Doku kültüründe bitkilerin değişik organlarından çok küçük parçacıklar steril koşullarda alınarak yeni bitkiler elde edilir. Doku kültürünün Latince adı invitro’dur. İnvitro, yapay koşullarda tüpler içinde anlamına gelir. Bu yönteme doku kültürü denmesinin sebebi, yüksek olan tepe meristemi gibi bitki dokularının kullanılmasıdır.
İnvitro’nun diğer vegatatif üretim yöntemlerinden üstün yönlerini şöyle sıralayabiliriz:
- Hastalıktan ari bitki kazanma ve bunların varlığını sürdürme
- Çok sayıda, homojen ve kısa sürede bitki üretimi
- Diğer yöntemlerle üretimi zor olan bitkilerin üretimi
- Az sayıda anaçla çok sayıda üretim
- Yıl boyu üretim
Doku kültüründe bazı zorluklar ve sorunlarla karşılaşılabilir. Bunlar aşağıda belirtildiği gibi beş noktada toplanabilir:
- Laboratuvar kuruluşu ve laboratuar malzemelerinin pahalılığı
- Kimyasal madde sağlamadaki güçlülükler
- Yetişmiş eleman sıkıntısı
- Çalışmanın fazla titizlik ve sabır istemesi
- Bazı istenmeyen genetik değişiklikler
Doku kültürü ile üretimde mutlaka laboratuvara ihtiyaç vardır. Ülkemizde doku kültürü ile bitki yetiştiren işletmelerin sayısı ve kapasiteleri yeterli olmadığından anaç bitkiler yurt dışından ithal gelmekte, bu da büyük döviz kaybına yol açmaktadır.
Bugüne kadar pek çok bitkide invitro ile üretim başarılmış ve bu bitkilerin sayıları giderek artmaktadır. Başarılı bir invitro üretimi için üç bölümden oluşan bir laboratuar zorunludur.
Ön Hazırlık Odası: %100 steril çalışmayı sağlamak için gerekli olan steril dolap adı verilen çalışma masasının bulunduğu odadır.
Bitki parçasının besin ortamına yerleştirilmesi ve Bitki parçasının alınması:
Yıkama Odası: Burada besin ortamının hazırlanması, cam laboratuar malzemelerinin ve besin ortamının sterilizasyonu ve cam eşya temizliği yapılır.
Bitki parçasının besin ortamına konması ve Bitkiler besin ortamında:
Kültür Odası: Bu odada sıcaklık ve ışık kontrol edilebilir durumdadır. Tüpler içindeki besin ortamına konulmuş örnekler gelişmelerini burada sürdürür.
Bitki parçalarının tüplere konması ve Köklü bitkiler:
Tüm invitro tekniği steril koşullar altında yürütülmelidir. Bunun için de üretim amacıyla alınan örneğin alınmadan önce veya sonra sterilize edilme zorunluluğu vardır. Ancak sterilizasyon sırasında bitki hücrelerinin ölmemesine özen gösterilmelidir. Özellikle örneklerin kesim yerleri sterilizasyon maddesine çok hassas olduğundan sterilizasyondan sonra tekrar kesim yapılmalıdır.
Doku kültüründe kullanılan besin ortamı, damıtık su içinde bulunan organik maddeler çözeltisidir. Bazı bitki türleri hemen hemen her besin ortamında gelişebilir fakat bazı türler, özel hazırlanmış besin ortamı gerektirir. Besin ortamı içeriklerinin farklı olması sadece tür değişikliğine bağlı kalmaz. Aynı bitkinin farklı bitki kısımları da faklı içerikli besin ortamı hazırlanması gerektirebilir; bu yüzden en uygun besin ortamı, her üretimden önce deneme yapılarak saptanmalıdır.
Bitkilerin iklimlendirme odasına alınması ve Köklü bitkilerin viyole alınması:
Genel olarak besin ortamları: makro ve mikro elementler, organik karbon kaynakları, bitkisel hormonlar, vitaminler ve aminoasitlerden oluşmaktadır. Besin ortamı, katı ve sıvı olarak kullanılabilir. Ortamın katılaştırılması için agar eklenebilir.
Steril koşullarda yetiştirilen küçük bitkilerin normal kültürlerde kontrol edilmeleri zorunludur; çünkü steril ortamda yetiştirilen küçük bitkiler, normal ortam şartlarına ve enfeksiyonlara karşı hassastır. Bitkiler bir süre sera koşullarına alıştırıldıktan sonra satışa çıkarabilir.
Bu yöntemlerin kendilerine özgü bazı özellikleri olmasına rağmen, hemen hepsinde kullanılan ve gerekli olan genel teknik aynıdır.
Embriyo Kültürü
Embriyonun yumurtalık içindeki gelişmesinin belirli bir devresinde izole edilerek, özel bir gıda ortamında çimlendirip, geliştirilmesine embriyo kültürü denir. Embriyonun gereksinim duyduğu besin maddeleri, embriyonun olgunluk derecesine göre değişmektedir. Yapılan çalışmalarda çok küçük küresel embriyolar belirli oranlarda oksin, sitokinin ve fazla miktarda şekere ihtiyaç duyar. Olgun embriyolar ise yalnızca mineral tuz içeren basit ortamlarda gelişebilir.
Kültüre alınacak embriyonun sterilizasyonu başlıca iki yolla gerçekleştirilir. Birinci yolda meyve uygun bir madde ile sterilize edildikten sonra kesilerek açılır ve tohum steril bir aletle çıkarılabilir. Bundan sona embriyo izole edilerek kültür ortamına yerleştirilir. İkinci yolda ise meyveden çıkarılan tohum sterilize edildikten sonra embriyo izole edilip kültüre alınır.
Meristem Kültürü
Meristem sürekli olarak bölünebilme yeteneğine sahip hücrelerin oluşturduğu dokulardır. Bu dokular sayesinde, bitkiler yeni hücre ve organlar kazanarak büyür.
Meristem kültürünün esası, meristemin birkaç yaprak taslağı ile beraber binoküler mikroskop altında izole edilerek, uygun bir gıda ortamına yerleştirilerek geliştirilmesidir.
Anter Kültürü
Anter kültürü haploid bitki elde etmek amacıyla kullanılır. Bitki ıslahı yönünden önem taşıyan anter kültürü, bir bitkiden izole edilen anterlerin uygun bir gıda ortamına yerleştirilerek, olgun olmayan polen tanelerinden bitkilerin geliştirilmesi tekniğidir.
Kallus Kültürü
Kallus kültüründe ana bitkiden alınan parça, yapay besin ortamında kallus dokusu oluşturur. Bu kallus dokusu genel olarak parankima hücrelerinden meydana gelir. Bu yöntemde başarı, bitkinin meydana getirdiği kallus dokusunun kök veya sürgüne dönüşüm yeteneğine bağlıdır.
Kallus kültürüne, bitkinin bölünebilme özelliğine sahip hücrelerin bulunduğu bitki kısımlarından başlanabilir.
Protoplast Kültürü
Bu kültürünün temelini, hücre zarının yırtılarak protoplastın izole edilmesi ve steril besin ortamında geliştirilmesi oluşturur. Protoplastların kültüre alınması sonucunda uygun şartlarda protoplaslardan meydana gelen kalluslar, farklılaşarak sürgün ve kök oluşturabilmektedir.
Lütfen yorum bırakın.