Badem Üretimi | Meyve Yetiştirme

Badem Ağacı Yetiştiriciliği

Badem Bitkisinin Tanımı ve Önemi

Badem (Prunus Dulcis), gülgiller familyasından ve anayurdu Asya’nın güneybatısı olan bir ağaç ve bu ağacın tohumları olarak tanımlanabilir. Badem ilk olarak İran, Türkiye, Suriye ve Filistin’de yetiştirilmiş buralardan da Yunanistan, Kuzey Afrika, İtalya ve İspanya’ya, sonraki dönemlerde ise Kuzey Amerika’ya götürülmüş ve bilhassa Kaliforniya’da 1940 yılından sonra badem yetiştiriciliğinde önemli ilerlemeler kaydedilmiştir.

Mevsim içinde gelişmekte olan badem meyvelerinin yakından görünümü:

Kabuklulardan ve hatta pek çok meyve ağacından daha erken çiçek açar. İlkbahar donlarıyla çiçekleri zarar görmedikçe yetişen ve meyve veren bademin taze meyveleri, çiçeklerine göre dona karşı daha duyarlıdır. Sıcak iklimde ve yazları kurak geçen ortamlarda bademi görebiliriz. Yazları serin ve rutubetli geçen yerlerde badem yetişmez.

Badem bitkisinin tatlı ve acı tohumlu iki çeşidi vardır. Tatlı ve acı bademler arasında yer alan orta sınıf bademler de mevcuttur. Badem ağacı, genel olarak şeftali ağacına benzer ancak şeftali ağacından daha yüksek ve uzun ömürlüdür.

Badem çeşitli şekillerde tüketilmektedir. Bunlar:

• Çerez olarak tüketim
  • Çağla badem
  • Taze iç badem
  • Kavrulmuş badem (tuzlu, tuzsuz)
• Şekerleme, çikolata, pasta endüstrisinde tüketim
• Diğer kullanım alanları: Badem yağı, badem unu, kozmetik ve ilaç endüstrisi

Sert kabuklu meyveler kırılarak yenilen iç badem ürünü (solda) Sağda ise ince dış kabuğu da soyulmuş olan iç bademler:

Bademin diğer meyve türleri yetiştiriciliğine göre üreticilere sağlamış olduğu bazı avantajları vardır. Aşağıda belirtilen faktörler, badem yetiştiriciliğinin yaygınlaşmasına olumlu katkıda bulunacaktır:

• Diğer meyve türlerinin yetişemediği taşlı, çakıllı, toprak şartlarında yetişebilir.
• Erken meyveye yatar.
• Pazarda hiçbir meyvenin olmadığı dönemde çağla bademi olarak pazara çıkar.
• Uzun ömürlüdür.
• Aşırı soğuk ve nemli bölgeler haricinde her yerde yetişir.
• Meyvesinin pazar değeri diğer birçok meyveye göre daha yüksektir.
• Kireçli ve su imkânı olmayan yerlerde yetişebilir.
• Ağaçlandırma çalışmalarında tercih edilebilir.
• Uygun ekolojisinde geç çiçeklenen çeşitlerle bahçe kurulduğunda üreticinin gelirini yükseltir.

Badem Bitkisinde Ağaç Özellikleri

Ağaç: 6-8 m. boylanır. Bazı hâllerde ağaçların yüksekliği 12 m’ye kadar boylanabilir. Yıllık dallar üzerindeki tüm tomurcuklar aynı mevsimde büyür ve ikinci dalların meydana gelmesi hâlinde ağaç yayvan olur. Yıllık sürgünler üzerindeki tomurcukların sürmemesi hâlinde ise ağaç dik büyür (Teksas çeşidi gibi).

Badem ağaçları ortalama olarak 50 yıl kadar yaşar. 100 yaşına kadar yaşayan ağaçlara da rastlamak mümkündür.

Kök: Kazık kök tipindedir. Saçak kök az olduğundan fidanlar yer değiştirme sırasında çok kayıplar verir.

Yapraklar: Çeşitlere göre iri, orta iri ve küçüktür. Yaprağın bulunduğu dal ve çevre koşulları bunu etkiler. Renk açık ve koyu yeşil arasında değişir. Yaprağın kenarları dişlidir.

Tomurcuklar: Çiçek tomurcuklan, farklı yaştaki dallarla bunlar üzerindeki 213 cm uzunluğundaki buket denilen kısa meyve dalcıklarında bulunur.

İlkbaharda açmakta olan çiçek tomurcuklarının yakından görünümü:

Badem Çeşitleri

Kabuk Özelliklerine Göre Badem Çeşitleri

Badem çeşitleri kabuk sertliklerine göre el bademi, diş bademi, sert badem ve taş bademi olarak gruplandınlmaktadır.

