Brokoli Üretimi

Brokoli Yetiştiriciliği

Brokoli’nin Tanımı ve Önemi

Ülkemizde kışlık sebzeler arasında yer alan brokoli, son yıllarda üretimi ve tüketimi hızla artan bir lahanagil sebzesidir. Birçok yerde karnabahara benzetilmekte ve karnabahar azmanı olarak bilinmektedir. Brokoli morfolojik olarak karnabahara benzer. Sebze olarak değerlendirilen kısımları renkli ve olgunlaşmış çiçek taslakları ile kalın ve etli çiçek sapları oluşturur. Ayrıca karnabahardan farklı olarak brokolide kalın etli çiçek sapları da yeme değerine sahiptir. Brokolide dallanma çok sayıda olup çiçeklenme bu dalların ucunda meydana gelir. Brokolide başlar korunmasız olarak açıkta gelişir. Brokoliyi karnabahardan ayıran diğer bir özellik de ortadaki esas başın kaldırılması ile ikinci derecede çiçek taslaklarının hemen oluşması olayıdır. İlk taçlanmadan sonra büyümenin devam etmesiyle alttaki yaprak koltuklarında küçük taçlar meydana gelir.

Brokoli:

Brokolinin gövdesi 50–90 cm uzunluğunda olup boğum araları lahana ve karnabahardan daha uzundur. Bitki oluşumu sırasında ortada 100–400 g ağırlığında bir baş meydana gelir. Bu başın kesilmesi ile yaprak koltuklarından çıkan sürgünler hızla gelişerek üzerinde yeşil çiçek tomurcukları bulunan etli sürgünler meydana gelir. Ancak bu başlar ortadaki ana baştan daha küçük olup 10–50 g ağırlığındadır.

Yetişme süreleri çeşitlerin erkencilik durumlarına göre değişmekle birlikte dikimden hasada kadar geçen gün sayısı, 45–130 gündür. Çeşit seçiminde çeşidin olgunluk dönemi ve bölge yetiştirme koşulları önemlidir.

Brokolinin değerlendirilme şekilleri fazla olmayıp zeytinyağlı, sarımsaklı ve limonlu salatası yapılmaktadır. Ayrıca son yıllarda turşu sanayinde de kullanılmaktadır.

Brokolinin ekim alanı ve üretim miktarı ile ilgili kayıt bulunmamaktadır. Brokoli üretimi ülkemizde son yıllarda yapılmaya başlanmıştır. Bu nedenle çoğu kişi tarafından tanınmayan bir sebzedir.

Brokolinin anavatanının Akdeniz Bölgesi olduğu kabul edilmektedir. Yeşil renkli olgunlaşmamış çiçek taslakları oluşturan brokoli çeşitlerine Calabrese adı verilmektedir. Calabrese sözcüğü İtalya’da bir bölgenin adı olup birçok araştırmacı, brokolinin anavatanının İtalya olduğunu bildirmektedir.

Brokoli içerdiği yüksek protein, A ve C vitamini içeriği bakımından küçümsenmeyecek bir besin değerine sahiptir. Özellikle yenilen yeşil sürgünleri C vitamini yönünden zengindir. Nitekim 100 g taze ağırlıkta 118 mg kadar C vitamini bulunmaktadır.

Bilimsel sınıflandırma:

Âlem :Plantae
Bölüm :Magnoliophyta
Sınıf :Magnoliopsida
Takım :Brassicales
Familya :Brassicaceae
Cins :Brassica
Tür :Boleracea
Kültür Grubu :Brassica oleracea var. Italica

Brokoli Bitkisinin Bitkisel Özellikleri

Brokoli Bitkisinde Kök: Brokoli bitkisi kök özellikleri bakımından lahana ve karnabahara benzemektedir. Üretim şekli fide ile olduğundan genellikle kazık kökler kaybolmuştur. Toprak yüzeyine yakın bölgelerde bol miktarda saçak kök bulunur.

Brokoli Bitkisinde Gövde: Brokolinin gövdesi lahana ve karnabahardan farklıdır. Gövde 30–50 cm arasında değişen boy alabilir. Gövde üzerinde oluşan yapraklar aralıklı olarak dizilirler.

