya her ikisi ile birden karışır. Bu perdenin hiç kullanılmadığı eserler de vardır.
Dilkeş Haveran Makamı’nda Nim Hicaz Perdesinin Kullanılması:
Fakat hemen söyleyelim ki Dilkeş-Haveran makamında Dügahda Rast beşlisinin Nim Hicaz perdesi altındaki sesleri katiyyen kullanılmaz. Hemen yine Hüseyni beşlisi ile yerindeki Hüseyni dizisine geçilir. Yine Hüseyni makamında olduğu gibi zaman zaman Hüseyni perdesinde Hüseyni çeşnili asma kararlar yapılır. Bunun için tiz tarafta Tiz Buselik kullanılır.
Donanımı: Si için koma bemolü, fa için bakiye diyezi donanıma yazılır. Gerekli değişiklikler eser içinde gösterilir.
Perdelerin Klasik Türk Müziği’ndeki isimleri: Pestten tize doğru: Irak, Rast, Dügah, Segah, Çargah, Neva, Hüseyni, Eviç veya Acem, Gerdaniye, Muhayyerdir.
Yedeni: 1.çizgideki bakiye diyezli mi Acem Aşiran perdesidir. Yedenin önemi büyüktür.
Genişlemesi: Çok gerektirdiği takdirde Hüseyni dizisi makamında olduğu gibi genişleyebilir. O zaman Muhayyer perdesi üzerine bir Buselik beşlisi getirmek gerekir. Fakat bunun ancak bir-iki sesi kullanılabilir. Aslında bu bir-iki sesi dahi kullanmak doğru değildir. Çünkü makamın karakterine aykırıdır.
Seyir: Mutlaka yerindeki Hüseyni dizisi ile aynen Hüseyni makamında olduğu gibi güçlü civarından seyre başlanır. Diziyi meydana getiren çeşnilerde karışık gezinildikten sonra, güçlü Hüseyni perdesinde Uşşak çeşnisiyle yarım karar yapılır. Bu arada gereken yerlerde gereken asma kararlar da gösterilir. Nihayet yine karışık gezildikten sonra Irak perdesindeki Segah dörtlüsüne geçilir ve Irak perdesinde Segah çeşnisiyle yedenli tam karar yapılır.
Dilkeş Haveran Makamı’na Örnek Bir Eser
Lütfen yorum bırakın.