• El bademi: Bu gruba giren çeşitlerde kabuk, el ile kolayca kınlabilmektedir. El bademlerinde randıman oldukça yüksektir. El bademlerinin muhafazası, ince kabuklu olmalarından dolayı uzun süreli olamamaktadır.
• Diş bademleri: Bu grupta yer alan bademler, diş ile kolayca kırılırken el ile zor kırılırlar. Muhafazaları el bademlerine göre daha kolaydır. İç randımanları yüksektir.
• Sert bademler: Çekiçle kolay, diş ile zor kırılırlar. Randımanı yüksektir.
• Taş bademler: Bu gruba giren bademlerde kabuk ancak çekiçle kınlabilmektedir. Bademler, tat durumlarına göre de tatlı ve acı badem olarak 2 gruba ayrılmaktadır:
  • Acı bademler: Siyanidrik asit içerdikleri için zehirlidirler ve badem yağı çıkarmak amacıyla kullanılırlar.
  • Tatlı bademler: 28-48° güney enlemlerdeki elverişli bölgelerde yaygın olarak yetiştirilir ve bazı yörelerde şeftaliyle melezlenir. Badem, çiçeklenmeden önce kış koşullarına şeftali kadar dayanıklı olmakla birlikte kuzey yarımkürede genellikle daha erken (ocak sonu ile nisan başı arasında) çiçeklenir. Bu nedenle çiçeklenme döneminde don olaylarına rastlanabilecek yerlerde badem yetiştirmek pek uygun değildir.

İyi bir badem çeşidinde bulunması gereken özellikler şunlardır:

• Ağacın gelişmesi kuvvetli olmalıdır.
• Ağaçlar bol miktarda çiçek açmalıdır.
• Çiçeklenme, bölgenin iklim koşulları ile uyumlu olmalıdır.
• Diğer çeşitlerle döllenebilmelidir.
• Bol ve kârlı ürün vermelidir.
• Meyveler aynı zamanda olgunlaşmalıdır.
• Kolay hasat edilebilmeli ancak rüzgar etkisiyle kolayca dökülmemelidir.
• Yeşil kabuğun kavlaması kolay olmalıdır.
• İkiz badem oranı düşük olmalıdır.
• İç randımanı ve iç badem kalitesi yüksek olmalıdır.
• Çeşitli hastalık ve zararlılara dayanımı iyi olmalıdır.

Badem Meyvesinde Kabuk ve İç Özellikleri

Kabuklu Bademler:

• Kabuk ne çok sert ne de çok yumuşak olmalıdır. Sert ve taş bademlerde randıman düşüktür.
• El ve diş bademlerinin saklanması zordur.
• Karın kısmı kapalı olmalıdır.
• Kuş zararının olmadığı yerlerde ince kabuklu ve diş bademleri tercih edilebilir.
• El ve diş bademlerinde kabuğun üst tabakası kendiliğinden ayrılabilir. Bu durum pazarlamada sorun olabilmektedir.

İç bademler: İrilik 1 onz (28,3 g)’daki iç badem sayısına göre değerlendirilir. 1 onz’daki iç badem sayısı 30’dan fazla olursa küçük, 25-30 arasında olursa orta ve 20 den az olursa çok iri demektir.

• İçi açık renkli, kırışıksız ve tüysüz olmalıdır.
• İç randımanı yüksek, çift ve ikiz badem oranı düşük olmalıdır.

Başlıca Badem Çeşitleri

Ferragnes, Badem Çeşidi
Fransız badem çeşididir. Geç çiçeklenen, tozlayıcı çeşit isteyen verimli ve kaliteli bir çeşittir. Ülkemizde yapılan adaptasyon denemelerinde öne çıkan çeşitlerdendir. Randımanı % 30’dur. İkiz iç yapmamaktadır. Ferraduel çeşidi ile birbirlerini tozlamaktadır.

Ferragnes badem çeşidi:

Ferraduel, Badem Çeşidi
Fransız badem çeşididir. Geç çiçeklenen, tozlayıcı çeşit isteyen verimli ve kaliteli bir çeşittir. Ülkemizde yapılan adaptasyon denemelerinde öne çıkan çeşitlerdendir. Randımanı % 27’dir. İkiz iç yapmamaktadır. Ferragnes çeşidi ile birbirlerini tozlamaktadır.

Ferraduel badem çeşidi:

Nonpareil, Badem Çeşidi
Kaliforniya grubu bademlerinin en önemlilerindendir. Ağaçlar yayvan yüksek, verimli ve erkencidir. İnce kabuklu olup kuş zararına sıklıkla rastlanmaktadır. Nonpareil orta büyüklükte meyveye sahiptir.

Verim ilk yıllarda düşük olup bitki gelişimine bağlı olarak ileriki yıllarda artış görülmektedir. Elde edilen bademlerin ince kabuklu olması nedeniyle muhafazası son derece güçtür. Randıman % 58-63’tür. Çift badem oranı % 5-10’dur. Ağacı kuvvetli, verimliliği iyidir.

Nanpareil badem çeşidi:

Teksas (Mission), Badem Çeşidi
Teksas civarında tespit edilen bu çeşidin en önemli özelliklerinden biri Nonpareil’e göre geç çiçeklenmesidir. Ağaçları yüksek verimlidir ve meyvelerinin ticari değeri yüksektir. Kabuğu yumuşak olup iç badem kalitesi orta ve çift badem oranı % 15-30 arasındadır. Teksas çeşidinde ağaçların büyümesi dikine olup ağaçlarının ömrü çok uzun değildir. İnce kabuklu olan bu çeşidin randımanı % 55-60 civarındadır. Meyveleri küçüktür.

Teksas badem çeşidi:

Ne Plus Ultra, Badem Çeşidi
Bu çeşit, uzun süren seleksiyonlar sonucunda elde edilmiştir. Özellikle meyveleri sanayiye uygun olan bir çeşittir. Olumsuz yanı ikiz meyve oranının % 20 gibi yüksek bir oranda olmasıdır. Kaliforniya grubu bademlerdendir. Önemli bir diğer özelliği de su stresine çok hassas olmasıdır. Su stresinde tomurcuk ve meyve dökümlerine sıkça rastlanmaktadır. Verimli bir çeşit olan N.P. Ultra uzun ömürlüdür ve randımanı % 45-48 civarındadır. Kabuğu yumuşak ve iç badem kalitesi ortadır, erken çiçeklenmektedir.

Ne Plus Ultra badem çeşidi:

Peerles, Badem Çeşidi
Kaliforniya-Davis civarlarında selekte edilen bir çeşittir. Kabuğu ince ve ticari değeri yüksek bir çeşittir. Ağaçları orta iriliktedir. Kendine verimli bir çeşit olmayıp mutlaka dölleyici bir çeşit kullanmak gerekmektedir. Randımanı % 48-53 civarındadır. İç badem kalitesi orta, çift badem oranı % 8-10’dur. Erken çiçeklenir.

Gülcan II (101-13), Badem Çeşidi
Ruhinaz Gülcan tarlasından ıslah edilen yerli badem çeşidimizdir. Erken çiçeklenen, tozlayıcı çeşit isteyen verimli ve kaliteli bir çeşittir. Ülkemizde yapılan adaptasyon denemelerinde öne çıkan ve ilkbahar geç donlarının olmadığı yöreler için önerilen çeşitlerdendir. Randımanı % 27’dir. İkiz iç oranı % 3’tür. Tuono çeşidi ile birbirlerini tozlamaktadır.

Thompson, Badem Çeşidi
Nonpareil x Teksas melezlenmesinden elde edilmiş bir çeşittir. Geç çiçeklenen ve yüksek verimli bir çeşittir. Bu çeşidin meyveleri orta irilikte olup meyvelerin buket dalcıklarda yoğunlaştığı görülmektedir. Meyveleri parlak renktedir. Ağaçlarının verimi iyidir.

Carmel Le, Badem Çeşidi
Nonpareil’den hemen sonra çiçeklenir. Meyvenin oluşması, Teksas ile hemen hemen aynıdır. Ağaçlar, çoğunlukla dikine gelişme eğilimindedir. Meyvelerin soğuk zararına karşı dayanımı iyidir. Genç yaştayken yüksek verimli olup ileriki dönemlerde verim gittikçe düşmektedir. Kaliforniya grubu, bademler içerisinde pazarlama değeri yüksek olan bir çeşittir. Carmel’in meyveleri geniş ve uzun yapıdadır.

Yaltinski, Badem Çeşidi
Yugoslavya orijinli bir çeşittir. Geç çiçek açması ve ikiz meyve verme özelliğiyle bilinir. Meyvelerinin iç kalitesi ve randımanı iyidir. Bilinen yabancı badem çeşitleri içerisinde en geç çiçek açan çeşitlerden biridir.

Yaltinski badem çeşidi:

Drake, Badem Çeşidi
Çiçeklenme, Nonpareil’den 5 gün sonra gerçekleşmektedir. Hasatı eylül ayı sonunda veya daha geç yapılmaktadır. Meyveleri sert kabuklu ve orta iriliktedir. Pazar değeri yüksek olan Drake çeşidi, pastacılık ve şekerleme sanayinde aranılan bir çeşittir. Çok fazla ikiz meyve yapmamaktadır.

Padre, Badem Çeşidi
Teksas x Swanson melezinden üretime kazandırılmış bir çeşittir. Teksas çeşidinin hemen ardından çiçeklenir. Meyve olgunluğu, Teksas ile aynı zamandadır. Verimli bir çeşittir. Teksas gibi buketler üzerinde meyve teşekkülü yüksektir. Meyveleri, Teksas’tan daha büyüktür.

Le Grand, Badem Çeşidi
Teksas’tan önce çiçeklenmekte ancak daha sonra hasat edilmektedir. Ağaçları dik büyüme eğilimindedir. Ağaç tacı, Padre’den daha küçüktür. Yüksek miktarda çiçek açar ve randımanı yüksektir.

Sonora, Badem Çeşidi
Nonpareil x Eureka melezidir. Nonpareil ve Peerles’ten hemen sonra çiçeklenir. Hasat zamanı, Nonpareil’den hemen öncedir. Ağaç büyüklüğü, Nonpareil ile aynıdır. Meyveleri geniş ve uzun, pazar değeri yüksektir.

Monterey, Badem Çeşidi
Nonpareil x Teksas melezidir. Teksas ile aynı zamanda çiçek açar. Çok verimli bir çeşittir. İkiz meyve oranı ise % 20 civarındadır. Ekonomik değeri yüksek bir çeşittir.

Fritz, Badem Çeşidi
Teksas x Drake melezidir. Nonpareil ile birlikte çiçeklenir, hasadı ise Nonpareil’den sonradır. Verimli bir çeşittir.

Price, Badem Çeşidi
Nonpareil ve Teksas melezidir. Çiçek yoğunluğu düşüktür. Meyve yoğunluğu, genellikle buket dallardadır. Yüksek randımanlıdır. İkiz meyve oranı % 10-20 arasındadır.

Butte, Badem Çeşidi
Nonpareil x Teksas melezlenmesinden edilen bir çeşittir. Butte, erkenci ve yüksek verim verme eğiliminde bir çeşit olup ağaçları orta irilikte ve meyvelerinin ticari değeri yüksektir.

Tuono, Badem Çeşidi
İtalya orijinlidir. Geç çiçeklenir. En önemli özelliği kendine verimlidir. Mahsul verme durumu iyidir. İç randıman % 40 civarındadır. İkiz badem oranı % 15-30 civarındadır. Çok iri olan iç bademlerinin kalitesi oldukça iyidir.

Tuono badem çeşidi:

Badem Bitkisinin Genel İstekleri

İklim İstekleri
Badem, sıcak ılıman iklim bitkisidir. Badem yazları uzun, sıcak ve kışları nispeten aşırı soğuk olmayan bölgelerde ekonomik olarak üretilebilir. Kış soğukları bitkilere zarar verecek kadar (-25°C) soğuk olmamalıdır. -18°C’de gözler zarar görür. Soğuklama ihtiyacı +7,2°C’de 300-500 saat kadardır.

Bademin birçok ılıman meyve türünden daha önce çiçek açması nedeniyle kış soğuklarından çok ilkbahar geç donları daha çok önem taşımaktadır. Bu nedenle ilkbahar geç donlarının sürekli görüldüğü yerlerde sürekli ürün alınamaz. Pembe tomurcuk döneminde -4 -6,5°C; çiçeklenme başlangıcında -3°C ile -4°C ve çağla döneminde de -1 ile -0,5°C’de zarar görürler. Badem meyvelerinin olgunlaştırılabilmesi için yüksek sıcaklığa ihtiyaç duyulmaktadır. Kurak koşullara uyabilmektedir ancak yağış 300 mm’nin altına düştüğünde verim düşer. Çiçeklenme dönemindeki yağış tozlanmayı olumsuz etkiler.

Toprak İstekleri
Bademden süzek, derin alüviyal topraklarda daha iyi verim alınır. Böyle yerlerde kökler 3-3.5 metreye kadar gidebilirler. Ancak su ve besin maddelerinin büyük bir kısmını 1. 2 – 2 metrelik alandan sağlayabilmektedir. Kurağa dayanan bir meyve türü olması nedeniyle kumlu, orta derecede killi, kireçli, taşlı ve çakıllı yerlerde yetişebilme olanağı vardır. Yani badem toprak istekleri yönünden kanaatkârdır. Kireçli topraklara dayanımı son derecede iyidir. Badem için en tehlikeli toprak ise ağır killi ve nem tutan topraklardır. Bu tip topraklarda bademe anaç olarak erik kullanıldığı zaman sorunu giderebilme şansı mevcuttur.

Badem Üretimi

Tohumla üretim esastır. Hasat sonunda elde edilen meyveler toplanır, yıkanır ve kurulanır. Kuru ve soğuk ortamda bekletildikten sonra katlamaya alınır. Badem tohumları 1°C ile 5°C arasında 40-50 gün katlamaya bırakılır. Katlama işlemi sonrasında ekilen badem tohumları uygun şartlarda çimlendikten sonra çöğürler elde edilir ve bunlar üzerine aşı yapılır. Aşılama esnasındaki nem, sıcaklık gibi faktörler önem taşır.

Badem Üretim Teknikleri

Çöğürlerin yetiştirilmesi: Badem çöğürü yetiştirilmek üzere alınacak tohumların tam gelişmiş ve olgun olması gerekir. Çöğür elde etmek amacıyla alınan tohumların çimlenme güçlerini kaybetmeyeceği bir ortamdan çıkarılmaları fayda sağlayacaktır.

Tohumların katlanması: Katlamada nemli kum, talaş, vermikulit, yosun, vb. ile serin bir yerde saklanabilir. Çimlenmeyi kolaylaştırmak ve embriyoda dinlenmenin kesilmesi için katlamanın yapılmasında fayda vardır. Ayrıca katlamayla tohum kabuğunda yumuşama da gerçekleşmiş olmaktadır.

Tohumların ekilmesi: Badem tohumları ya doğrudan ya da katlamadan sonra aşı parseline ekilir. Sıra arası 80-100 cm olan sıralar üzerinde 5-10 cm aralıklarla ekilirler. Ekilen tohumun üzeri tohum kalınlığının 2 katı kadar toprakla örtülür. Çimlenme için özellikle toprak nemine dikkat edilmelidir. Toprak tavı ekim, çimlenme ve sürme süresini kısaltan en önemli faktördür.

Badem Üretiminde Aşı

Bademde kalem ve göz aşısı uygulanabilse de yaygın olarak göz aşısı yapılmaktadır. Göz aşısında yaşlı dallar kullanılır. Bu dalların dip ve uç kısımları kesilerek yanlızca ortadaki gözler kullanılmaktadır. Dip kısımdaki gözler sürmemektedir. Uç kısımdakiler ise pişkin olmadığı için kullanılmamaktadır.

Bademde yaygın olarak “T” göz aşısı yapılır. “T” göz aşısı topraktan 15-20 cm yukardan yapılmalıdır. Klon anaç kullanılıyorsa 35-40 cm yukarıdan aşı yapılarak anacın etkisi daha fazla sağlanmalıdır. Eylül ayında yapılan yonga aşı da kullanılmaktadır.

“T” göz aşısının resimli anlatımı: 6 mm-2,5 cm çapındaki anaçlara büyüme devresinde uygulanır. Topraktan 15-20 cm yükseklikten yapılır. Anaç “T” şeklinde kesilir. Göz kalkan şeklinde kesilerek anaçta açılan “T” içerisine yerleştirilir.

Hava almayacak şekilde bağlanır. Macunlamaya gerek yoktur. Aşı bağı 15 gün sonra kesilir.

Gözün hazırlanması:

Anacın hazırlanması:

Gözün kaleme takılması ve bağlanması:

Badem Bitkisi Anaçları

Badem (Tohum) Çöğürü
Badem fidanı üretimi için badem tohumlarından elde edilen çöğürler anaç olarak bilhassa drenaj sorunu olmayan topraklarda geniş ölçüde kullanılmaktadır. Badem anacı üzerine aşılı fidanlarla bahçe kurulduğunda bahçede fidan kaybı, diğer anaçlara göre daha yüksek olmaktadır. Badem anaçları, nematotlardan kök çürüklüğü, gal, ur, kök funguslarından etkilenmektedir. Bunlar badem anacının hassas özellikleridir. Capnodis’e dayanıklıdır.

Badem anaçları, kurak topraklarda tercih edilmektedir. Kireçli topraklara aşırı dayanıklı olmasına rağmen drenajı olmayan ağır topraklara dayanımı iyi değildir. Kazık kök yapma eğilimindedir. Saçak kök oluşturma eğilimi azdır. Yapılan bazı çalışmalarda; kök ucundan yapılan kesimle kazık kök hâkimiyeti kırılıp saçak kök verme durumu tespit edilmeye çalışılmıştır.

Badem fidanının yapraklı hâli:

Tüplü badem fidanı üretimi ile hem sağlıklı saçak kök elde edecek hem de arazide fidan kaybını azaltacak bir yönteme de başvurulabilir. Badem çöğürleri kireçli ve kurak şartlar için uygundur. Bununla birlikte en iyi sonucu derin ve drenajlı topraklarda vermektedir. Badem tohumlarının genetik yapılarının heterozigot olmasından dolayı elde edilen çöğürler bir örneklik göstermez. Su tutan ağır ve killi topraklarda iyi gelişemez. Kök çürüklüğüne ve nematotlara hassastır.

Nemaguard Anacı
Nemaguard anacı, P. Persica ve P. Davidissima melezidir. Kök nematotlarına dayanımı iyidir. Nematot bulaşık yerlerde üreticiler tarafından bu anaç tercih edilmelidir. Nemaguard anacının hiçbir badem çeşidiyle uyuşma problemi yoktur. Gerek ağaç ömrü (ekonomik ömür) gerekse verim istenilen düzeyde değildir. Bu nedenle Nematot ile bulaşık olmayan yerlerde anaç olarak tercih edilmemelidir. Badem anacı ile teşekkül ettirilen bahçelerde verim ve erken meyveye yatma oranı daha yüksektir.

Nemaguard anacı ağır toprak şartlarında gal, fungus, kök çürüklüğü, vb. faktörlere karşı daha toleranslıdır. Badem çeşitleriyle gelişme durumları iyidir. Zayıf topraklarda Nemaguard, bademe anaç olarak kullanılmalıdır.

Nemaguard badem anacı:

Erik Anacı
Ağır topraklarda erik anaçları, bademe anaç olarak kullanılmalıdır. Kök funguslarının sıkıntı yaratabileceği bölgelerde anaç olarak seçilebilir ancak bu anaç toprak kökenli birçok hastalık ve zararlılara karşı dayanıklı değildir. Verime yatma geç olup ağaçların verimliliği orta düzeydedir. Ağaçların gelişim düzeyi de yeterli olmamaktadır. Bunun yanı sıra bazı badem çeşitlerinin uyuşma problemi mevcuttur. Bazı hastalıklara karşı badem ve şeftali anaçlarına göre daha dayanıklıdır. Erik anaçları, su tutan ve kök çürüklüğü ile bulaşık alanlarda kullanılır. Erikler, genellikle bademle iyi uyuşmaz, verim düşük olur ve meyvelerin büyük bir kısmında dış kabuk bademe yapışık olup ağaçlar kısa ömürlü olmaktadır.

Şeftali Anacı
Özellikle Kaliforniya’da bademe anaç olarak yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Badem anaçlarına göre daha erken verime gelmeleri avantaj olarak görülmektedir. Ancak bu anaçların ekonomik ömrünün badem çöğürü anaçlarına göre daha düşük olması ise dezavantaj oluşturmaktadır. Toprak isteği yönünden seçici olan bu anaç, bazı toprak kökenli hastalıklara karşı da hassastır. Kireç oranı ve PH derecesi yüksek olmayan topraklarda şeftali bademe anaç olarak kullanılabilir. Sulanan topraklarda şeftali üzerine aşılı ağaçlar, ilk yıllarda hızlı gelişir ve 15-20 yıllık badem anacına göre daha çok meyve veriri. Erken meyveye yatar. Ağaçların ömrü ise kısadır.

Şeftali X Badem Melez Anaçları
Şeftali x badem melezleri, genel olarak değişik toprak şartlarına uyabilmektedir. Melezler çok kuvvetli olup kök sistemleri iyi tutunmaktadır. Bunların olumsuz yanı ise Nematotlara kısmen hassas olmalarıdır. Yoğun yetiştiricilik yapılan ülkelerde klon anaçları gittikçe yaygınlaşmaktadır. Bu klon anaçları, odun çelikleri ve doku kültürleri ile üretilip fidanlıklarda kullanılmaya başlanmıştır.

Badem Ağacı Bahçesi Tesisi

Bahçe kurulacak yere en yakın tarım kuruluşunun veya ziraat fakültesinin ya da meyvecilik uzmanlarının görüşü alınmalıdır. Zira ülkemizdeki iklim ve toprak koşulları bölgelere göre büyük farklılık gösterdiğinden üretim yapılacak bölgeye uygun çeşitlerin seçilmesi ve yetiştirilmesi büyük öneme sahiptir.

Tüplü bir yaşında badem fidanları:

Badem çeşitlerinde kendine uyuşmazlık durumu vardır. Bahçe tesisinde ana çeşit yanında tozlayıcı çeşit de kullanılmalı; 2 sıra ana çeşit, 1 sıra tozlayıcı çeşit veya her ikisinden de birer sıra olacak şekilde dikim yapılmalıdır. Kendine verimli çeşitlerle bahçe kurulacaksa tozlayıcı çeşit dikilmeyebilir.

Öncelikle toprak derin olarak sürülür. Badem, çabuk gelişen bir bitki olduğu için sık dikimden kaçınılmalıdır. Ayrıca kullanılacak anaç da bu mesafenin ayarlanmasında etkili olmaktadır. Bahçelerde kare dikim tercih edilmelidir. Meyilli arazide ise çapraz dikim yapılabilir. Fidanlar dikimi takip eden yaz aylarında birkaç kez sulanmalıdır.

Tekniğine uygun olarak kurulmuş badem bahçesi:

Badem Fidanlarının Dikime Kadar Korunması ve Taşınması

Fidan sökümünden sonra dikkat edilecek en önemli konu, fidanların özellikle köklerinin kurumasını önlemektir. Badem fidanlarında buna çok büyük önem vermek gerekir. Çünkü badem yer değiştirmeye çok hassas bir türdür. Fidanın yerinde oluşturduğu kazık kökle beraber, esasen az olan saçak köklerin bir kısmı da söküm sırasında toprakta kalır veya zedelenir.

Bahçeye dikilmek üzere hazırlanmış badem fidanları:

Sökümden sonra fidanların korunması ve taşınması sırasında, köklerin daima nemli tutulması ve soğuktan zarar görmelerinin engellenmesi gerekmektedir. Açıkta, rüzgara karşı bırakılacak fidanlar su kaybederek kururlar. Bu nedenle dikildikleri yerlerde ne kadar özen gösterilirse gösterilsin fidanların tutumu gerçekleşmez. Keza -3°C sıcaklık köklere zarar verebilmektedir.

Badem bahçesi oluşturulurken dikkat edilmesi gereken en önemli nokta mutlaka tüplü badem fidanı ile tesisin oluşturulmasıdır. Eğer çıplak köklü fidan ile bahçe oluşturulur ise arazide fidan kaybı yüksek olur.

Badem Fidanı Dikimi

Meyve fidanlarının dikilmesinde en önemli safhalardan biri de çukurların açılmasıdır. İşaretlenen yerlere dikilecek fidanların kök yapısına ve toprağın işlenme durumuna göre 60-80 cm genişlik ve derinlikte çukurlar açılır. İyi işlenmemiş ve ağır topraklarda çukurlar dikimden bir iki ay önceden açılmalıdır. Toprak iyi işlenmiş ise çukurlar hemen dikimden önce de açılabilir. Çukur açılırken üstten çıkan işlenmiş toprak çukurun bir yanına, işlenmemiş toprak çukurun diğer yanına konur. Dikim sırasında üstten çıkan toprağa bir miktar yanmış çiftlik gübresi karıştırılarak çukurun alt kısmına konur. Alttan çıkan toprak ise üst kısma konur. Böylece fidan köklerinin daha iyi gelişebileceği, besin maddelerince zengin, fiziksel yapısı uygun bir ortam yaratılmış ve fidanın toprakla teması tam olarak sağlanmış olur.

Dikimden önce mutlaka dikim budaması yapılması gerekmektedir. Söküm sırasında kökte meydana gelen kırılmaların, yaralanmaların ve zedelenmelerin olduğu yerler kökün sağlam olan yerlerinden iyi bir budama makasıyla ve mümkün olduğu kadar az yara bırakacak şekilde kesilip atılmalıdır.

Kök budamasına paralel taç budaması yapılmalıdır. Taç budamasını, ağacın ilerde alacağı şekli göz önüne alarak yapmak gerekir. Genel olarak bazı dallar dipten çıkarılır, bazıları da ana dal olabilecek sürgünler şeklinde bırakılır. Fidanların, ortalama aşı yeri üstünden 80 cm tepede bir göz üzerinden kesilir. Yan dallardan da 10 cm dışa bakan bir göz üzerinden kesilir. Dikim budaması yapılan fidanlar hemen yerlerine dikilmelidir.

Fidanların dikiminde döllenme biyolojisi de göz önünde bulundurulmalıdır. Çeşit seçimi yönünden, çiçeklenme dönemleri tam çakışan çeşitler tercih edilmelidir. Döllenme çiçeklenmeyi etkileyeceği için ekonomik açıdan da önem arz etmektedir. Örnek vermek gerekirse ana ürünümüz Nonpareil olursa dölleyici çeşidiyle çiçeklenme zamanı tam çakışmıyorsa ondan erken çiçeklenen Ne Pus Ultra ve ondan geç çiçeklenen Texas çeşidi ile bahçe tesis etmekte fayda vardır. Ferragnes ve Ferraduel çeşitleri de çiçeklenmesi birbirine uygun çeşitler olduğundan birlikte bahçe kurulmaktadır.

Badem Bitkisinde Budama

Gövde üzerinde ana dalların budaması, sayıları ve düzenlenmesi yeni kurulan badem bahçelerinde dikimden sonra dikkat edilecek önemli hususlardandır. Ağaçlara ilk yıldan itibaren istenen taç şeklinin verilmesi gerekir. Bu nedenle genç ağaçların budanmasına özen gösterilmesi gerekmektedir. Verim çağındaki ağaçlar da aynı şekilde dikkatle izlenmeli ve her yıl gereken budama yapılmalıdır.

Badem Bahçelerinde Tozlanma

Ticari badem çeşitlerinin çoğu kendiyle uyuşmaz. Bir başka deyişle bir badem çeşidi kendi çiçek tozlarıyla tozlandığı zaman ticari anlamda ürün vermez. Badem bahçelerinden bol ürün alabilmek için en az 2-3 çeşidin çiçeklerinin “karşılıklı olarak tozlanması” esastır. Badem ağaçların da karşılıklı tozlanan çiçek sayısının az olması meyve verimini çok azaltmaktadır. Özellikle geniş badem bahçelerinde çiçeklenme zamanında ağaç sıralarının çiçek duvarı oluşturması, arıların öteki çeşitten ağaç sıralarına gitmemelerine, sadece sıra üzerlerinde aynı çeşide ait ağaçları ziyaret etmesine yol açmaktadır. Bu yüzden ticari badem yetiştiriciliğinde belki de en önemli husus başarılı bir tozlanmanın sağlanmasıdır.

Badem ağaçlarının tozlanması aşağıdaki faktörlerden etkilenmektedir:

• Çeşitlerin çiçeklenme dönemlerinin çakışması
• Çeşitlerin çiçek tozlarının karşılıklı olarak uyuşur olması
• Karşılıklı tozlanma için çeşitlerin bahçe içinde yerleştirilme şekli
• Bahçedeki arı kolonisinin kuvveti
• Çiçeklenme dönemindeki hava koşulları

Çeşitlerin çiçeklenme dönemelerinin çakışması: Bahçedeki badem çeşitlerinin çiçeklenme dönemleri birbirleriyle çakıştığı zaman ürün miktarı en yüksek düzeyde olmaktadır. Mevcut badem çeşitlerinin çiçek açma dönemleri arasında bir ay kadar farklılık bulunmaktadır. Bu nedenle çeşit seçerken çiçek açma zamanları birbiriyle büyük ölçüde çakışanları seçmek başarılı bir tozlanmanın gerçekleşmesi ve dolayısıyla iyi meyve tutumu için gereklidir. Badem çeşitleri erken, orta ve geç çiçeklenenler olarak gruplandırılmaktadır. Ülkemizde ilkbahar donları dikkate alınarak özellikle geç çiçeklenen çeşitleri (Ferragnes, Ferraduel vb.) seçmek gerekir. Eğer bir çeşit çiçeklenmesini tamamlayarak yapraklandığı zaman öteki çeşit henüz uyanmamış ise ürün almak olanaksızlaşır.

Ülkemizde çok tanınan ve ince kabuklu meyve veren Nonpareil çeşidine tozlayıcı olarak kullanılan Texas çeşidi, Nonpareil’den yaklaşık 1 hafta sonra çiçek açmaktadır. Bu durum, Nonpareil çeşidinin az ürün vermesinin nedeni olabilir.

Karşılıklı tozlanmada uyuşmazlık: Bazı badem çeşitleri öteki bazı çeşitlerle karşılıklı tozlanmada uyuşmazlık gösterebilir. Bu nedenle çeşitleri seçerken aralarında karşılıklı uyuşmazlık olmamasına dikkat etmek gereklidir.

Çeşitlerin bahçe içinde yerleştirilme şekli: Badem üzerinde çalışan araştırıcıların hemen hemen hepsi de az meyve tutumunun esas nedeninin ağaçların karşılıklı olarak iyi bir şekilde tozlanmaması olduğunu bildirmektedir. Birbiriyle karşılıklı olarak tozlanan çeşitleri yan yana birer sıra olacak şekilde (ardışık) yerleştirmek ağaçların çok daha iyi bir şekilde tozlanmasını sağlayacaktır. Çeşitler böyle ardışık dikildiğinde arılar uçuş sürelerinin yaklaşık %’ünü de yandaki sıralara harcamaktadır.

İki badem çeşidinin ardışık olarak dikimi:

Üç badem çeşidinin ardışık olarak dikimi:

Not: Bu dikim sisteminde bir çeşide ait ağacın (kırmızı ile gösterilenler), yan sıralarda yer alan öteki iki çeşidin ağaçlarından tozlanabileceğine dikkat ediniz.

---