Porte, Anahtar ve Sol Anahtarı

Ut queantlaxis
Ressonade fibris,
Mirage storum,
Famulitu orum,
Solve polluti,
Labiire atum,
Sancte Joannes

Guido ARETİNUS (d’Arezzo) 995-1050

Yukarıda görüldüğü gibi nota isimleri bir İtalyan keşiş olan Arezzo’nun yazdığı bir ilahinin her satırının ilk heceleridir. 1595 senesinde Belçikalı Waelrant yedinci sese Si ismini vermiş, 1659 senesinde ise Gibelius Ut hecesini Do ile değiştirmiştir.

Ses Yüksekliğinin Yazılması

Seslerin yüksekliği İngiliz sistemine göre, alfabenin ilk yedi harfi ile gösterilir. La temel ses olarak alınmış ve alfabenin ilk harfiyle gösterilmiştir. La’dan sonraki notalar ise sıra ile diğer harflere karşılık alınmaktadır.

LA	Sİ	DO	RE	Mİ	FA	SOL
A	B	C	D	E	F	G
1	2	3	4	5	6	7

Ancak müziğin alfabesi, A’dan değil C’den başlar. Her ses için kolay okunabilen heceleri bir sıra içinde gösterirsek; Do = C, Re = D, Mi = E, Fa = F, Sol = G, La = A, Si = B olarak karşımıza çıkar. Son ses yine Do’dur, böylece do’dan Do’ya 8 nota genişliğinde bir aralık oluşur. Bu 8 notanın karşılığı piyanodaki beyaz tuşlardır. Sistem içindeki 12 sesin 7’sine özel bir isim verilmiş ve geri kalan 5 tanesi bu yedi isme bağlanmıştır.

İlk Do ile ondan sonraki Do arasındaki aralığa Sekizli (Oktav) adı verilir. Buradan yola çıkarak aralığın iki ses arasındaki uzaklık olduğunu söyleyebiliriz. İki notalık bir aralığa ikili, beş notalık bir aralığa beşli, altı notalık bir aralığa ise altılı aralık adı verilir. Burada esas ilk notadan son notaya kadar tüm notaların sırası ile sayılmasıdır.

Porte

Müzik yazısı, birbirine paralel 5 çizgi ve 4 eşit aralıktan oluşan porte adı verilen şekil üzerine yazılır. Portenin çizgi ve aralıkları aşağıdan yukarıya doğru sayılır ve porte üzerine yazılan bütün işaretler, soldan sağa doğru okunur.

Porte, aralıklar ve çizgiler

İlave Çizgisi

Portenin üstüne yazılabilen 11 not, seslerin çok küçük bir bölümünü içerdiğinden, diğer sesleri yazabilmek için portenin sınırlarını aşağıya ve yukarıya doğru genişletmek zorunda kalırız. İşte bu amaçla kullanılan porteye paralel ve eşit aralıktaki çizgi ya da çizgilere İlave Çizgisi adı verilir.

Porte ilave çizgisi

Portenin üstüne konulan ek çizgiler aşağıdan yukarıya, altına koyulanlar da yukarıdan aşağıya doğru hesap edilirler.

Anahtarlar

Koyulduğu çizgiye adını veren şekle Anahtar denir. Üç farklı şekilde yedi anahtar vardır. Bunlar portedeki çizgilerin üstüne konulur.

Sol, fa ve do anahtarlarının porte üzerindeki yerleri

Sol Anahtarı

İkinci çizgiden başlayarak bu çizgiye adını veren anahtardır. Piyano, Arp gibi iki porteye yazılan enstrümanların üst portesi, Keman, Flüt, Obua, Klarnet vb. enstrümanlar ile vokal yapıda Soprano ve tenor partileri bu anahtarla yazılır.

Sol anahtarının porte üzerindeki yeri

Sol Anahtarı Çizim Yöntemi

Anahtarın çizimine ikinci çizgiden başlayınız, 3. çizgiye ve 1. çizgiye teğet bir yarım daire çizdikten sonra, daireyi tamamlayacak gibi devam edip, ikinci çizgiden sonra, geniş kıvrımları olan ters bir S harfi ile en üst noktaya ulaşınız. Tepe noktasından ters yönde bir yay çizerek yayın alt ucunu dışarıya doğru kıvırınız.

Sol anahtarı kullanıldığında portenin ikinci çizgisi üzerine yazılan notalar sol adını alır.

Sol notasının, sol anahtarlı porte üzerindeki yeri

Bu noktadan yola çıkarak diğer notaları sol ile ilişkilendirebilir, aşağı ve yukarı bitişik hareketlerle diğer çizgi ve aralıklardaki notaları isimlendirebiliriz.

Notaların, sol anahtarlı porte üzerindeki yeri

Sol Anahtarında Çizgi Üzerindeki Notaların Yerleri

1. çizgi üzerinde Mi, 2. çizgi üzerinde Sol, 3. çizgi üzerinde Si, 4. çizgi üzerinde Re, 5. çizgi üzerinde Fa notaları vardır.

Notaların yerlerini öğrenebilmenin bir başka yolu ise sol elimizin serçe parmağını yere bakacak şekilde tutup, parmaklarımızı, birbirine paralel konuma gelecek şekilde açmamızdır. Serçe parmağı 1. çizgideki Mi notası, yüzük parmağı, 2. çizgideki Sol notası, orta parmak 3. çizgideki Si notası, işaret parmağı 4. çizgideki Re notası, baş parmak ise 5. çizgideki Fa notası olacaktır. Aşağıdan başlayarak yukarı doğru her seferinde yeni bir parmak ilave etmek şartı ile, notaların yerleri hafızaya alınabilir.