Lilium ( Zambak ) Üretimi | Liliaceae Familyası Bitkileri

Lilium ( Zambak ) Yetiştiriciliği

Lilium ( Zambak ) Bitkisinin Genel Özellikleri

Bilimsel Sınıflandırma

Âlem: Plantae
Şube: Magnoliophyta
Sınıf: Magnoliopsida
Takım: Liliales
Familya: Liliaceae
Botanik Adı: Lilium
Türkçe Adı: Zambak

Avrupa Asya ve Güney Amerika kökenlidir. Liliumlar büyük ve bol çiçekli soğanlı bitkilerdir. Yaprakları şeridimsi, rast gele dizilmiş veya bir aksa bağlı olarak dizilişler gösterirler ve sapsızdırlar. Bol tohum verirler.

Lilium ( Zambak ) bitkisinin farklı görünüşleri:

Çiçekleri salkım şeklinde dizilmiş, tek tek huni veya çan formundadır ve keskin kokuludur. Çiçekler normal borazan biçiminden türban biçimine kadar şekillenirler. Bunlar çoğunlukla yaygın ya da sarkık, çok nadiren olsa da dik durum gösterir.

Zambakların da sümbüller gibi bahçe ve saksı kültürleri vardır.

Bahçe kültürü: Bahçelere lilium soğanlarının dikimi ekim ayında 5-7’si bir grup hâlinde 10–12 cm derinliğinde ve 15–30 cm aralıkla yapılır. Dikilen soğanlar genellikle kumla temas eder. İlk kış soğanların üzeri bir miktar kuru yaprakla örtülür. Dikilen bu soğanlar 3 yıldan önce yerlerinden alınmazlar.Lilium zambak türünün genel görünüşü:

Her yıl ilkbaharda serpme suretiyle gübreleme yapılır. Gövdelerin altında köklenmiş olan zambak soğanları kısa boylu çalıların arasına dikilmeleri hâlinde en iyi gelişme ortamı sağlanmış olunur. Bütün zambakların çiçeklenme zamanında dikkat edilmesi gereken zamanında desteklenmesi ve ölü çiçeklerin hemen uzaklaştırılmasıdır. Fakat çiçeklerin gövdelerinden kesilmemesi gerekir.
Saksı kültürü: Soğanların saksılara dikimi geç sonbaharda yapılır. En az 6 lilium soğanı 30 cm’ lik saksılara dikilirler. L. auatum gibi büyük soğanlar 25 cm’ lik saksılara tek olarak dikilirler. Soğanların üzeri 2,5 cm kalınlığında toprak ile örtülür.Saksıya dikilmiş lilium zambak türü:

Gelişmelerinin ilk dönemini saksıda geçirirler. Eğer toprak ile doldurmak zorunda değillerse, saksılar burada kil, kül içine gömülürler. Çiçeklerin erken açılması istenirse camekân altına, geç açması istenirse siperli bir yerde ve dışarıda tutulurlar.

Lilium ( Zambak ) Bitkisinin Üretimi

Sonbahar aylarında tohumla ya da köklerin ayrılmasıyla bazı türlerde ise sak üzerinde oluşan gözlerle üretilir. Ancak genel olarak ve çoğunlukla toprak altında oluşan soğan pullarından meydana gelen soğancıklarla yapılır.

Lilium ( Zambak ) soğanı:

Çimlenen ( Zambak ) lilium tohumu:

Soğanlar ağustos ayında kumlu topraklara dikilir. Tohumlar ise yine aynı ayda soğuk seralarda kasalara ekilir. Oluşan fideler ancak 2–5 yıl sonra çiçek açabilir.

Lilium ( Zambak ) Bitkisinin Ekolojik İstekleri

Ekolojik istekleri bakımından farklılıklar gösterir. Fakat genellikle iyi geçirgen topraklardan hoşlanırlar. Derin ve iyi işlenmiş, bahçe toprağında ya da nemli iyi geçirgen yanmış yaprak çürüntüsü ile karışık ve iri kumlu topraklarda iyi gelişir. Suya doymuş topraklara dayanamazlar. Doğal drenajın kötü olduğu yerlerde zambakların toprağını kabartmak ve yaprak çürüntüsü karıştırmak tavsiye edilir. Yarı gölgeli, hafif güneşli yerlerde iyi yetişirler. Zambakları saksı, küçük tekne ya da kasalara da dikmek mümkündür.

Lilium ( Zambak ) Bitkisinin Peyzajda Kullanımı

Bahçe bordürleri ve grupların oluşturulmasında kullanılırlar.

Lilium ( Zambak ) Bitkisinin Önemli Türleri

Lilium candidum (akzambak, mis zambak)
Güney Avrupa ve Orta Doğu ülkelerinde doğal olarak bulunur. 90–150 cm boy yapabilir. Çiçekleri 6–20 adet, temiz beyaz renkli ve kokuludur. Haziran-temmuz aylarında çiçek açar. Yapraklarının küçük olanları sonbaharda rozet şeklinde diplerde oluşmaya başlar. Bunlar sapsız, şeridimsi uzun, 12–18 mm uzunluğunda ve 3,5–5 cm genişliğindedir.

