Kivi Üretiminde Kültürel İşlemler

Kivi ve Sulama

Kivi suyu seven bir bitkidir. Düzenli sulama verimi artırır. Kivi bitkisinin kökleri toprak üstü kısımlara göre oldukça zayıftır. Köklerin toprak üstü kısımlara yeterince su sağlaması düzenli sulamayla mümkün olmaktadır. Kivinin yaprakları oldukça geniş yüzey yapısına sahiptir. Bu nedenle terleme yoluyla su kaybı çok olur. Kaybedilen su karşılanmazsa yapraklarda pörsüme başlar ve bitkinin fotosentez yapması zorlaşır. Bu durum bitkinin fotosentez yapması zorlaşır. Bu durum bitkinin gelişmesini ve verimini düşürür.

Kivi bahçesinde damla sulama ve yağmurlama sistemi:

Özellikle genç bitkiler susuzluğu daha az dayanır. Meyve döneminde susuzluk meyvelerin küçük kalmasına neden olur. Ayrıca sürgünler de yeterince uzamaz. Gövdede odunlaşma hızlanır.

Kivi bahçesi kurulurken sulama sistemi de kurulmalıdır. Kivi bahçesi için en uygun sulama sistemi; dört yaşına kadar olan zamanda damlama sistemi, daha sonra yağmurlama sistemidir. Haftada iki kez sulama yapmak yeterlidir.

Kivi Bitkisinde İlaçlama

Kivi bitkisinin kök, gövde, yaprak ve çiçeklerinde hastalık yapan etkenler bulunmaktadır. Bu etkenlerden kurtulmak için ilaçlama yapılmaktadır.

Kivi bitkisinin köklerinde hastalık oluşturan en önemli etken mantarlardır. Mantarların oluşturduğu hastalıklar Armilariamelea, Phytopthora, Roselina, Rhizoctonia, Fusarium’ dur.

Bu hastalıklar yaprakların solması, yaprakların küçülmesi, bitki gelişiminde yavaşlama, sürgünlerin zayıf gelişmesi, bitkinin olumsuz şartlara direnç gösterememesi, sürgün ve dalların tepeden başlayarak kuruması şeklinde kendini gösterir. Hastalık şiddetli ise belirtiler iki yılda ortaya çıkar.

Kivi Meyvesinde Armillariamelea (Kök Çürüklüğü) Hastalığı
Bütün dünyayı kaplayan bir mantar türüdür. Bu türlerin her biri büyük sayılarda odunsu bitki türlerine hastalık bulaştırır. Hastalık etmeni şapkalı mantardır. Bu mantar hem toprakta hem de odun dokusunda yaşar, ölü ağaçlarda ve toprakta kalan kök parçalarında uzun süre yaşamını sürdürür. Nemli yerlerde iyi gelişme gösterir. Başlangıçta kökleri tam işgal etmeye, çürütmeye başlar. Daha sonra hastalık toprak yüzeyine yakın ve kökle sapın birleştiği noktada devam eder ve son olarak çürüme bitkinin ana gövdesi içine yayılır.

Kivi Meyvesinde Armillariamelea (Kök Çürüklüğü) Hastalığı İçin Kültürel Tedbirler
Kuruyan ağaçlar bahçeden sökülerek uzaklaştırılmalıdır. Bitkinin söküldüğü yerlere kireç dökülmelidir. Tekniğine uygun olarak dikim yapılmalı ve bakım işlemleri zamanında yapılmalıdır. Hastalığın yayılmasında
etkili olan konukçu bitkilere dikkat edilmelidir. Sonbaharın ilk yağmurları ile oluşan funguslar imha edilmelidir. Derin dikilmemeli, aşırı sulanmamalı ve köklerin yaralanmamasına dikkat edilmelidir.
Drenaj kanallarının yapılması ve taban suyu seviyesinin yüksek olmaması gereklidir.

Kivi meyvesinde armillariamelea (kök çürüklüğü) hastalığı:

Kivi Meyvesinde Pseudomanas Viridiflava Hastalığı
Çiçek küfü veya tomurcuk çürümesi olarak adlandırılır. Erken belirtileri, açılmamış çiçek tomurcuklarının çanak yaprakları üstündeki çökmüş bölgelerdir. Tomurcuk içinde enfeksiyon olduğu zaman çiçek yaprakları sarı ve portakal rengindedir. Çiçek açıldığı zaman dokuların içinin koyu kahverengi ve çürümüş olduğu görülür. Bu şartlarda çiçek hemen dökülür. Şiddetli enfeksiyon durumlarında bütün dişicik başları ve ercik sapı çürümüştür. Dişicik borusunun sapı bodur kalmıştır.

Kivi Meyvesinde Sclerotnia Sclerotionum (Beyaz Çürüklük) Hastalığı
Hastalık genel olarak kök ve kök boğazında ıslak çürümeler, yaprak ve sürgünlerde solgunluk şeklinde kendini gösterir. Özellikle nemli havalarda meyveler, hastalanmış yapraklar ve hastalıklı çiçekler üstünde beyaz misellerin çokluğu ile dikkati çeker.

Kivi Meyvesinde Botrytis Cinerea (Kurşuni Küf) Hastalığı
Genelde depolarda havalanmanın yetersiz olduğu durumlarda ortaya çıkar. Sporları renksizdir. Fungus kış mevsimini Sklerot (yumak) hâlde geçirir, ilkbahar gelince Sklerotlar çimlenerek Miselyumlar oluşturur. Çok geniş bir konukçu dizinine sahiptir. Borytis cinerea (gri küf mantarı) yaşlanmış ve yaralanmış bitki dokularında Saprofit (çürümüş organik maddelerle beslenen bitkisel organizma) olarak beslenir. Bu hastalık, meyve soğuk depolamada iken gelişir. 0-35 ºC’de enfeksiyon yapıp gelişebilmektedir. Bu şekilde, çürüme ve zarar görmemiş meyvelerde bile hastalık oluşturabilir.

Kivi Meyvesinde Botrytis Cinerea (Kurşuni Küf) Hastalığı:

Zarar görmüş meyvelerde yaralanmamın herhangi bir noktasında hastalığa bulaşma olabilir. Hastalıklı etli kısım ıslak ve cam gibidir; dıştan etkilenmiş bölge meyvenin sağlıklı kısmından daha koyudur. Bir gelişme aşamasında olan tüysüz yumuşak misel, başta beyaz sonra gri olarak çürümüş meyvede ortaya çıkar. Bu misel bitişik sağlıklı meyvelere de yayılabilir ve ikinci bir enfeksiyona sebep olabilir. Enfeksiyonun ilk belirtileri meyve soğuk depoya konulduktan birkaç haftaya kadar gözükmemektedir.

Kivi Meyvesinde Meloidogyine ssp. (Kök Ur Nematodu) Hastalığı
Toprak altında kalan yapılara zarar veren önemli zararlı kök ur nematodudur. Mikroskobik canlı olan kök ur nematodları köklerde oluşturdukları toplu iğne başı büyüklüğünde veya daha büyük urlarla anlaşılır. Bitkideki zararı kök sistemini zayıflatmakta ve buna bağlı olarak bazı saçak kökler ölmektedir. Bu nedenle bitkinin su dengesi ve besin alımı sekteye uğradığı için toprak üstü organlarda büyüme yavaşlamakta verim düşüşüne neden olmaktadır.

Bu nedenle bitkinin su dengesi ve besin alımı sekteye uğradığı için toprak üstü organlarda büyüme yavaşlamakta verim düşüşüne neden olmaktadır.

Kivi Meyvesinde Meloidogyine ssp. (Kök Ur Nematodu) Hastalığı:

Kivi Meyvesinde Tetranychus Urticea (Kırmızı Örümcek) Hastalığı
Bitkilere en fazla zarar veren canlıdır. Sıcak bölgelerde kış aylarında da faaliyet gösterir. Tarla kenarları, bahçe ve çalılıktaki bitkilerle beslenir. Soğuk bölgelerde kışı döllenmiş dişi hâlinde ağaç gövde ve dallarda gizlenebilecek yerlerde çatlak ve yarıklar arasında, dökülmüş yaprak ve bitki artıkları arasında diapoz hâlinde geçirir. Özellikle mart ayında faaliyete geçen dişiler, konukçu bitkilerin yapraklarının alt yüzeyinde ağ örer ve beslenir. Daha sonra bu ağlar içerisine yumurtalarını koyar.