Brokolide gövde:

Gövde olgunlaşmamış yeşil renkli ana çiçek taslakları (tomurcukları) ile son bulur. Ana çiçek tomurcuğunun kesilmesi ile yaprak koltuklarından ikincil çiçek taslakları meydana gelir. Yaprak koltuklarından çıkan yeşil çiçek tomurcuklarının çapları ana çiçek tomurcuğundan daha küçüktür. Karnabaharda taç kesildiğinde bitki yaprak koltuklarından tekrar sürgün ve taç meydana getirmediği hâlde brokolide taç kesildiğinde bitki yaprak koltuklarından koltuk sürgünleri meydana getirir.

Brokoli Bitkisinde Yaprak: Brokolinin yaprakları saplı ve oval olup bazı türlerde yaprak ayaları parçalı da olabilmektedir. Renkleri lahana ve karnabaharlara göre daha koyu ve mavimtıraktır.

Brokolide yaprak:

Brokoli Bitkisinde Taç: Sebze olarak değerlendirilen olgunlaşmamış çiçek tomurcuklarına taç adı da verilmektedir. Taç yeşil, erguvan veya beyaz olabilse de yeşil olan çok tercih edilir.

Taçların ve çiçeklerin morfolojik özellikleri karnabahara benzer. Olgunlaşmamış ana çiçek tomurcuklarının (taç) büyüklüğü ekim-dikim zamanı dikim sıklığı ve çeşit özeliğine bağlı olarak değişmektedir. Geç dikimlerde ve bitkiler arası mesafe azaldığında taçların büyüklüğü azalır. Ana taçların çapı 5– 25 cm, ağırlığı ise 100–750 g arasında değişir. Koltuk sürgünlerinin çapı 5–10 cm, ağırlığı ise 10–100 gramdır.

Brokolide taç:

Brokoli Bitkisinde Çiçek: Brokolinin çiçek özellikleri, çiçeklenme şekli ve döllenme biyolojisi karnabahara çok benzer. Ancak karnabaharda taç hasat edildikten sonra tohum alınamaz. Brokolide ise ana taç ve yan sürgünler hasat edilse bile yanlardan çıkan çiçek tomurcukları gelişir ve çiçeklenerek tohum oluşturur.

Brokolide çiçek:

Brokoli Bitkisinde Meyve: Brokolinin meyve ve tohum özellikleri karnabahara benzer. Meyve içinde oluşan tohum sayısı ve büyüklüğü yetiştirme koşullarına bağlı olarak değişir.

Brokoli Bitkisinin Ekolojik İstekleri

Brokolinin sebze olarak değerlendirilen olgunlaşmamış çiçek tomurcukları yaz aylarındaki kurak ve sıcak havalardan, kış aylarında ise aşırı yağış ve düşük sıcaklıklardan olumsuz yönde etkilenir. Sıcak havalarda olgunlaşmamış çiçek tomurcukları normal bir gelişme göstermez. Gevşek yapılı sürgünler oluşur, hasattan birkaç saat sonra çiçek tomurcuklarında pörsüme görülür.

Brokolinin yetiştirilmesi için en uygun hava sıcaklığı 15–17 C° olup en fazla 24 C ‘ye kadar dayanır. Yaz aylarında ve ortalama hava sıcaklığının 20 C°’nin üzerinde olduğu yerlerde brokoli yetiştiriciliği ekonomik olmamaktadır. Bitkiler vegetatif devrede ise don tehlikesinden fazla etkilenmezler. Sebze olarak değerlendirilen kısımlar hasat olgunluğuna gelmiş ise hafif donlardan bile zarar görür. Yaz aylarında ise uygun çeşitlerin belirlenmesi ile serin ve yayla koşullarında brokoli rahatlıkla yetiştirilebilir.

Brokolinin yeşil sürgünlerinin kalitesinin korunması açısından yaz aylarındaki kurak ve sıcak havalar uygun değildir. Sıcak havalarda sürgünlerdeki çiçek taslakları normal gelişme göstermez, gevşek yapılı olur ve hasattan birkaç saat sonra sürgünlerde pörsüme görülür. Çiçek tomurcuklarının gelişmesini engeller ve gevşek yapılı olmalarına neden olur.

Brokoli, toprak istekleri bakımından çok seçici değildir. Ancak gevşek ve besin maddelerince fakir toprakları sevmez. Fakir topraklar organik maddelerle zenginleştirilmelidir. Derin bünyeli çok iyi su tutan ve pH değeri 6,5’dan yukarı olan topraklarda yetiştiricilik yapılmalıdır.

Brokoli, organik tarım açısından da çok elverişli bir bitkidir. Toprakta bulunan bazı patojenlere karşı brokoli ile başarılı bir şekilde mücadele yapılabilir. Yapılan araştırmalarda verticilium hastalığına karşı yaklaşık m2ye 6 kg brokoli bitkisinin yaprak ve gövdesi parçalanarak toprağa karıştırılması hâlinde önemli oranda olumlu sonuçların alındığı bildirilmektedir.

Önemli Brokoli Çeşitleri

Brokolinin birçok tipleri tek yıllıktır. Ancak çok yıllık tipleri de bulunmaktadır. Brokoli karnabahara oldukça benzemektedir. Brokolinin gövdesi 50–90 cm uzunluğunda olup boğum araları lahana ve karnabahardan daha uzundur.

Yetişme süreleri çeşitlerin erkencilik durumlarına göre değişmekle birlikte dikimden hasada kadar geçen gün sayısı 45–130 gündür. Geççi çeşitler ise iki yıllık bitkilerdir. Sonbaharı oldukça soğuk geçen ve erkenci donları olan bölgelerde, eylül – ekim aylarında hasat yapabilmek için dikimlerin haziran – temmuz aylarında yapılması ve erkenci çeşitlerin kullanılması gerekir. Sonbaharın ılımlı geçtiği ve donların az görüldüğü bölgelerde ise orta – erkenci çeşitler de yer alırlar.

Kış donlarının az olduğu bölgelerde orta erkenci ve geççi çeşitler yetiştirilebilir. Bunlar yaz sonu veya sonbaharda dikilirler. Ocaktan mayısa kadar hasat edilebilir. Bu nedenle çeşit seçiminde çeşidin olgunluk dönemi ve bölge yetiştirme koşulları önem kazanmaktadır.

Brokolide taç yapısı:

Brokoli sürgünleri mor- eflatundan yeşil renge kadar değişiklik göstermekle birlikte üretimde yaygın olarak yetiştirilenler yeşil tomurcuklu çeşitlerdir. Çeşitler ayrıca bitki, salkım ve tomurcuk büyüklüklerine, başların dayanıklılığına, tomurcuk ve sürgünlerin rengine göre de sınıflandırılabilir. Yan sürgünlerin sayısı önemli olmakla beraber talep küçük koyu yeşil tomurcuklu sıkı başlar yönündedir. Bazı çeşitler büyük ana sürgün ve az sayıda yan sürgünlerle kısa bir hasat periyoduna sahip iken bazı çeşitler küçük bir ana sürgün ve çok sayıda yan sürgünlere sahiptir. Derin donma sanayisinde daha çok çapı 3 – 5 cm arasında değişen küçük çeşitler tercih edilmektedir. Çeşit seçiminde çeşidin olgunluk dönemi ve bölge yetiştirme koşulları önemlidir.

Brokoli için önemli bazı çeşitleri şu şekilde sıralayabiliriz:

Green Duke (yeşil dük): Şaşırtıldıktan olgunluğa kadar 50 gün ister, ilkbahar ve sonbahar için iyidir.
Sultan: Şaşırtıldıktan olgunluğa kadar 60 gün ister, mükemmel sonbahar ürünüdür. Tek büyük baştır, sonbaharın erken sıcağına dayanıklıdır.
Green Chargen (yeşil yükleyici): Şaşırtıldıktan olgunluğa kadar 64 gün ister, iyi bir sonbahar mahsulüdür. Büyük tek baş oluşturur.
Pinnacle: Şaşırtıldıktan olgunluğa kadar 64 gün ister. Sonbahar ürünüdür. Küçük tespih tanesi büyüklüğünde, demet yapmaya uygun olup mildiyöye karşı toleranslıdır

Ninja: Şaşırtıldıktan olgunluğa kadar 86 gün ister, ilkbahar ve sonbahar içindir.
Arcadia: Şaşırtıldıktan olgunluğa kadar 86 gün ister, ilkbahar ve sonbahar içindir.
Emperor: Şaşırtıldıktan olgunluğa kadar 65 gün ister. Üniformdur. Güzel yan sürgünleri vardır. İlkbahar ile sonbahar içindir ve yüksek verimlidir.
Green Belt (yeşil kuşak veya yeşil kemer): Şaşırtıldıktan olgunluğa kadar 67 gün ister. Sonbahar ürünü, büyük baş kısa saplı ve yavaş olgunlaşan küçük tespih tanesi büyüklüğünde deste veya demet yapmaya elverişlidir.

Brokolinin üretim şekli lahana ve karnabahara çok benzer. Brokoli tohumları lahana ve karnabaharda olduğu gibi haziran, temmuz ve ağustos aylarında fide yetiştirme tavalarına ekilir.

Fide yetiştirme yerlerinin hazırlanması, tohum ekimi, kültürel işlemler, esas yetiştirme yerlerinin hazırlanması, fidelerin dikimi ve hasada kadar yapılan kültürel işlemler lahana ve karnabaharda olduğu gibidir.

Tohumlar şekil ve renk bakımından lahana ve karnabahar tohumlarına benzerler. Tohumların çimlenme özellikleri karnabaharda olduğu gibidir. Normal koşullarda çimlenme güçlerini 5 yıl muhafaza edebilirler. Optimum çimlenme sıcaklığı 20 °C’dir. Tohumlar optimum koşullarda 3–4 günde çimlenerek toprak yüzeyine çıkarlar.

Brokoli Fidesi:

Tohumlar genellikle fide yastıklarına ekilir ve 4–7 hafta sonra tarladaki esas yerlerine dikilir. Fide yastıkları gevşek ve kolay ufalanabilen topraklar olmalıdır. Yabancı ot kontrolü, toprak kaynaklı hastalıklar ve zararlılar açısından toprak ilaçlamasına ihtiyaç vardır. Tohumlar yastıklarda her 2,5 cm2ye 2–4 tohum gelecek şekilde 10–15 cm aralıklarla açılan sıralara 0,5–1 cm derine atılmalıdır. Fide ile yetiştiricilik yapıldığında 1 dekar için gerekli tohum miktarı 20–30 g iken tarlaya doğrudan tohum ekimi yapıldığında bu miktar 85–140 grama kadar çıkmaktadır.

Violde brokoli fidesi:

Dikim büyüklüğüne gelmiş fideler esas yetiştirme yerlerine dikilirken bitkiler arası mesafe çok önemlidir. Bitkiler arası mesafeler çeşitlerin erkenci veya geççi oluşu, yan sürgünlerin hasat edilip edilmeyeceğine göre değişir. Erkenci çeşitler daha küçük bitkiler oluşturduklarından bitkiler arası mesafe azaltılmalıdır. Sadece olgunlaşmamış ana çiçek taslaklarının hasadı düşünülüyorsa bitkiler arası mesafeler azaltılmalıdır. Genel olarak söylemek gerekirse brokoli yetiştiriciliğinde en yüksek verim 45 x 30 cm mesafelerle yapılan dikim sıklıklarından elde edilmiştir.

Tarlada brokoli:

Pratikte sıra arası 75–100 cm ve sıra üzeri 50–75 cm uygulanır. Fakat bu değerlerde maksimum verim alınacak anlamına gelmez. 25–35 cm aralıklarla yapılan dikimlerde verim artışı sağlanır. Ancak kültürel işlemlerin yapılması ve hasat açısından uygun olmayan koşullar yaratılmış olur.

Sık dikimlerde daha küçük fakat daha fazla sayıda başlar hasat edilir ve dolayısıyla boş gövde teşekkülü azalır. Ayrıca sık dikimlerde olgunlaşma gecikir.

Tarlaya direkt ekimlerde sıra arası mesafe aynı kalmakla birlikte sıra üzeri 10–15 cm’ye inmektedir.

Doğrudan ekimde tohumlar 1–2 cm derinliğe ekilmeli ve bitkiler görülünceye kadar toprak yüzeyi nemli tutulacak şekilde sık sık sulanmalıdır.

Tohum ekim zamanları: