Uşşak Makamı

Durağı: Dügah perdesidir.
Seyri: Çıkıcıdır.
Dizisi: Yerinde Uşşak dörtlüsüne, Neva’da, Buselik beşlisinin eklenmesinden meydana gelmiştir. (Uşşak dörtlüsü + 4. derecede Buselik beşlisi)

Uşşak Makamı Dizisi:

Güçlüsü: Dörtlü ile beşlinin ek yerindeki Neva (Re) perdesidir. Üzerinde Buselik çeşnili yarım karar yapılır.

Asma Karar Perdeleri: Uşşak makamının en önemli ve karakteristik asma karar perdesi, Segah perdesidir. Bu perde üzerinde, Segah ve Ferahnak çeşnisi ile asma karar yapılır.

Segah’da Eksik Ferahnak 5’lisi:

Segah’da Eksik Segah 5’lisi:

Uşşak dörtlüsünün karar perdesinin bir tanini altında, Rast çeşnisinin yer aldığını biliyoruz. Uşşak seyri sırasında, Rast perdesine düşülürse, Rast’ta Rast’lı asma karar yapılmış olur.

Rast’ta Rast 5’lisi:

Donanımı: Yalnız si için koma bemolü donanıma yazılır.

Not: Uşşak makamında si sesi koma bemollü, yani Segah perdesi olarak görülür. Fakat özellikle inici nağmelerde, iniş cazibesi ile bu perde Segah’dan 1-2 koma pest basılır. Bu hal makama ayrı bir özellik ve kişilik kazandırır. 2-3 komalık değiştirme işareti olmadığı için, yazıda bu perde yine Segah olarak gösterilir. İcrada daha pest basılır. Dügah ve Segah perdeleri arasında 8 komalık bir uzaklık vardır. Bu aralığa büyük mücennep aralığı der ve “K” ile gösteririz. Uşşak makamında 2-3 koma kadar pest basılan si sesi yüzünden, Dügah’la bu pestleşmiş Segah perdesi arasında 6-7 komalık bir aralık kalır ki, buna Eksik Büyük Mücennep aralığı denir.

Uşşak makamına özgü bir durum olarak kabul edilen bu hal, doğruyu söylemek gerekir ki, bir çok yerlerde kendini hissettirir. Türk musiki sistemine bu aralığın alınması, bir bakıma doğru ise de, zaten sayıca fazla olan aralıklarımızı ve buna buna bağlı olarak değiştirme işaretlerini de arttıracağından, kullandığımız Türk Musikisi sistemini kuran Saadettin Arel ve Dr. Subhi Ezgi tarafından sistem dışı bırakılmıştır. Fazla işaret ve aralığın, icra bakımından büyük sakıncaları olduğu söz götürmez.

Perde İsimleri: Dügah, Segah, Çargah, Neva, Hüseyni, Acem, Gerdaniye, Muhayyer’dir.

Yedeni: 2. çizgideki sol, Rast perdesidir.

Genişlemesi: Uşşak makamı çıkıcı, ağır başlı ve dini duygular uyandıran bir makamdır. Bu yüzden, makamın ağırbaşlılığının bozulmaması için genişlemesi, daima dizinin pest tarafından, durak altından yapılır. Bu da Yegah perdesinde bir Rast beşlisi oluşturmakla elde edilir. Bu genişlemede (Fa Diyez) Irak perdesi, diziye yabancı bir sestir. Ana dizide böyle bir ses yoktur. Esasen Yegah’daki Rast çeşnisi de diziye yabancıdır. Fakat önceden biliyoruz ki, Uşşak dörtlüsünün, karar perdesinin, bir tanini altında Rast beşlisi meydana gelir. Yani bu çeşni iç-içedir. İşte Irak perdesi ve Yegah’daki Rast çeşnisi Uşşak-Rast arasındaki bu yakınlıktan meydana gelmiştir ve adeta Rast makamından alınmıştır.

Uşşak Makamı Genişlemesi:

Uşşak makamının mutlaka durak altına genişlediğini biliyoruz. Bu makam tiz durak üstünde hemen hemen hiç dolaşmaz. Aksi halde makamın ağır ve ciddi havası kaybolabilir. Bu bakımdan tiz taraftan genişlemez. Tiz taraftan genişleme daha çok Uşşak makamına her bakımdan benzeyen Beyati makamı için düşünülür. Bununla beraber çok nadir de olsa bazen nağmeler tiz durağı aşabilir. O zaman hangi seslerin kullanılacağını tespit etmek gerektiğinden, tiz taraftan bir genişleme tamamen teorik de olsa söz konusudur.

Tiz tarafta düşünülen genişleme iki şekilde olabilir:

2-) Güçlü Neva perdesi üzerindeki Buselik beşlisi Muhayyer perdesinde bir Kürdi dörtlüsü eklenmesiyle,

Neva’da Buselik dizisi halinde uzatılabilir:

Not: Uşşak makamının tiz taraftan hemen hiç genişlemediğini tekrar hatırlatalım. Hele Neva perdesinde meydana gelen Buselik dizisinin, güçlüsü durumunda olan Muhayyer perdesinde asla kalış yapılmaz. Bu arada tiz tarafta küçük mücennep bemollü bir si görüyoruz. Bu perdenin ismi Sünbüle’dir.

Seyir: Durak civarından, durağın altında genişlemiş bölgenin seslerinden seyre başlanır. Önce durak üstündeki uşşak dörtlüsünün seslerinde dolaştıktan sonra, dizinin iki tarafında karışık gezinip, güçlü Neva perdesinde yarım karar yapar. Bu arada gerekli yerlerde gereken asma kararlar ve diğer özellikler de gösterilir. Nihayet bütün dizide ve gerekiyorsa genişlemiş kısımda da karışık gezindikten sonra Dügah perdesinde Uşşak çeşnisi ile tam karar yapılır.

Not: Uşşak makamının seyri sırasında Çargah’daki Çargah’lı asma kararda fazla ısrar edilirse Uşşak Huzi makamı meydana gelir.