Bitkideki zararlı, beslenmek için devamlı genç yaprakları tercih eder. Yaprak damarlarındaki bitki öz suyunu emerek beslenir. Bu durumdaki yapraklar geriye doğru kıvrılır, sertleşir ve büzüşür.

Kivi Bitkisinde Gübreleme

Bir bitkinin ihtiyacı olan gübreyi belirlemek için yaprak ve toprak analizi yapılır. Kivi bitkisine verilecek gübre miktarı yapılan araştırma sonuçlarına göre tespit edilir. Kivi bitkisinin kökleri, toprak yapısı ve derinliğine uygun olarak yanlara ve derinlere dağılır. Bol saçak kök yaptığı içinde toprağı sömürme gücü fazladır. Gübreleme, bitkinin topraktan aldığı bütün elementleri en az alındığı miktar ve alınabilir formda olmak üzere toprağa geri vermektir.

Kivi Bitkisinde Organik Gübrenin Toprağa Verilişi:

Kivi bitkisinin büyüme ve gelişmesine bağlı olarak her yıl artan miktarda gübre verilmelidir. Verilecek gübrenin miktarı ve zamanı önemlidir. Şubat – Mart aylarında organik gübre verilir. Bitkinin yaşına göre gübre miktarı
ayarlanmalıdır.

Kimyasal gübreler ise ihtiyaca göre verilir. Azotlu gübre bir seferde verilmemelidir. İhtiyaç belirlendikten sonra gübre üçe bölünür. Mart, mayıs ve haziran aylarında toprağa verilir. Fosforlu ve potasyumlu gübreler ise kasım-aralık aylarında verilir. Dikimden sonra ilk üç yıl genç kivi fidelerine uygulanacak olan gübre miktarı üçe bölünmek üzere 1/3 mart, 1/3 mayıs, 1/3 haziran ayında verilmelidir. Gübre verilirken en az 1m²lik alana yayılmalıdır.

1.yıl: 14 g saf azot karşılığı 30g.üre
2.yıl: 55 g.saf azot karşılığı 120g.üre
3.yıl: 110 g.saf azot karşılığı 250-350 g üre

Tam verim çağında olan bir kivi bitkisi için 500 g saf azot karşılığı azotlu gübrelerden üre için 1 kg; amonyum nitrat için 1.5 kg olmak üzere üçe bölünerek1/3 mart,1/3 mayıs, 1/3 haziran ayında verilmelidir.

Fosforlu ve potasyumlu gübreler bir defada sonbaharda verilmek üzere 200 g P2O5, 300 g K2O verilmelidir.

Kivi Bitkisinde Budama ve Destek Sağlama

Kivi bitkisi kuvvetli büyüme ve gelişme göstermesi nedeni ile düzenli budamaya ihtiyaç gösterir.

Kivilerde budama; şekil budaması, kış budaması ve yaz budaması olarak üç şekilde uygulanır.

Kivi Bitkisinde Şekil Budaması
Yeni dikilmiş ve aşılanmış genç bitkilerin düzgün ve dik büyüyen bir gövdeye sahip olması için yapılır. Dikimi yapılan fidanın birinci yıl sadece sarılmadan, düzgün, dik bir gövde oluşturması sağlanır. Aynı yıl sonunda gövde yüksekliği istenilen taçlandırma seviyesine (1.80-2 m) ulaşmışsa sürgün tepesi kesilerek hemen altından sürecek olan gözlerden kolların uygun bir şekilde oluşması sağlanır. İkinci yıl kolları oluşturacak sürgünler, iyi bir şekilde takip edilerek yıl sonunda istenilen uzunlukta (1.5-2 m) kesilir. Bu zaman aralığında gövdeden çıkan sürgünler koparılır. Daha sonraki yıllarda oluşan bu yan kollardan ürün çubukları dengeli bir şekilde bırakılır.