Lilium candidum (akzambak, mis zambak) genel görünüşü:

Diğer büyük yapraklar ise ilkbaharda oluşur. Yaprak sayısı yüzü aşkın, karışık dizilişli, 3–5 damarlıdır. Çiçek sürgününün orta kısmındaki yapraklar şeridimsi ve yukarı doğru küçülmeleri görülür.

L. candidumlar eski devrelerde kültüre alınmışlardır. Soğanları yayvan yumurta şeklindedir. Önemli varyeteleri şunlardır:

Lilium candidum ‘Plene’ çiçekleri katmerlidir.
Lilium candidum ‘Peregrinum’, en fazla kültürü yapılan varyetedir.
Lilium candidum ‘Eximium’, çok güzel çiçekleri vardır.

L. candidumların (akzambak, mis zambak) varyeteleri:

Lilium davidii, Zambak Türü
Çin’in batı kısımlarında doğal olarak bulunur. 2 metreye kadar boy yapabilir. Soğanları beyaz renkli, parlak kırmızı ve beneklidir. Temmuz-ağustos aylarında çiçek açar ve kokusuzdur. Çiçek salkımı veya başağı cılız bitkilerde 3–7, kuvvetli bitkilerde ise 20–30 çiçek taşır.

Lilium davidii zambak türünün genel görünüşü:

Yaprakları koyu yeşil, gayri muntazam dizilişli ve şerit formludur. 7–15 cm uzunluk ve orta kısımda 6–13 mm genişliğinde ve 5–7 damarlıdır. Güneşli ve yarı gölge ortamlarda, kireçsiz topraklarda çok iyi gelişme gösterir.

Lilium auratum (altın zambağı)
Güney Amerika ve Yeni Zelanda kökenlidir. Yazın ağustos-eylül ayında açan çiçekleri 20 cm büyüklüğünde ve borazan şeklindedir. Her sak üzerinde 6–8 çiçek bulunur ve 30 saktan oluşur. Bitki 100–240 cm boy yapabilir.

Lilium auratum (altın zambağı) bitkisinin genel görünüşü:

Çiçek rengi beyaz, sarı ve fes rengidir. Çiçeklerin ortasında altın sarısı yaldızlı çizgiler içerir. Petaller üzerinde fes rengi ya da sarı lekeler taşır. Petaller kalın ve cilalıdır. Yapraklar dar ve sak üzerinde dağınıktır. Hafif gölge ya da bol güneş ister. Büyük soğanları toprak altından sürebilir ve 15 cm kadar derinliğe dikilirler. Bazı çeşitleri şunlardır:

Lilium auratum ‘Pictum’ çeşidinin çiçekleri fes rengi lekeli ve çok sayıdadır. Koyu sarı veya her petal üzerinde pas rengi geniş bir bant taşır.
Lilium auratum ‘Platyphyllum’ daha geniş yapraklı ve daha güçlüdür.
Lilium auratum ‘Rubro-vittanum’ çiçekleri koyu fes rengi bantlı ve bol lekelidir.
Lilium auratum ‘Virginale’ donuk sarı benekli ve bantlıdır.

Altın zambağı türlerinden Pictum ve Platyphyllum:

Altın zambağı türlerinden Virginale:

Altın zambağı türlerinden Rubro-vittanum:

Lilium martagon (martagon zambağı)
Güney ve Orta Avrupa kökenlidir. Yazın açan çiçekleri çok farklı renklerde olabilir. Açık purpur-pembe, pembemsi –menekşe, şarap kırmızısı ve beyazdan koyu, akaju kestaneye kadar renkli olan renkleri geriye doğru ve çok kıvrıktır. Tomurcukları tüylüdür. 100–180 cm boylu sakı üzerinde birçok sarkık çiçek taşır.

Lilium martagon (martagon zambağı) bitkisinin genel görünüşü:

Yarı gölge yerlere dikilirler. Bahçede kullanılan en güzel zambaklardır. Değişik çeşitleri vardır. Bunlardan birkaç tanesi şunlardır:

Lilium martagon ‘Album’ çeşidinin çiçekleri beyaz renkli ve en güzel zambaklardan biridir.
Lilium martagon ‘Cattaniae’, Dalmaçya ve Balkanlar’da yetişen bu çeşidin renkleri koyu akaju ve parlaktır. Genellikle bezemede kullanılır.
Lilium martagon ‘Sanquinea-purpureum’, çeşidinin renkleri altın sarısı ve lekelidir.

Martagon zambağı türlerinden Album:

Martagon zambağı türlerinden Cattaniae:

Lilium pyrenaicum (Pirene zambağı)
Pirene kökenlidir. Yazın açan çiçekleri limon sarısı ve siyah beneklidir. Kenarları kırmızı-turuncu, petallari ise dar açılı ve kıvrıktır. 75 cm uzunluğunda ve yapraklı sak üzerinde bol sayıda çiçek taşır.

Lilium pyrenaicum (Pirene zambağı) genel görünüş: