Bozlak (Abdal) Ayağı
Bozlak kelimesi, bağırmak, çığlık kopararak yüksek sesle haykırmak anlamlarına gelen bozlamak kelimesinden türemiştir. Halk müziğimizde, Bozlak bir uzun hava türüdür. İç Anadolu’da, Kırşehir, Keskin ve Niğde’ye yerleşen Abdallar ile, Güney Anadolu’da Toros yaylalarında yaşayan Afşarlar arasında pek yaygın olan Bozlaklar, bir erkek sesçi tarafından söylenir. Bozlaklar, genellikle bir oktav ses genliği içinde seyreder. Oktavın üzerinde (onbir ve onikili) ırak aralıklara kadar yükselen bozlaklar varsa da, bunların şiirsel yapısı aydost diye bir ünlemle başlar. İşte, bundan dolayı, bu tür bozlaklara Aydost denilir.
Bozlaklar konu bakımından zengindir. Göç, ayrılık, ölüm, vatan özlemi, yiğitlik, mertlik gibi çeşitli toplumsal olayları, bazen de bir güzelliği güzelleme biçiminde işleyen bozlaklar vardır. Konu ne olursa olsun, bozlaklar, her zaman duyguları zirveye çıkaran içli ve coşkulu, bazen de isyankâr ezgilerdir.
Bozlak havalarını, Afşarlar’dan çok, Abdallar’ın çalıp söylediklerini yapılan araştırmalar kanıtlıyor. Bunun içindir ki, Bozlak Ayağı’na Abdal Ayağı demek daha uygun düşüyor. Nitekim, Kırşehir’li yöresel sanatçılar (Abdallar) bozlak havaları çalıp söyledikleri zaman, sazlarını Abdal Düzenine çekiyorlar. Ayrıca, bozlak kelimesi, ayaktan ziyâde, bir uzun hava olarak kullanılıyor.
Abdallar Türk’tür ve Orta Asya kökenlidir. Abdalların Aftalitler adıyla anılan ve Hun Türk boylarının kalıntıları olduklan yapılan araştırmalarla ortaya çıkarılmıştır. Bizdeki Abdallar da aynı soydan olup, Horasan yoluyla İç Anadolu’ya gelip yerleşmişlerdir. Abdallar, sazlarıyla bozlak havaları söylemelerinin yanısıra, düğünlerde davul ve zuma çalarlar. Geçimlerini çalgıcılıkla kazanan bu Abdallar’la, Pir Sultan Abdal, Kaygusuz Abdal ve Abdal Velî gibi Anadolu dervişlerini karıştırmamak gerekir.
Anadolu Abdallar’ının son kuşağı diyebileceğimiz Kırşehir, Keskin yöresinde yerleşmiş ve davul-zurna’dan ziyâde, çoğunlukla bağlama çalan usta halk sanatkârları vardır. Bunlar, düğün ve derneklere çalgıcı olarak katılırlar. Düğünlerde, aydost, bozlak, halay gibi yöre halk müziğini çalıp-söyleyerek geçimlerini sağlarlar. Anadolu Abdalları dediğimiz bu yöresel sanatçılar, halk müziğimizin zengin kaynaklarıdır.
Keskin’li Hacı Taşan, Kırşehir’li Çekiç Ali, Kırşehirli Muharrem Ertaş ve oğlu Neşet Ertaş, aydost, bozlak ve halay havalarını çok iyi çalıp-söyleyen geleneksel halk müziği ustalarıdırlar.
Bozlak (Abdal Ayağı) Dizisi:
Bozlak (Abdal) Ayağı Seyri:
Abdal Ayağı’nda seyir, genellikle inicidir. Altıncı ses (Fa)’ den tize doğru bir çıkış yapıp, ağır ve zengin bir melodik yapı oluşturarak üçüncü sese (Do) kadar iner. Buradan beşinci sese (Mi), bir çıkış yapar. İnerken, Mi sesini Mib olarak değiştirip, La sesinde karar verir. Bazen de, tepe sesi olan onbir ve onikiliden başlayıp, sırasıyla, tiz La, Fa ve Do seslerini güçlendirerek inici bir seyir oluşturur. Yumuşak bir iniş yaparak La sesinde karar verir.
Daha önce de değindiğimiz gibi, Abdal saz ustaları, sazlarım kara düzen yerine Abdal Düzeni’ne çekerler. Abdal Düzeni’nin en büyük özelliği, tonik sesi olan La perdesinin dem tutar gibi devamlı duyurulmasıdır.
Bağlamada Abdal (Bozlak) Düzeni: Yeşil daireler boş telleri ifade etmektedir.
Bozlak ve Aydost Havaları’nın İç ve Güney Anadolu’da yaygın olmasıyla birlikte, yurdumuzun her köşesinde Bozlak Dizisi’ne örnek halk ezgilerimize rastlanır. Bilhassa Ege’de bu dizi çok benimsenmiştir. Tahtacılar diye tanınan Ege Bölgesi Alevileri’nin Semah ve Nefesler’i Bozlak Dizisi’ndedirler.
Örnekler:
Acem Gızı (Çırpınıp da Şanova’ya Çıkınca) / Kırşehir – Çekiç Ali
Kızılırmak / Kırşehir – Neşet Ertaş
Şu Garip Halimden Bilen İşveli Nazlım / Kırşehir – Neşet Ertaş
Anam Ağlar Başucumda Oturur / Kırşehir – Neşet Ertaş
Gova Gova İndirdiler Yazıya / Orta Anadolu – Neşet Ertaş
Mustafa Hoşsu’nun “Geleneksel Türk Halk Müziği Nazariyatı” kitabından alınmıştır.
Lütfen yorum bırakın.