Badem Bitkisinde Sulama
Badem, kurağa dayanıklı bir meyve olmasına rağmen sulama ile verimi artmaktadır. Su ağacın gelişimine, meyvenin iç oluşumuna ve meyve gözünün teşekkülüne olumlu etkide bulunur. Sulama imkânı mevcutsa salma sulama, damlama sulama gibi sulama teknikleri kullanılabilir. Burada dikkat edilmesi gereken husus, salma sulamalardan sonra bahçede oluşacak olan kaymak tabakasının kırılmasıdır.
Badem bahçelerine kurulan damla sulama sistemleri:
Genç tesislerde sıra üzerlerine yapılan malçlama ile hem yabancı ot kontrolü hem de sulama sayısının azaltılması amaçlanır. Damlama sulama esnasında gübreyi damla su ile vermek mümkün olup böylece su tüketiminden ve işgücünden tasarruf sağlanır. Ayrıca mini spring ve diğer modern sulama tekniklerini de seçmek mümkündür.
Badem Yetiştiriciliğinde Sulamanın Önemi
Verim çağındaki bir badem bahçesinde yetersiz sulama küçük meyvelere, verim kaybına, iç bademde kalite noksanlığına, hastalık ve zararlı etkilerinin artmasına neden olabilir. Hızlı meyve gelişim dönemlerinde gözlenen uzun süreli ve şiddetli su stresi, verim ve kalitede önemli kayıplara neden olabilir.
Özellikle ilk dönemde meydana gelebilecek bir su stresi, tomurcuk patlamasından meyve oluşumuna kadar etki etmektedir. Gelecek yılki meyve oranı ve taç gelişimi için gerekli olan ve jetatif aksamın zayıf olmasına sebep olacağından dolayı gelecek yılki ürüne de etki eder. Düzgün bir sulama ile verim 3-4 kat artırılabilir.
Badem üretimi yapılan birçok bölgemizde etkili yağış miktarının su tüketim miktarından daha az olmasından dolayı ilave sulamaya gereksinim kaçınılmazdır. Etkili bir sulama programı, ne zaman ve ne kadar sulama yapılacağı konusunda kesin sonuç vermelidir. Etkili bir sulama programında bahçenin kullandığı su miktarının hesaplanması ve toprak nem miktarının saptanması önemlidir.
Bademde iç badem kalitesini etkileyen en önemli faktörlerden biri hızlı gelişim dönemlerinde toprakta bulunan nem miktarıdır. Eğer toprakta bu dönemde yeteri kadar nem bulunmazsa iç badem kabuğu dolduramaz ve iç badem kalitesiz olur.
İç badem oranının hızla arttığı bir dönem içerisinde su noksanlığı, bitki besin elementlerinde eksiklik ve dengesizlik, sağlıksız yapraklar ve aşırı ürün gibi faktörler iç badem iriliğinin düşmesine ve kalitesinin azalmasına neden olabilir.
Badem Bitkisinde İlaçlama
Tarımsal ilaçlar, mutlaka üzerindeki talimatlara göre ve çevreye zarar vermeyecek şekilde kullanılmalıdır. Badem yetiştiriciliğinde önce kültürel önlemler alınmalıdır. Kültürel önlemlerin yetmediği yerde kimyasal mücadeleye başlanmalıdır.
Badem ağaçlarının ilaçlanması:
Badem Bitkisinde Görülen Zararlılar
İç Kurdu, Badem Zararlısı
Bademin kendine özgü zararlısı diğer meyve türlerine göre daha azdır. Görülen en önemli zararlısı badem iç kurdu (Eurtoma emygdali End.) olup bu zararlı ile mücadele mümkündür. Badem iç kurdu ergini yumurtasını meyve üzerine bırakır.
Larvalar meyve üzerinde zararlanmalara yol açarak meyvenin dökülmesine neden olur. Larvadan etkilenen meyve diğer meyvelere göre farklı renkte (sarımsı) olup kolayca ayırt edilebilir. Larva, meyve ile beslenerek iç kısımlara doğru ilerler ve beslenme sonucunda tamamını yiyip meyvenin içini boşaltır, geriye sadece meyve kabuğu kalır. Zararlının varlığı, meyvenin üzerinde açtığı yaklaşık 2 mm’lik delikten anlaşılabilir. Larvalar, beyaz renkli ve ayaksızdır.
Badem iç kurdu, kış ayını badem içerisinde ve olgun larva döneminde geçirir. İlkbaharda ergin larvalar meyveyi terk eder. Kış döneminde ağaç üzerinde kalan ve yere dökülen kurtlu meyveler toplanarak yakılmalıdır. Buna ilave olarak kimyasal mücadele de yapılabilir. Tuzaklar kurularak ilk ergin dişi tespiti yapıldığında ilk ilaçlama da yapılmalıdır.
İçi boşaltılmış badem meyvesi:
Badem iç kurdunun çıkış tarihini saptamak için denenen farklı renklerdeki yapışkan tuzaklar:
Badem bahçelerinde zararlılarla mücadele için yeni teknikler vardır. Yukarıdaki şekilde badem iç kurdunun çıkış tarihini saptamak için denenen farklı renklerdeki yapışkan tuzaklar görülmektedir. Bu yöntemlerle zararlılara karşı daha az ilaç kullanarak daha etkin bir savaşım yapılmaktadır.
Yaprak Bitleri, Badem Zararlısı
Bitki özsuyunu emerek beslenirler. Genç sürgünler ve yapraklar büyük zarar görürler. Bitki özsuyunu emerken kendi salgılarını gönderirler. Bu salgıların etkisiyle yapraklar kıvrılır ve değişik renk alır. Emme esnasında bırakılan artıklar, şekerli ve balımsı yapıdadır. Şekerli madde üzerinde fumajin mantarının çoğalması sonucunda yaprak yüzeyi siyahımsı bir hâl alır. Bu hâl, yaprak faaliyetini engeller. Fumajin, başka hastalıkların yayılmasına da neden olur. Kültürel işlem olarak yabancı otlar imha edilmelidir.
Kimyasal mücadelede ise yaprak bitlerine karşı genel olarak çiçekten önce ve yazın ilaçlama olanakları bulunmaktadır. Önceki yıl yüksek düzeyde bir yaprak biti zararı söz konusu olmuşsa kışın, dallar üzerinde yumurta kontrolü da yaparak ilaçlama uygulanabilir. Ancak yalnız yaprak bitlerini hedef alan bir kış ilaçlaması yapılmamalıdır.
Uğur böcekleri bademdeki yaprak bitlerinin doğal düşmanıdır. Badem bahçelerinde ilaçlama yaparken uğur böceklerine zarar vermeyecek bir ilaçlama programı uygulamaya dikkat etmek gerekir. Bu böcekler bazı yıllar yaprak bitlerinin büyük bir bölümünü kimyasal ilaç kullanmaya gerek kalmayacak şekilde yok edebilir.
Uğur böceği:
Çiçek Zınnı, Badem Zararlısı
Çiçek zınnı olarak adlandırılan bu zararlı bazı yıllar badem çiçeklerinin dişi organlarını yiyerek meyve tutumunun önemli oranda azalmasına yol açar. Çiçek zınnı ile mücadele için ağaçlar çiçek açtığı zaman bahçeye içi su dolu kaplar konur. Zararlı bu kaplara düşerek suda boğulur.
Çiçek zınnı ve tuzak olarak su dolu leğen:
Kırmızı Örümcek, Badem Zararlısı
Kırmızı örümcek, bitki özsuyunu emerek zarar verir. Yapraklarda önce beyaz, sonra kahverengi lekeler meydana gelir. Daha sonra bu lekeler birleşerek yıprağın kuruyup dökülmesine neden olur.
Avrupa kırmızı örümceği, çiçeklerin çanak yapraklarını ve buket dallardaki taze yaprakçıkları emerek beslendiği için yapraklarda yanmış gibi bir görüntü oluşur. Kimyasal mücadeleye karar verebilmek ve ilaçlama zamanını doğru bir şekilde belirleyebilmek için bahçedeki kırmızı örümcek yoğunluğu ve doğal düşman popülasyonunun saptanması gerekir.
Badem zararlılarından kırmızı örümcek:
Badem Bitkisinde Görülen Hastalıklar
Kahverengi Çiçek Yanıklığı, Badem Hastalığı
Bu hastalık, badem çeşitleri arasında özellikle Nonpareil, Price, Carmel ve Thompson çeşitlerinde görülebilmektedir. Hastalık etmeni fungus olup belirtisi çiçek açımından sonradır. Stamen ve pistilde yanıklar ve dökülmeler görülebilir. Bu hastalıkla mücadele için çiçek açımından sonra 2 kez fungusid uygulaması (benomyl) gerekmektedir.
Bakteriyel Kanser ve Zamklanma, Badem Hastalığı
Meyve yetiştiriciliği yapılan birçok ülkede, sert çekirdekli meyve ağaçlarının en önemli hastalıklarından biridir.
Bu bakteriler enfekteli göz, yaprak ve aktif kanserlerde; bunlara ilave olarak enfekteli veya sağlıklı ağaçların dal ve gözlerinde epifit olarak kışlar. Ayrıca yabancı otlar ve konukçu olmayan bitkilerde de epifit olarak kışı geçirdiği belirlenmiştir.
Bakteriler, dallara enfekteli göz diplerinden, budama yaralarından, yaprak izlerinden ve herhangi bir nedenle açılmış çeşitli yaralardan girer.
Kanserler, kış sonu erken ilkbaharda belirginleşir. İlkbaharda, kanserlerin çevresinde ve dallar üzerinde, sızıntı şeklinde aşağıya doğru zamk salgısı gözlenebilir. Yaygın olarak durgun gözlerde yanıklıklar oluşur. Hasta gözler kesildiğinde kahverengi olduğu gözlenir. Ayrıca çiçek ve yaprak tomurcukları da hastalıktan etkilenebilir. Ağır enfeksiyona uğramış ağaçlarda çiçek sayısı çok düşüktür. Yapraklarda saçma deliği görünümü ortaya çıkar.
Meyvelerde ise 2-3 mm derinliğinde koyu kahverengi çökük lekeler oluşabilir. Lekelerin içinde zamk salgısı görülebilir.
Kültürel önlemler:
- Meyve üretiminde yalnızca sağlıklı anaç ve kalemler kullanılmalıdır.
- Bahçe tesis edilirken tümüyle sağlıklı fidan dikilmelidir.
- Hastalığa duyarlı çeşitler, mutlaka hastalığa dayanıklı olan anaçlara aşılanarak üretimde kullanılmalıdır.
- Enfekteli kısımlar kesilerek bahçeden uzaklaştırılmalıdır.
Kimyasal mücadele:
Sonbaharda yapraklar dökülmeye başladığı zaman % 1 dozunda; ilkbaharda ise gözler uyanmak üzere iken % 0,6 dozunda bordo bulamacı ile ilaçlama yapılmalıdır.
Badem Üretiminde Yabancı Ot Kontrolü
Sulama ve gübreleme olanaklarının artması sonucu meyve bahçelerinde yabancı otlar sorun olmaya başlamıştır. Yabancı otlar, bitkinin su ve besinine ortak olduğu gibi hasadı da güçleştirmektedir. Badem bahçelerinde rastlanılan yabancı otlar sulama, toprak işleme, rüzgâr, hayvan otlatma ve yanmamış ahır gübresi kullanılması gibi yollarla taşınır.
Yabancı otlarla mücadelede yapılması gereken kültürel ve kimyasal işlemler:
Kültürel işlemler: Çapalama, biçme ve sürme yapılmalıdır. Çok yıllık yabancı otlarda ise toprağın birkaç kez işlenmesi gerekmektedir.
Kimyasal mücadele: Tek yıllık yabancı otlara karşı ilaçlama, çıkış öncesi ve ilkbaharda toprak nemliyken yapılmalıdır. Yabancı otlar çıktıktan sonra ise 4-6 yapraklı dönemde ilaçlama yapılmalıdır. Yeni tesis edilen badem bahçelerinde ilk 2-3 yıl boyunca yabancı ot kontrolü için ilaçlama yapılmalıdır.
Badem Bitkisinde Gübreleme
Ağaçların gübre ihtiyaçları bahçe toprağının besin elementleri yönünden durumuna, ağaçların yaşına, sulanıp sulanmadığına vb. göre değişir. Badem ağaçlarının azota daha fazla ihtiyacı vardır. Tam verim döneminde yetişkin bir ağaca 700-900 g civarında saf azot verilmesi gerekmektedir. Badem için önemli bir diğer makro besin elementi potasyumdur.
Yapılacak analizlere göre eksiklik tespit edildiğinde yetişkin bir ağaca 5-12 kg arasında potasyum sülfat verilebilir. Bor noksanlığı badem için çok önemlidir. Borun noksan olması durumunda, yeşil çağla üzerinde yapışkan bir sıvı oluşumu ile iç meyvede de buruşukluk meydana gelir. Söz konusu gübrelerin ağaçlara zamanında ve ihtiyacı karşılayacak oranda verilmesi gerekmektedir.
Gübrelemeden önce mutlaka toprak ve yaprak analizlerinin yapılmasına dikkat edilmelidir. Toprak analizleri, bahçeyi temsil edebilecek miktarda ve tekniğine uygun şekilde toprak alınıp yaprak örneği ile beraber tahlile gönderilmelidir.
Badem alanlarına organik madde ve besin takviyesi yapılmalı ayrıca toprak yapısını iyileştirmek için de ahır gübresi verilmelidir. 3-4 yılda bir iyi yanmış ahır gübresinin verilmesi büyük yarar sağlayacaktır.
Badem Bitkisinde Budama ve Destek Sağlama
Badem bahçeleri kurulurken ağaçlara verilecek şekillere de dikkat edilmelidir. Badem için en uygun terbiye sistemi değiştirilmiş doruk (modifiye lider) dallı sistemdir. İlk 2-3 yıl terbiye sisteminin oluşturulması tamamlanmalıdır. İleriki yıllarda ürün budamasının yapılması büyük önem taşır.
Bademde kalın dal kesiminden kaçınmak gerekmektedir ancak ağaç üzerindeki 0,5-3 cm kalınlığındaki dallardan çıkarma işlemi de yapılmalıdır. Gelişme döneminde bitkiler üzerindeki ince dallardan alınabilir. Bu, kışın bitki üzerinden aşırı dal çıkarmanın önüne geçer. Kalın dal çıkarılması gerekiyorsa mutlaka aşı macunu ile kesik yüzey kapatılmalıdır.
Budama sonucunda oluşan artıkların toplanıp uzaklaştırılması gerekir.
- Uç budaması: Dikilen fidanların tepesi vurulmalıdır (uç kesme). Dikilen fidanların tepesi 70-80 cm’den vurulur.
- Yaz budaması:Dikimi müteakip yaz budaması mutlaka yapılmalıdır. Dikimden sonra yaz budaması ile fidanlar modifiye lider veya goble şekillerine göre terbiye edilirler.
- Budama şekli: Budamada badem ağaçlarına vazo biçimi verilir. Meyve beş yıl yaşamını sürdüren mahmuzlarda (spurus) geliştiğinden budamaya özen göstermek gerekir.
Rüzgârın fidanı sallayıp köklerinin hava almaması ve dolayısıyla kurumasını önlemek için fidanın yanına destek sağlaması için herek (sırık) dikilir.
Herek, fidanın rüzgâr istikametinin aksi yönüne dikilir. Fidanı eğecek rüzgâr yoksa bu defa herek fidanın kuzey yönüne dikilir.
Herek dikilmediği için bir tarafa yatmış badem ağacı:
Badem Üretiminde Yardımcı Kültürel İşlemler
Toprak İşleme
Sonbaharda bahçenin derin sürülmesi, ilkbaharda ise yabancı otların tohuma kalkmasından önce sürülmesinde fayda vardır. Kurak bölgelerde sulamanın yapılamadığı badem bahçelerinde mümkün olduğunca yaz sürümlerinden kaçınılmalıdır. Genellikle üreticiler toprak işlemesini, bilhassa yaz sürümlerini, yabancı otlarla mücadele amacıyla yapmaktadır.
Badem bahçelerinde, sonbahar ve ilkbahar haricinde toprak sürümlerinden kaçınılmalıdır. Sürüm sırasında toprak işleme aletlerinin bitkinin kök sistemine zarar vermemesi için azami dikkat gerekmektedir. Kurak bölgelerde toprak işlemeden sonra mutlaka tapan çekilerek buharlaşma ile toprak kaybı minimum düzeye indirilmelidir. Bademliklerde mutlaka aşırı yağış ve sulamalardan sonra oluşacak birikintiyi önlemek için drenaj konusuna dikkat edilmelidir.
Bahçede Arı Kovanı Bulundurulması
Badem bahçelerinde bir çeşitten ötekine çiçek tozu taşınması esas olarak arılar tarafından gerçekleştirilmektedir. Bademin çiçek tozu rüzgârla taşınmadığından tozlanma için rüzgârla taşınma dikkate alınmaz.
Bal arıları çiçekleri dolaşırken çiçek tozları vücutlarına yapışır ve başka çeşidin çiçeklerine gittikleri zaman da bu çiçek tozlarını çiçeklerin dişicik tepesiyle temas etmesini sağlayarak çiçek tozlarının taşınmasını sağlar.
Arılar da daha çok bir çeşidi ya da aynı zamanda çiçek açan ağaçların çiçeklerini gezme eğilimi vardır. Bu durum karşılıklı olarak tozlanan farklı çeşitlerin bahçe içindeki konumlarının önemini daha da artırmaktadır.
Badem bitkisi çiçeği:
Arı kovanları sabah güneşini alacak açık alanlara yerleştirilmelidir. Kovanların ağızlan rüzgara açık olmamalıdır. Arıların badem çiçeklerini daha fazla gezmelerini teşvik etmek için kovanların etrafındaki ve özellikle de çiçek açan otların temizlemesi yararlı olur. Badem bahçelerinde iyi bir tozlanma için 10 dekara 5-8 adet arasında kovan yerleştirilmelidir.
Badem bahçesine yerleştirilmiş arı kovanları:
Lütfen yorum bırakın.