Peyzajda Çim Bitkileri
Çim alanı oluşturmada kullanılan buğdaygiller, öz çimenleri kapsayan gramineae familyasında yer almaktadır. Günümüzde bu familyaya poacea adı da verilmektedir. Bu familya çoğunlukla festucoidea ve panicoidea olarak iki alt familyada incelenmektedir.
Bir bahçeden görünüm:
Peyzajda Çim Bitkilerinin Tanımı ve Önemi
Çim bitkileri, mekânın yatay elemanlarıdır. Bulundukları ortama canlılık ve güzellik verir. Çim bitkilerinin; park ve bahçelerde, oyun alanlarında, mesire yerlerinde birçok işlevsel etkileri vardır.
İşlevsel Etkileri
- Geniş alanlarda güneş ışınlarını absorbe eder.
- Toz sorununu ortadan kaldırır.
- Eğimli yerlerde erozyonu engeller.
- İnsanlar için oyun oynama ve dinlenme yeri sağlar.
Estetik Etkileri
- Güzel bir görünüm sağlar.
- Kent içi görünümünün güzelleşmesini sağlar.
- Park ve bahçede kullanılan diğer bitkilerle renk uyumu oluşturur.
Çim bitkileri, çim örtüsünün temel taşlarıdır. Çim bitkileri, özellikle yaprak sürgünleriyle yayılarak, yoğun bir şekilde örgün bir yapı oluşturma eğiliminde olmalıdır. Çim bitkilerinin sahip olmaları istenen bazı özellikleri vardır. Bunlar;
Ana Özellikler
- Biçime dayanıklı
- Mukavemet yeteneği
- Yenilenme gücü
- Rekabet gücü
- Köklenme yoğunluğu
Yardımcı özellikler
- Hastalıklara dayanıklılık
- Basılabilirlik
- En az yumaklaşma
- Uygun renk
- Kuraklığa dayanıklılık gibi sıralayabiliriz.
Çim bitkilerini en iyi şekilde yetiştirebilmek için bu gruptaki bitkilerin botanik özelliklerini bilmek gerekir. Çim bitkilerinin botanik özelliklerine değinecek olursak:
Çim Kökü
Buğdaygillerde birincil ve ikincil kök adı altında iki tip kök oluşmaktadır.
Çimlenme sonrası oluşan köklere birincil (primer) kök adı verilir. İkincil kök oluşuncaya kadar bitkinin gereksinimlerini karşılamada görev yapar. İkincil kökler çıktıktan sonra yok olur. Saçak kök yapısındadır. Bu köklerin tümü, sapın toprağa en yakın boğumundan oluşur.
Rizomlu (A ) ve yumak (B) formlu kökler:
Kökler toprak taneciklerini sıkıca tutabilmektedir. Çim bitkilerinin bazı çeşitleri her yıl kök yenilenirken, bazılarının köklerinin daha uzun süre canlı kaldığı gözlenmiştir. Sonbahar ve kış aylarında artan kök gelişimi, yazın gerilemekte ve çim bitkilerinde kök yenileme süreci ½ – 2 yıl olabilmektedir.
Çim Sapı
Çim bitkileri, otsu yapıdadır. Bu bitkilerin sapları olgunlaşma sonrası sertleşmekte ancak odunlaşmamaktadır. Sap, boğum ve boğum arasından oluşmuştur. Boğum aralarının içi boştur. Sapın enine kesiti yuvarlak veya yuvarlağa yakındır.
Sapta boğum (B), boğum arası (A), yaprak kını (D), yaprak ayası (E), dilcik (F), kulakçıklar (C):
Toprakta çimlenen bir buğdaygil bitkisi tohumundan, önce bir yaprak sürgünü oluşur. Üçüncü ve dördüncü yaprak sürgünlerinin oluşumundan sonra zincirleme kardeşlenme başlar. Kardeşlenmeden sonra boğumlardan çıkan boğum aralarının uzamaları sonucu sap sürmesi gerçekleşir ve sapa kalkma başlar.
Buğdaygil bitkilerinde, iki tip dallanma görülür. Bunlardan kın içi dallanmada yeni sürgün, yaprak kını içinden sürer ve yumak yaşam formunu oluşturur. Kın dışı dallanma biçiminde ise yeni sürgün, yaprak kınını delerek yana doğru gelişir ve rizomlu ya da stolonlu yaşam formları ortaya çıkar.
Yumak yaşam formu: Bitki sapı toprağa en yakın boğumlardan ve yaprak kını içinde olmak üzere çok sayıda kardeşler meydana getirerek bir yumak oluşturur. Saplar dik büyür.
Stolonlu yaşam formu: Ana sapın alt boğumlarından çıkan sürgünlerin toprak üzerinde
uzamaları sonucu oluşur. Yatık oluşan bu sürgünler üzerinde bulunan boğumların toprağa dokunduğu yerlerde, aşağıya doğru kökler, yukarıya doğru da saplar meydana gelir.
Rizomlu yaşam formu: Kök – sap da denilen bu yaşam formunda kın dışı dallanma sonucu oluşan yeni saplar toprak içinde yatık büyümekte, toprak altında uzanan bu sapların her boğumundan aşağıya doğru kökler, yukarıya doğru da yeni sürgünler oluşur.
Yumak (A), stolonlu (B) ve rizomlu (C) yaşam formu:
Stolonlar ve rizomlar ilkbahar ve sonbaharda hızlı yayılım gösterir. Bu durum yeşillendirme çalışmalarında kolaylık sağlar ve yabancı ot kontrolü sağlanmış olur.
Çim Bitkisinde Yaprak
Her boğumdan bir adet olmak üzere sap boyunca almaşıklı biçimde dizilmiştir. Sapa yapraklar sapsız olarak bağlanmıştır. Yaprak ayası; yaprağın saptan yana doğru açılmış olan uzun, dar ve şerit şeklindeki bölümüdür. Yaprak kını; yaprağın bir boru gibi sapı saran ve boğumlardan çıkan bölümüdür.
Yaprak ayası (A), yaprak ayası tabanı (B), dilcik (C), kulakcık (D) yaprak kını ( E ):
Çim Bitkisinde Çiçek
Generatif organ taslağı, generatif sapların dip kısmında yer alır ve bitki geliştikçe yukarıya doğru ilerleyip son yaprak kınından çıkarak çiçek kısmını oluşturur.
İç kavuz (A), kapçık (B), yumurtalık (D), tepecik (E), başçık (F) ve ipcik (G):
Çim Bitkisinde Meyve
Çim bitkileri, kapalı meyveler grubundadır; bu nedenle meyve ve tohuma aynı ismi (tohum ya da meyve) verebiliriz. Tohum, endospermden oluşmakta ve bunu da tohum kabuğu sarmaktadır.
Kapçık (A), meyve – tohum (B), iç kavuz (C) ve tohumun enine kesiti:
Peyzajda Çim Bitkilerinin Çeşitleri
Dünyanın değişik kuşaklarında çok çeşitli cins ve türler halinde yaygın olarakyetişen çim türleri vardır. Mevcut olan bu çeşitlerde ıslah çalışmaları yapılarak farklı özelliklere sahip yeni çeşitler elde edilmiştir.
Çim bitkilerini; familyaları, tekstürleri, iklimsel istekleri gibi farklı ölçütlere göresınıflandırmak mümkündür; ancak en yaygın kullanılanı, iklimsel isteklerine göre yapılan sınıflandırmadır. Buna göre;
Serin İklim Çim Bitkileri
Ekim yatağındaki sıcaklığın 15 – 20 C° olduğu dönemde optimum gelişme gösteren çim türleridir. Bu gruptaki bitkiler ekstrem olmayan kış koşullarında iyi bir bakımda renklerini korur.
Agropyron gaertn ( Ayrık ) Türü
Çok yıllık bir bitkidir. Özellikle problemli, erozyonlu ve eğimli alanlarda toprağı tutmak ve ıslah etmek amacıyla kullanılır. Kültüre alınan tür sayısı azdır. En önemli türü Agropyron repens ( Tarla ayrığı )dır. Ülkemizde geniş alanlarda yayılmış bir tarla yabancı otudur. Kaliteli bir çim için önerilmez; ancak otoyol çalışmalarında kullanılır.
Agropyron repens bitkisi:
Tarla ayrığı rizomlu bir bitkidir. Uzun kök sistemine sahiptir. Gövde boyu 30 – 120 cm kadar boylanır. Yapraklar yeşil veya hafif mavimsi renktedir. Çiçeklenme dönemi haziran – eylül arasındadır. Soğuğa ve kuraklığa dayanıklıdır. Yazın, gelişmesi durur. İlkbahar ve sonbaharda hızlı gelişir. Nemli iklimlerden hoşlanır. Toprak asitliğine dayanıklıdır. Toprak tuzluluğuna dayanıklı değildir. Kısa biçimi sevmez. Üretimi tohum ve rizomlarla olur. Gübre isteği azdır.
Agrostis L. ( Tavusotu ) Türü
100’den fazla türü vardır. İnce yapraklı ve narin gövdelidir. Yetişme isteği bakımından kanaatkardır. Zengin topraklarda gelişmesi çok iyidir. Çok sık ve dipten biçime uygundur. Soğuğa dayanıklıdır. Toprağın pH değeri 5,5 – 6,5 arasında olmalıdır. Rulo çim oluşturmada, spor alanlarında ve özellikle golf alanlarında kullanılmaya uygundur. Tohumları küçüktür.
Agrostis sp ( Tavusotu ) Türü:
Bromus inermis ( Kılçıksız Brom ) Türü
Çok yıllık, uzun ömürlü, yaprakları bol sayıdadır. Koyu yeşildir. Kurak ortamlarda da yeşilliğini koruyabilir. Etli rizomları ile vegetatif olarak yayılır. Sert bir toprak altı tabaka oluşturur. Kökleri güçlüdür. Saçak köklü olup 1,5 – 2 metre derine inebilir. Çiçeklenme haziran – temmuz ayları arasındadır. Kurağa, sıcağa ve soğuğa oldukça dayanıklıdır. Basılmaya dayanıklı değildir. Eğimli alanlarda rahatlıkla kullanılır.
Bromus inermis türü:
Cynosurus cristatus ( Sorguçlu tarak otu ) Türü
İnce yapılıdır. Yumak formundadır. Yaprakları dar, kısa ve koyu yeşildir. Kış sert geçmezse rengini koruyabilir. Bodur bir bitkidir, 50 – 60 cm boylanır. Toprak altı stolonları oluşturan bir türdür. Haziran – ağustos arası çiçek açar. Basılmaya, kısa ve sık biçime gelir. Kuraklığa dayanıklı ancak soğuğa çok dayanıklı değildir. Ilıman iklimlerde güzel yetişir. Yaşam süresi kısadır ( 4 – 5 yıl ). Üretimi tohumla olur.
Cynosurus cristatus türü:
Dactylis glomerata ( Domuz ayrığı ) Türü
Kaba dokuludur. Yumak formundadır. Çok yıllıktır. Toprak yüzeyini seyrek kaplar. Yapraklar soluk yeşil renklidir. Sık biçilmeye, basılmaya dayanıklı değildir. Gölge ortamda iyi gelişir. Dik eğimler, banketler ve ağaç altı gölge alanlarda kullanılmaya uygundur. Tohum ve stolonlarla üretilir.
Dactylis glomerata türü:
Festuca L. ( Yumak ) Türü
Çok yıllık, ılıman iklim bitkisidir. Yaprakları ince ve serttir. Yaprak rengi, yeşil veya mavimsidir. Gençlik dönemlerinde gelişimleri yavaştır. Kurak ve verimsiz topraklara dayanıklıdır. Yarı gölge ortamlarda yetişir. Basılmaya dayanıklıdır. Tohumla üretilir.
Festuca sp. türü:
Lolium L. ( İngiliz Çimi ) Türü
Tek yıllık ve çok yıllık olan çeşitleri mevcuttur.
- Lolium italicum( İtalyan çimi): Tek yılık bir bitkidir. Hızlı gelişim gösterir. Kışın veya ilkbahardan sonra güzel yeşil renk verir. Stolon ve rizomları yoktur. Yumak formundadır. Nemli, besin maddece zengin ve pH’ı 6 – 7 arasında olan topraklarda iyi gelişir. Koşullar uygun olursa iki yıl yaşayabilir. Derin biçime gelmez. Sıcak iklim çimlerinin kışın yeşil görünmesi amacıyla kullanılır. Üstten tohumlama yöntemi uygulanır.Lolium italicum türü:
- Lolium perenne ( İngiliz çimi ):Kaba dokuludur. Saçak köklüdür. Çok yıllıktır. Zengin topraklardan hoşlanır. Kuraklık ve şevli bölgelerden hoşlanmaz. Gübrelenmeyi sever. Hızlı gelişim gösterir. Hastalıklara karşı dayanıklıdır. Sıcağa toleransı düşüktür. Yürüyüş amaçlı yollarda pek kullanılmaz.Lolium perene türü:
Poa L.( Salkımotu ) Türü
Serin yağışlı iklimlere uygundur. Yaprağının ucu kayık şeklindedir. Rizomlu birbitkidir. En çok kullanılanlar:
- Poa annua ( Yıllık salkım otu ) : Kendini tohumlarıyla yenileme gücü vardır. Bodur gelişir ve biçilmeye uygundur. Yaprakları mattır. Hastalık ve soğuğa karşı hassas, endüstriyel bölgelere uyumlu olup gölgeye de dayanıklıdır.Poa annua türü:
- Poa pratensis L. ( Çayır salkım otu ): Çok yıllık, koyu renkli ve ince bir yapıya sahiptir. Rizomlarıyla yayılır. Ezilmelere ve kuraklığa dayanıklıdır. Bozulan çim alanların onarımında kullanılır. Kireçli topraklara dayanıklıdır. Gölge ortamlarda yetişebilir. Eğimli alanlarda rahatlıkla kullanılır. Hastalıklara karşı dayanıklıdır.Poa pratensis türü:
- Poa trivialis L. ( Adi salkım otu ): Çok yıllıktır. Stolonları ile yayılım gösterir. Yaprakları açık yeşil renktedir. Karışım halinde kullanılır. Islak topraklarda iyi yetişir. Gölge ortamlardan hoşlanır.Poa trivialis türü:
Sıcak İklim Çim Bitkileri
Bu grupta yer alan bitkiler optimum yetişme sıcaklığı 15 – 27 C°’dir. Çimlenme, sürme, kardeşlenme, büyüme ve gelişme dönemlerinde serin iklim çim türlerinden daha fazla sıcaklığa gereksinim duyan bitkilerdir. Bu grupta yer alan bitkiler serin iklimde yetişenlere göre daha alçak boyludur. Dipten biçime ve basılmaya daha yatkındır. Sıcaklığa ve kuraklığa serin iklim bitkilerine göre daha dayanıklıdır. Ayrıca sıcak iklim bitkileri, genellikle vegetatif yöntemlerle üretilirken, serin iklim bitkileri tohumla üretilmektedir.
Sıcak iklim bitkileri ülkemizde yaz döneminde iyi gelişim gösterir. Kış döneminde bitki uyku halindedir. Bu dönemde bitkinin yaprakları limon sarısı ya da açık kahverengi bir görünümdedir ki bu da bitkinin kullanımı açısından olumsuz etki yapmaktadır. Sararan bu kısımların ortadan kaldırılması için serin iklim tohumları ile üstten tohumla yapılabilir.
Axonopus Beauv. ( Halıotu ) Türü
Açık yeşil renklidir. Gevşek ve az sayıda sürgün içerir. Kökleri yüzlektir. Yazın başak verir ki bu çok arzu edilen bir durum değildir. Soğuğa dayanıklı değildir. Nemli, asitlikumlu ve fakir topraklarda başarılı bir şekilde yetiştirilir. pH 4,5 – 5,5 arasında olmalıdır. Erozyon kontrolünü sağlamak amaçlı kullanılır.
Axonopus Beauv türü:
Cynodon L.C.M. ( Bermuda çimi ) Türü
En çok kullanılan çim bitkileridir. Ilık – yağışlı, subtropik iklimlere uygundur. Çok sıkı, güçlü ve yoğun bir yapı oluşturur. Yaprakları ince yapılıdır. Yatık büyüme eğilimindedir. Kök sistemi saçaklıdır ve derine iner. En önemli türü cynodon dactylondur. Hızlı gelişir. Sıcak iklim çimidir. Sıcaklık çok düşerse bitki ölebilir. Kurağa dayanıklıdır. Gölgeden hoşlanmaz. Üretimi tohum ve stolonlarla olur. Parklarda, spor alanlarında, yol şevlerinde ve hava kirliliği olan yerlerde rahatlıkla kullanılır.
Cynodon sp. türü:
Paspalum L. ( Adi yalancı darı ) Türü
Dipten itibaren yapraklanır. Çok yıllıktır. Rizomlu bir çimdir. Erken ilkbaharda gelişmeye başlar. Diğer çim bitkilerine oranla daha geç uykuya yatar. Kumlu topraklarda rahatlıkla yetişebilir. Suyu çok sever; bu yüzden su çimi de denir. Çok fazla yapılan gübreleme soğuklara karşı dayanıklıklarını azaltır. Erozyon kontrolünü iyi sağlar.
Paspalum L. türü:
Stanotaphrum secundatum ( Adi cadı otu ) Türü
Kaba dokuludur. Mavimsi bir yapıdadır. Yaprakları alta doğru dönüktür. Saçak köklüdür. Vegetatif yöntemle üretilir. Çok az bir bakım gerektirir. Demir eksikliğine karşı duyarlıdır. Soğuğa toleransı düşüktür. Kışın sararır, yazın tekrar yeşil rengini alır. Gölgeye dayanıklıdır.
Stanotaphrum secundatum türü:
Zoysia Willd. ( Japon çimi ) Türü
Ilıman iklimden hoşlanır. Yoğun bir yapıdadır. Kısa boyludur. Kaliteli bir çimdir. Yeşil renklidir. Yaprak ve saplar kaba yapıda ve serttir; bu yüzden biçim güçtür. Yatık yayılım gösterir. Stolon ve rizomlarla yayılır. Sık yapısından dolayı yabancı ot yaşama olasılığı düşüktür.
Zoysia willd türü:
Peyzajda Çim Bitkilerinin Kullanım Alanları
Çim alanlarını planlarken genellikle üç gruba ayırabiliriz:
Estetik amaçlı çim alanlar: Kent parkları, ev bahçeleri, refüjler bu amaç için çimlendirilir. Burada çim bitkileri alanın üçüncü boyutunu oluşturur. Diğer alandaki bitkilere fon oluşturur. Çim alanlar eskiden söylendiği gibi üzerine basılmayan değil tam tersi üzerinde yaşanılabilen alanlar olmalıdır; bu nedenle kullanılan çimler hem estetik olmalı hem de yoğun kullanılmalara karşı dayanıklı olmalıdır.
Estetik amaçlı çim alanlar:
Estetik amaçlı çim alanlar için karışım önerileri:
Spor amaçlı çim alanlar: Futbol, golf, tenis, atlı spor alanları burada spor yapan kişinin sağlığını korumak amaçlı çimlendirilir. Çim, darbeyi emerek esnek bir zemin oluşturur. Spor amaçlı tesis edilen alanlarda kullanılacak çim türlerinin seçerken; basmaya dayanıklı olmasına, kendini yenileyebilmesine, sık ve derin biçime gelmesine, kök gelişiminin iyi olmasına, kardeşlenebilmesine dikkat etmeliyiz.
Spor amaçlı çim alanlar:
Özel amaçlı çim alanlar: Yol kenarları, şevler, endüstri alanları, gar ve istasyon alanlarının yeşillendirilmesi için yapılır. Burada esas amaç, toprağın temizliğini sağlamak, toprak kaymasını engellemektir. Kullanılan bitkilerin özellikle endüstri atıklarına karşı dayanıklı olmasına, ağır metallerden etkilenmemesine dikkat etmeliyiz.
Özel amaçlı çim alanlar:
Toprak Hazırlığı
Çim alan tesisinde çim örtüsünün hızla alanı kaplaması, estetik amaçlar kadar, tozu, çamuru veya ortaya çıkacak erozyonu ( toprak akışı ve kaybı ) önlemek açısından önemlidir. Çimin hızlı bir şekilde toprak yüzeyini kaplaması ise iyi bir toprak hazırlığı ile mümkündür.
Çim alanların görsel ve fonksiyonel yönden işlevselliği toprak hazırlığının iyi yapılmasıyla başlar. Doğru yapılmayan toprak işlemede işler aksar. Çim alanlarının bakım masraflarını artırır.
Çim alanlarının yapımında toprak hazırlığı birbirine bağlı bir dizi alt yapı çalışması gerektirir. Bu çalışmalar içerisinde en önemli sırayı tesviye işlemi alır.
Tesviye
Uygulama alanın tesviyesine toprağın işlenmesiyle başlanır. Yabancı bitkiler ve benzeri materyaller temizlenmelidir. Toprağın yüzeyi uygun araçlarla düzeltilmelidir.
Uygulama alanındaki yollar ve diğer yapılar ölçülendirilmelidir. Bu yapıların çim yüzeyinde üstte kalmasına özen gösterilmelidir. Tesviye, işlevsel olduğu kadar estetik açısından da yapılması gereken bir çalışmadır.
Tesviyenin amacı, yüzey drenajını gerçekleştirmek, sulamada ve alan üzerindeyapılacak çalışmalarda kolaylık sağlamaktadır. Arazideki tesviyelerden sonra yapılan sulamalar sonucunda yürüyüş yolları su altında kalmamalı, göletlerin oluşmasına izin verilmemelidir.
Tesviye işlemiyle, arazinin formu çalışma konusuna uygun olarak değiştirilir.
Düzgün bir yüzey drenajının sağlanabilmesi için çalışma alanlarımıza yeterli eğim verilmelidir.
Tesviye, alanın büyüklüğüne göre el ile yapılabildiği gibi büyük ölçekli alanlarda makine ile yapılabilir. Tesviye yaparken iki aşamada yapmak gerekir.
Kaba tesviye: Arazinin ana hatlarının oluşturulmasında kullanılır. Arazideki mevcut formlar korunabildiği gibi yeni oluşumlar da yapılabilir.
Kaba tesviye:
İnce tesviye: Toprak hazırlığının son aşamasıdır. Çimlenme aşaması öncesinde düzgün bir yüzey elde edilir. Çalışmalar el aletleri ile yapılır. Bu işlemden önce tüm alt yapı çalışmalarının bitmesi gerekmektedir.
Silindirleme
İnce tesviye yapıldıktan sonra, çim yüzeyinin düzgün bir doku oluşturması, alanın düzgün bir görünüm kazanması ve toprağın sonradan çökmesinin önlenmesi amacıyla silindirleme yapılır.
Çim tohumlarının ekiminde ideal derinlik 0,5 – 1 cm arasındadır. Daha derineekimler, çimlenen fideciğin toprak yüzeyine çıkmasını engellerken yüzeysel ekimler, toprak tavına ulaşamayan tohumun su alıp çimlenememesine neden olur; bu yüzden derinliğine çok dikkat etmek gerekir.
Elle yapılan ekimlerde derinlik ile ilgili problemler yaşanmaktaydı; bu yüzden sonyıllarda yapılan çalışmalarda mekanizasyona geçilmesi nedeniyle bu problemler ortadan kalkmıştır. Yapılan makineler bastır- ek –bastır ilkesiyle çalışmaktadır. Bu makinelerde önde ve arkada iki merdane ile bunların arasına ekim yapan ekici ayaklar vardır. Öndeki merdane bastırıp ayaklar ekim işlemi gerçekleştirirken arkadaki merdane de tekrar bastırmakta ve minik çim tohumlarının toprakla iyi bir teması sağlanmaktadır. Elle ekimlerde ise baskı tahtası veya küçük silindir kullanılmalı, ekim öncesi hafifçe bastırılan toprak ekilip kapak atılıp tekrar bastırılır. El ile silindirlemede kullanılan silindirler 50 – 100 kg ağırlığında olup ayakla basıldığında derin iz bırakmayacak şekilde bastırılmalıdır. Silindirleme işlemi uygun nem koşullarında gerçekleştirilmelidir. Ayrıca silindirleme işlemi genellikle hafif topraklarda uygulanır. Kili ve ağır topraklarda yapılan silindirleme işlemi zararlı olabilir.
Kapak
Ekim sonrasında toprak tavını korumak ve bu tavı kullanan çim tohumlarının hızla çimlenerek toprak yüzeyine çıkmasını sağlamak fidecikleri aşırı güneş ışığı, soğuk veya rüzgârdan korumak amacıyla saman, odun talaşı, kuru ot gibi maddelerin yüzeye serpilmesi işlemidir.
Lütfen yorum bırakın.