Kivi bitkisi kuvvetli büyüme ve gelişme göstermesi nedeni ile düzenli budamaya ihtiyaç gösterir. Budama üç şekilde uygulanır:

Kivi Bitkisinde Birinci Yıl Şekil Budaması:

Kivi Bitkisinde İkinci Yıl Şekil Budaması:

Kivi Bitkisinde Üçüncü Yılda Ana Gövde, Kollar ve Ürün Çubuklarının Oluşması

Kivi Bitkisinde Kış Budaması (Ürün Budaması)
Kış budaması uyku döneminde yapılmalıdır. İlkbaharda bitki gövdesine su yürümesinden sonra yapılan budamalar bitkinin fazla su kaybetmesine neden olacağından bitki büyümesini olumsuz etkiler. Ayrıca yaralanan bölgelerde çeşitli hastalıklar olabilir.

Kış budaması yapılırken öncelikle varlıkları istenmeyen dallar dipten kesilerek gövdeden ayrılır. Bu dallar ters yönde büyümüş, eğilmiş, bükülmüş, üst üste binmiş, diğer kuvvetli dalların altında kalmış sürgünlerdir. Zayıf dallardan alınacak verim hem azdır hem de kalitesiz olur. Budama yaparken kuvvetli dalların kalmasına özen gösterilir.

Kivi bitkisinin yaşına göre budama yapılmalıdır. Bitki yaşı gövde üzerinde kalacak sürgün sayısını belirler. Dört yaşındaki bir bitki üzerinde 12, beşinci yaşta 18, altıncı yaşta 24, yedi ve yukarı yaşlarda 30-40 arasında dal bırakılmalıdır. Ana dallar üzerinden çıkan kısa boğumlu meyve dalları kesinlikle budanmamalıdır. Çünkü bu dallar çok verimlidir.

Yaşlı dallar derin budanmalıdır. Dallar arasında sıkışıklığa yol açmamak için 1-2 bazen 3 yaşındaki meyve dallarının omcanın her tarafına eşit bir şekilde kalması sağlanmalıdır. Yaşlı dallar kesildikten sonra eğer geriye yenilenecek dal kalmamış ise bu gibi durumlarda uzunluğu 3-5 cm olan yaşlı dal parçaları bırakılarak bunlardan sonraki yıllar için yeni sürgünler oluşturulması yoluna gidilir. Yeni sürgünler elde edildikten sonra bu dal parçaları uygun yerlerinden kesilip atılmalıdır.

Budanmamış (1) ve budanmış (2) kivi omcaları, iki yaşlı kivi dalları (3) ve üç yaşlı (4) dallarda dal yenilemeleri:

Çubuklar seyreltildikten sonra kalan çubukların uçları 10–14 göz üzerinden kısaltılarak uçlarından kenar tellere bağlanır. Eğer kollardan üç ve daha yaşlı dallar varsa bu dalların dipten kesilerek yenilenmesi gerekir (Şekil 2.3). “Yenilenen dal” olarak adlandırılan bu dal 15 ile 40 cm kadar ana kollara yakın olmalı ve en az kendisinin üzerinde meydana geldiği yaşlı meyve dalı uzunluğunda olmalıdır.

Budama, omcanın bir ucundan başlanıp diğer ucuna doğru yapılır. Prensip olarak 1 cm kalınlığındaki dalların tamamında uç alma veya kesme işlemi yapılmalıdır. Bırakılacak dal uzunluğu normal gelişen dallarda 80-100 cm, kuvvetli gelişmiş dallarda 120-150 cm ve zayıf gelişen dallarda 40 cm olmalıdır.

Eğer bir önceki yıl meyve verimi az olmuş ise o zaman aynı yıl meyve verimini normalin üstünde beklemek gerekir. Böyle bir durumda bırakılacak dal uzunluğu olması gerekenden 20 cm kadar daha kısa olmalıdır. Böylece daha az sayıda fakat daha iri meyve elde edilmesi teşvik edilmiş olacaktır. Tersine olarak bir önceki yılaşırı miktarda verim elde edilmiş ise aynı yıl az sayıda meyve teşekkül edecek demektir. Bu gibi durumda verimin daha da aşağı düşmemesi için şiddetli budamadan kaçınılmalı dallar normale göre biraz daha uzun bırakılmalıdır. İzlenecek bir başka yöntem de dallar üzerindeki meyve gözlerini sayıp bunlardan % 10-14’ünü bırakıp diğerlerini kesmektir. Genel olarak bırakılan bu gözlerin yarısından üzerinde 4-6 adet meyve veya meyve salkımı veren sürgünler elde edilir.

Örneğin bir dal 10 göz üzerinden budanmış ise bu gözlerin 5 tanesi sürecektir. Her bir sürgünden 5 adet meyve elde edileceğinden bu daldan toplam 25 adet (yaklaşık 2,5 kg) meyve elde edilecek demektir.

Bu orana göre normal bir kivi omcasından 75-100 kg meyve elde edilebilir. Bu şekilde bir verim zamanında sulanmış, bakım ve seyreltme işlemleri usulüne göre yapılmış omcalar için geçerlidir.

Erkek kivi bitkilerini budamaktaki amaç, bunlardan çiçek zamanı maksimum sayıda çiçek elde etmek ve bu çiçek verimliliğini her yıl devam ettirmektir. Ancak omca çatısının genel yapısını bozmamaya dikkat etmek gerekir. Erkek bitkiler budanırken izlenecek yollardan biri, çiçeklenme bittikten sonra dalların çoğununun 15-30 cm üzerinden kesilip atılmasıdır. Aynı yıl meydana gelecek yeni sürgünlerden ertesi yıl yeteri oranda çiçek elde edilebilecektir. Erkek bitkiler dişi bitkilere oranla daha hafif budanırlar. Sadece ışık girişini engelleyen birbiri içine girmiş dallarda şiddetli budama yapılır. Diğer dallarda hafif uç alma ile daha fazla sayıda erkek çiçek açtırılması yoluna gidilir.

Kivi Bitkisinde Yaz Budaması
Kivilerde yaz budamaları, bütün dalların güneş ışığını almasını sağlamak, kış budaması ile omcalar arasında sağlanmış olan mesafe ve düzeni devam ettirmek, yeterli yaprak alanı oluşturarak meyve gelişimini sağlamak, budama sonrası çubuklar üzerinde kalan gözlerin pişkinleşmesini sağlamak ve ertesi yıl daha fazla ürün almak amacıyla yapılır.

Yaz budamalarına çiçeklenmeden hemen sonra başlanabilir. İlk önce çiçek açmayan tellerden dışarıya sarkmış dallar kesilip atılır. Ayrıca çiçek açmış koltuk altı meyve dalları da son meyveden itibaren 4-6 yaprak sayılarak kalan kısmı kesilir. Yaşlı dallardan çıkan yan dallar ve diğer dallara sarılmış dallar da kesilip atılır. Yaz boyunca vejetatif büyüme çok kuvvetli olabilir. Ertesi yıl varlığı istenmeyen dalların yaz budamaları ile kesilip atılması gerekir. Yaşlı dalların yerine konacak dallarda uç budaması yapılır.

Yaz budaması yapılan kivi bahçesi:

Kivi Bitkisinde Destek Sağlama

Kivi bitkisi çalı görünümlü bitkidir. Normal gelişme sağlayabilmesi için desteğe ihtiyaç duyar. Kivi bitkisi gövdesi toprak üstü organları taşıyamaz. Doğal olarak yaşadığı ortamlarda başka ağaçlara sarılarak destek alır. Kivi bahçelerinde ise bitkinin ağırlığını taşıyacak destek direkler, teller ve hereklerle destekleme sistemi kurulur.

Destekleme sistemi T ve Çardak Sistemi olmak üzere iki çeşittir. Bunlar;

T sistemi

Dünyada en çok kullanılan sistemdir.
Özellikle arazi yapısının meyilli olduğu yerlerde T sistemi uygundur.
T sistemi meyilli arazilerde setlendirmek (teraslamak) sureti ile yapılmalıdır.
Bu sistemde dikim aralık ve mesafeleri ekolojik şartlara göre değişmekle birlikte uygulanan sıra arası 4 m, sıra üzeri 5 m’dir.

Kivi Bitkisinde T Destekleme Sistemi:

T Sisteminin Avantajları

Tesisi kurmak daha kolay ve ucuzdur.
Budama yapılması daha kolaydır.
Daha az yoğunlukta iş gücü ister.
Arı girişi daha kolaydır.
Mantari hastalıkların bulaşması daha az olur.

Kivi Bitkisinde Çardak (Pergola) Sistemi

Bu terbiye sistemi düz olan arazilerde uygulanmaktadır.
Bu sistemde sıra arası 5 m, sıra üzeri 4 m olmalıdır.
Direklerin toprak üstünde kalan boyu 2 m olmalıdır.
Direkler üzerinden dik olarak dört yana taşıyıcı teller en az 6–8 mm çapında gayet düzgün, esnemeye meydan vermeyecek şekilde çekilmelidir.
Ara tellerin ürün çubuklarını bağlayacak şekilde 50–70 cm aralıklarla geçirilmesi gerekir.

Çardak Sisteminin Avantajları

Rüzgârın verdiği zararlar daha az risk taşır.
Yabancı ot daha az gelişir.
Meyve yanığı daha az olur.

Kivi Bitkisinde Çardak Destekleme Sistemi:

Kivi Bitkisinde Yardımcı Kültürel İşlemler

Yabancı Ot Kontrolü
Kivi kökleri yüzeye yakın olduğundan toprak işleme yolu ile yabancı otların kontrol altına alınması doğru değildir. Toprak işleme sırasında köklerin önemli bir kısmı zarar görebilir. Bu nedenle toprak işleme yerine omca altlarının gövdeye zarar vermeden ot öldürücü ilaçlarla ilaçlanması gerekir. Sıra aralarının ise çimenli bırakılarak sürekli biçilmesi gerekir.

Yalnızca sıra üzerinde yabancı ot mücadelesi yapılmış kivi bahçesi:

Meyve Seyreltmesi
Kivilerde meyveler hasat zamanına kadar omca üzerinde kalır. Diğer meyvelerde olduğu gibi kendiliğinden dökülmez. Dallarda çok sayıda meyvenin olması verimi düşürür, ayrıca fazla yük taşıyamayan dallarda zarar meydana gelir. Bu nedenle meyvelerin seyreltilmesi önemlidir.

Bitkiden iyi verim almak için seyreltilmenin elle yapılması gerekir. Kivilerde meyve seyreltmeye daha çiçekler açmadan başlamak gerekir. Çünkü çiçek açma döneminde yassılaşmış (fan) meyve oluşturacak gözleri normal meyve gözlerinden ayırmak mümkündür. Meyveler teşekkül ettikten sonra seyreltme yapılacaksa mümkün olduğu kadar seyreltme işlemine erken başlanmalıdır. Bu işlem kalan meyvelerin irileşmesine neden olur. Üçlü gruplar hâlinde oluşan meyvelerden ortadaki iri olanının bırakılıp diğer ikisinin seyreltilmesi gerekir. Prensip olarak yan yana duran her iki gözden 3 adet meyve oluşması, kalan meyvelerin seyreltilmesi tavsiye edilir.

Seyreltilmiş ve normal yükleme yapılmış bir kivi meyve dalı:

Tozlaşma
Kivi iki evcikli bir bitkidir. Erkek ve dişi çiçekler ayrı bitkiler üzerinde bulunur. Tozlaşmayı sağlamak için arılardan faydalanılır. Rüzgarla tozlaşmadan yeterince verim alınamamaktadır.

Dişi çiçeklerin % 10’nu açtığı zaman bahçeye arı kovanı yerleştirilmelidir. Bahçenin büyüklüğüne göre kovan sayısı ayarlanmalıdır. Dönüme iki kovan yerleştirmek yeterli olur.

Kivi bahçesinde arılarla tozlaşma: