Domates Üretiminde Uygulanan Kültürel İşlemler | Sebze Yetiştirme

Domates ve Sulama

Kültür bitkilerinden özellikle meyveleri yenen sebzelerde sulamada başlıca önemli üç devre rol oynar. Bu devreler şunlardır.
a) Tohumların çimlenme devresi
b) Gelişme devresi
c) Mahsul devresi.

Hava şartları çok sıcak değilse bitkiler üzerinde ilk meyveler görülünceye kadar mümkün mertebe sulamadan kaçınılmalıdır. İlk meyveler görüldükten sonra sulama önem kazanır. Mevcut şartlara göre uygun periyotlarla yeteri kadar sulama yapılmalıdır. Olgunluk devresine girip hasat başladıktan sonra pratik olarak her toplamadan sonra mutlaka su verilmelidir.

Sulama yapılırken suyun bitkinin yapraklarına değmemesine özen gösterilmelidir. Yoksa yapraklar çamurlanır ve bitkinin hastalığa yakalanması kolaylaşır.

Bitki gelişirken aşırı sulanırsa, boya kaçar ve ürün vermesi gecikir. Domateste sık sulama verimi artırsa da tadında azalmaya neden olmaktadır.

Örtü altı yetiştiriciliğinde sulama: Domates bitkisinde ilk meyve görülünceye kadar sulama ihtiyacı çapalama ile giderilmelidir. Bitkide renk koyulaşır, tüylülük artar.Koltukların kopması güçleşirse, sulama zamanı geldiği anlaşılır. İlk meyveler görüldükten sonra bitkiler sıcak havalarda hafif topraklarda 2-3 günde bir, ağır toprakta 3-7 günde bir sulanmalıdır. Damlama sulama bitkinin günlük su ihtiyacını karşılaması yanında, gübrelemenin de yapılmasına imkân vermektedir.

Sırık domates yetiştiriciliğinde; dikim esnasında yapılan sulamalardan sonra, bitki meyveye yatıncaya kadar çok az sulama yapılır. Bu uygulama bitkinin kuvvetli kök geliştirmesi için gereklidir. İlk meyveler fındık büyüklüğünü aldığı dönemden itibaren normal sulamaya geçilir.

Sırık domates:

Sulama zamanı tespiti bitkinin yaşı, toprağın fiziksel özellikleri, hava sıcaklığı, rutubet ve yağışlar dikkate alınarak yapılmalıdır. Ortalama 7-10 günde bir sulama gerektirir. Sulama zamanının tayininde en pratik yol, bitkinin kök bölgesindeki toprağın tavının kontrol edilmesidir.

Sırık domateste damla sulama:

Açıkta Domates Sulama: Sulama karık veya damla sulama yöntemi ile yapılabilir. Tesis
masrafının yüksek olmasına rağmen avantajlarından ötürü damla sulama yöntemi tercih edilmelidir.

Havaların çok sıcak ve kurak gitme durumunda 1-2 defa sulama yapılabilir. İlk meyve görüldükten sonra sulama önem kazanır. Sulama toprak neminin en iyi seviyede tutulmasını sağlayacak şekilde, iklim şartlarına ve toprak yapısına göre 5-10 günde bir yapılabilir.

Sulama sabah ve akşam saatlerinde yapılmalı ve suyun bitkinin yapraklarına değmemesine özen gösterilmelidir.

Açıkta, çiçeklenme dönemi içerisinde su eksikliği, küçük meyvelerde aşırı dökülmelere neden olur.

Hasat zamanı çok sık sulama yavaş olgunlaşmaya neden olur. Düzenli sulama yapılarak domates meyvesinde meydana gelecek yarıklar önlenebilir.

Açık tarlada, karık usulü sulamada, suyun kök boğazına değmemesi için sırta dikim tercih edilmelidir.

Düzensiz sulamalarla, toprak kurumuşsa ve bu toprakta kalsiyum noksanlığı varsa güneşin topraktan yansıması sonucuyla, özellikle toprağa yakın meyvelerin alt kısımlarında çiçek burnu çürüklüğü meydana gelir. Böyle durumlarda kireç uygulaması yapılmalı, toprak yüzeyi malç (yanmış hayvan gübresi, kompost, sap, saman vb.) ile kaplanmalı, muntazam sulama yapılarak toprağın çok kurumaması sağlanmalıdır.

Domates ve İlaçlama

Fungal hastalıklar için 7-8 gün ara ile organik fungusitlerle koruyucu mücadele, zararlılara karşı ise zararlı görüldüğünde tavsiye edilen ilaçlarla ilaçlama yapılmalıdır. Bunların başında da yabancı otlarla mücadele gelir. Çünkü yabancı otlar, kültür bitkilerinin su ve besin maddelerine ortak olmakla kalmaz hastalık ve zararlılara konukçuluk eder.

Ayrıca hastalıksız tohum ve fide kullanmak, hasattan sonra bahçede artık bırakmayıp temizlemek vb. önlemler alınmalıdır.

Domateste Görülen Hastalıklar

Domateste Görülen Fungal Hastalıklar

Domates mildiyösü hastalığı; Kışı, çürüyen bitkilerde geçiren hastalık etmeni seralarda sadece domateste zararlı olur. Yapraklar üzerinde önce küçük, soluk yeşil ve sarımsı renkte olan lekeler daha sonra kahverengi ve siyah renge döner. 19-22°C ve %80 nemin üstünde salgın oluşur. Hastalık dal ve meyvede de zarar yapabilir. Meyve kızardığı zaman yeşil bir çizgi ile ayrılan esmer lekeler kırmızı kısımdan ayırt edilir.

Hastalık ile kimyasal mücadele şöyle yapılmalıdır: İlaçlamaya, serada veya çevrede mildiyönün ilk belirtileri görüldüğünde başlanmalıdır. İl veya ilçe tarım müdürlüklerinin önerisine göre yaprakların alt yüzeyini kapsayacak şekilde ilaçlama yapılır.

Domates meyvesinde mildiyö hastalık belirtileri:

Domates mildiyösü hastalığı ile mücadelede uygulanması gereken kültürel tedbirler ise şunlardır.

Temiz tohum kullanılmalıdır.
Hastalığın her yıl epidemi görüldüğü yörelerde ise sırık domates yetiştiriciliği yapılmalı, sıralar hakim rüzgâr yönünde olmalıdır.
Domates tarımı sabah ve akşam çiğ tutmayan ve güneşe bakan tarlalarda yapılmalıdır.
Aşırı azotlu gübre kullanımından kaçınılmalıdır.
Taban suyu yüksek olan yerlerde ekim yapılmamalı veya toprak drene edilmelidir.
Sık ekim ve aşırı sulamadan kaçınılmalıdır.

Domates kurşuni küfü: 20-25°C sıcaklık ve %90-95 oranında nemde özellikle havalandırması iyi olmayan örtü altı yetiştiriciliğinde fungus problem oluşturur. Sporları renksizdir, konukçu bulamayan sporlar kurak şartlarda 2 saatten fazla yaşayamaz.

Gövde ve meyve enfeksiyonları yapar. Toplu iğne başı kadar küçük olan belirtiler epidermis altında gelişerek genişler, buradan dokulara yayılır. Gövde ve meyve sapında hastalıktan meydana gelen hasarlar meyve dökümüne neden olabilir. Fungus çiçek zamanında taç yapraklardan girerek meyveye geçer ve çürüklük başlar.

Domates meyvesinde kurşuni küf belirtisi:

Mücadelesinde kültürel, fiziksel ve kimyasal yöntemler uygulanır.
– Domates kurşuni küfü için kültürel önlemleri şöyle sıralayabiliriz.

Seralarda havalandırma iyi yapılmalı, sıcaklıkla beraber nemin yükselmesi önlenmelidir.
Sık dikimden kaçınılmalı, bitkiler arasında hava akımının iyi olması sağlanmalıdır.
Hasta bitkiler sökülerek imha edilmelidir.
İyi bakım ve dengeli gübreleme yapılarak bitkilerin sağlıklı gelişmeleri sağlanmalıdır.
Çiğ olasılığına karşı güneş batımından 2 saat önce sera ısıtılmalıdır.
Hasattan sonra fungusların toprağa karışmasını önlemek için bitki artıkları toplanarak yakılmalıdır.
Fiziksel mücadelede solarizasyon uygulanmalıdır.
Kimyasal mücadelede ise serada veya çevrede ilk hastalık belirtileri görüldüğünde ilaçlanmaya başlanmalıdır.

Domateste erken yaprak yanıklığı hastalığı: Topraktaki bitki artıkları üzerinde kışı geçirir. Funguslar tohumla da bulaşabilir. Hastalık 6-30°C’ ler arasında gelişir. En uygun gelişme sıcaklığı ise 28-30°C ‘ dir.

Nemli havada yaprak üzerindeki lekelerde koyu füme veya koyu yeşil renkli kadifemsi görünüşte olan miseller oluşur. Ayrıca meyve ve sapta iç içe halkalar şeklinde zamanla kuruyan lekeler oluşturur.

Domates yaprak ve yaprak sapında erken yaprak yanıklığı:

Domates meyvesinde erken yaprak yanıklığı belirtisi:

Domateste erken yaprak yanıklığı hastalığının kimyasal mücadelesi, hastalığın tarlanın % 25-30 gibi bir kısmında görüldüğünde ve tespit edilen bölgelerde yıllar itibarı ile ciddi ürün kayıplarına neden olduğunda yapılmalıdır.

Domateste erken yaprak yanıklığı hastalığı için kültürler önlemler ise şunlardır.

Temiz tohum kullanılmalıdır.
Fidelikler ve seralarsık sık havalandırılmalıdır.
Aşırı sulamadan kaçınılmalıdır.
Hastalıklı fideler ve tarladaki hastalıklı bitki artıkları imha edilmelidir.

Domates beyaz çürüklük hastalığı: Hastalık genel olarak kök ve kök boğazında ıslak çürümeler ve gelişmiş bitkilerin yaprak ve sürgünlerinde solgunluk şeklinde kendini gösterir. Özellikle nemli ortamlarda genç fidelerin tamamen çürümesine neden olabilir.

Gelişmiş bitkilerde belirtiler önce kök boğazı ve toprağa yakın olan alt yapraklarda ortaya çıkar. Hastalığın ilerlemesi ile kök boğazında bol miktarda pamuk beyazlığında misel tabakası oluşur, böylece sebzelerin hemen hepsinde hastalık meydana gelir.

– Domates beyaz çürüklük hastalığı ile kültürel mücadele yöntemlerinde şunlar uygulanır;

Çok bulaşık olan alanlarda en az 5 yıllık ekim nöbeti uygulanmalıdır.
Hastalığın görülmediği yerlerde, sera tesis edilmelidir.
Seralarda iyi havalandırma yapılarak yüksek nem önlenmelidir.
Aşırı sulama, sık dikim ve aşırı gübrelemeden kaçınılmalıdır.
Hasattan sonra bitkiler sökülüp imha edilmeli, hastalık etmenlerinin toprağa karışması önlenmelidir.

Domates bitkisinde beyaz çürüklük:

– Domates beyaz çürüklük hastalığı ile fiziksel mücadelede ise seralarda toprak kökenli patojenlere karşı toprak dezenfeksiyonu amacıyla solarizasyon uygulanmalıdır.

Domates beyaz çürüklük hastalığı için örtü altında solarizasyon uygulaması:

Domates yaprak küfü: Konukçusu domatestir. Hastalık yaprakların üst yüzeyinde küçük, açık yeşil veya sarımsı bölgeler olarak başlar. Sonra bu lekelerin alt kısmına gelen yerde zeytin rengi erguvani arası küf kitlesi oluşur. Hastalık ilerledikçe yapraklar kurur ve bitki ölür. Çiçek sapı ve yapraklarının hastalanması, meyve tutumunu engeller veya oluşan meyvelerin düşmesine neden olur.

Domates yaprak küfü ile kültürel mücadele yöntemleri şunlardır.

Hastalıklı bitki artıkları yok edilmelidir.
Seralarda iyi bir havalandırma yapılarak orantılı nem ve sıcaklığın düşürülmesi sağlanmalıdır.

Domateste yaprak küfü:

Domateste yaprak küfü hastalığı belirtisi pörsüme şeklindedir. İletim demetlerinin fungus miselleri ile tıkanması sonucu gövde dokusunun rengi bozulur, kahverengileşir. Zamanla bitki tümüyle solar ve ölür.

Domates yaprak küfü ile fiziksel mücadelede toprak kökenli patojenlere karşı toprağa uygulanan kimyasallara alternatif olarak solarizasyon uygulanmalıdır.

Domates yaprak küfü ile kimyasal mücadele ise solarizasyon uygulaması fumigantların düşük dozları ile kombine edilerek uygulanır.

Fidelikte domates kök çürüklüğü (Çökerten): Toprak kökenli fungusların neden olduğu hastalıktır. Bitkinin alt yapraklarından başlayarak üst yapraklara doğru yayılan solma ve pörsüme şeklindedir. İletim demetlerinin fungus miselleriyle tıkanan gövde dokusunun rengi bozulur, kahverengileşir. Zamanla bitki tümüyle solar ve ölür. Fide kök çürüklüğü hastalığı tüm sebze çeşitlerinde fidelik devresinde zarar yapar.

Fidelikte domates kök çürüklüğü (Çökerten) için kültürel mücadele yöntemleri şunlardır.

Dayanıklı çeşitler yetiştirilmelidir.
Sırta dikim yapılmalı, sulama suyunun kök boğazı çevresinde birikmesi önlenmelidir.
Tercihen damlama sulama yapılmalıdır.
Engeli gübreleme ve iyi bakım yapılmalıdır.
Yabancı otlar temizlenmelidir.
Ekim nöbeti uygulanmalıdır.
Serada kalan bitki artıkları toplanıp yakılmalıdır.
Zayıf ve süzek topraklarda kompost veya çiftlik gübresi uygulaması yapılmalıdır.

Fidelikte domates kök çürüklüğü (Çökerten) için kimyasal mücadele ise solarizasyon uygulaması fumigantların düşük dozları ile kombine edilerek uygulanır.

Domateste Bakteriyel Hastalıklar

Domates öz nekrozu: Hastalık bitkilerin meyve döneminde ortaya çıkar. Gövde, yaprak ve meyve sapının öz dokusunda kahverengi siyah renk değişimi görülür. Zamanla hastalıklı dokunun ölmesiyle özde boşalma oluşur. Gövde üzerinde koyu renkli, çökük, büyük lekeler meydana gelir. Tüm bitkide orta derecede bir kloroz görülür. Hasta bitkiler genellikle ayakta kalır ve meyvelerini olgunluğa eriştirebilir. Bazen etmen iletim dokularını sarar. Bunun sonucunda solgunluk ve ölüm ortaya çıkar.

Yüksek oranda nem, aşırı azotlu gübreleme, düşük gece sıcaklıkları etmenlerin yayılması ve hastalığın gelişimi üzerine artırıcı etki yapmaktadır.

Domates öz nekrozunun belirtileri:

Domates öz nekrozu ile kültürel mücadele yöntemlerini şöyle sıralayabiliriz.

Serada havalandırmaya özen gösterilmeli ve aşırı nem birikimi önlenmelidir.
Hastalıklı bitkiler seradan uzaklaştırılmalıdır.
Bakım işlemleri sırasında bitkiler yaralanmamalıdır.
Serada koltuk alma işlemi yapılırken hastalıklı bitkiler en sona bırakılmalıdır.
Fazla azotlu gübreden kaçınmalıdır.

Domates öz nekrozu ile kimyasal mücadele ise etkili bir ilaç bulunmaması nedeni ile tavsiye edilmez.

Domates bakteriyel benek hastalığı: En uygun gelişim sıcaklığı 20-25°C, en çok ise 33°C’ dir. Hastalık etmeni bakteri, tohumla taşınabildiği gibi toprakta bitki artıkları üzerinde 1-2 yıl canlı kalabilmektedir.

Bakteriyel benek tohumla da taşınabilen bir hastalık olduğu için temiz tohum kullanılması önemlidir. Fide döneminde hastalık belirtisi taşıyan bitkiler seraya dikilmemelidir. Seralarda havalandırmaya özen gösterilmeli, en az 2 yıl süreyle ekim nöbeti uygulanmalıdır.

Domates bitki ve meyvesinde bakteriyel benek:

Domates bakteriyel benek hastalığı ile kültürel mücadele yöntemleri şunlardır.

Dayanıklı çeşitler yetiştirilmelidir.
Sırta dikim yapılmalı, sulama suyunun kök boğazı çevresinde birikmesi önlenmelidir.
Tercihen damlama sulama yapılmalıdır.
Dengeli gübreleme ve iyi bakım yapılmalıdır.
Yabancı otlar temizlenmelidir.
Hastalığın daha önce görüldüğü yerlerde dikim öncesi fidelik ve sera toprağı ilaçlanmalıdır.
Ekim nöbeti uygulanmalıdır.
Serada kalan bitki artıkları toplanıp yakılmalıdır.
Zayıf ve süzek topraklarda kompost veya çiftlik gübresi uygulaması yapılmalıdır.

Domates bakteriyel benek hastalığı ile kimyasal mücadele ise solarizasyon uygulaması fumigantların düşük dozları ile kombine edilerek uygulanır.

Domates bakteriyel kanser ve solgunluk hastalığı: Hastalık etmeni bakteri olup 24 – 28 C° en uygun gelişme sıcaklığıdır. Tohumla taşınmakta olup bitkiye ilk girişi yaralı kısımlardan olmaktadır.

İlk olarak bitkinin bir veya iki yan dalında yaprak pörsümeye başlar, bunları diğer dallar takip eder. Hasta dallar üzerindeki yaprakların kavrulduğu görülür. Hastalıklı dalın gövdeye bağlandığı noktadan kırılıp aşağıya doğru sıyrılması durumunda iletim demetlerinde kahverengileşme görülür.

Bakteri toprakta 3-4 yıl yaşayabildiğinden bulaşık olan alanlarda bir süre domates ekimi yapılmamalıdır.

Domateste solgunluk:

Domates bakteriyel kanser ve solgunluk hastalığı ile mücadelesinde şunlara dikkat edilmelidir,

Temiz alanlardan tohum alınmalıdır.
Fidelik ve seralarda sık sık havalandırma yapılarak aşırı nem birikimi önlenmelidir.
Etmenle bulaşık üretim alanlarında 2 yıllık bir ekim nöbeti uygulanmalıdır.
Bakım işlemleri yürütülürken bitkiler yaralanmamalıdır.

Domates bakteriyel leke: Yaprakta önce koyu renkli, yağ lekesi şeklinde olan belirtiler zamanla kahverengimsi siyah renk alır. Çevresi dar sarı bir hale ile çevrili lekelerin birkaçı bile yaprakçığın sararmasına ve zamanından önce dökülmesine neden olabilir. Gövde üzerideki lekelerin yayılması çiçeklerin ölmesine ve aniden dökülmelerine sebep olmaktadır. Domates meyveleri üzerinde önceleri küçük, siyah, yeşilimsi beyaz dar bir hale ile çevrili lekeler oluşur.

Domates bakteriyel lekesi ile kültürel mücadele yöntemleri şunlardır.

Temiz, sertifikalı tohumlar veya fideler üretimde kullanılmalıdır.

Hastalığın görüldüğü seralarda domates ve biber dışındaki bitkilerle en az 2-3 yıl süreyle ekim nöbeti uygulanmalıdır.

Domates bitkisinde bakteriyel leke hastalığının belirtisi:

Hiçbir koşulda birbirini takip eden üretim sezonlarında aynı seraya biber ve domates
arka arkaya dikilmemelidir.

Üretim sezonu sonunda tüm bitki artıkları sökülerek seradan uzaklaştırılmalıdır.

Dengeli bir gübreleme programı uygulanmalıdır. Özellikle meyve bağlama
döneminden önce aşırı gübrelemeden kaçınılmalıdır.

Bitkilerin ıslak olduğu zamanda seraya girilmemeli, bitkiler arasında çalışılmamalıdır.

Domates bakteriyel lekesi ile kimyasal mücadelede fidelik veya serada hastalık görülür görülmez ilaçlamaya başlanır ve 7-10 gün arayla en az 2-3 uygulama yapılır.

Domates Virüs Hastalıkları

Domates sarı yaprak kıvırcıklık virüsü: Beyaz sineklerle taşınır. Erken dönemde virüsle hastalanan domates bitkisi bodurlaşır, anormal şekilli ve oldukça küçülmüş yapraklara sahiptir. Enfeksiyondan hemen sonra oluşan yapraklar aşağı doğru kıvrılırken daha sonrasında oluşan yapraklar deforme olmuş görüntüdedir.

Meyvedeki belirtiler ise, bitkinin hastalandığı döneme bağlıdır. Eğer erken dönemde hastalanırsa, bitki gelişimi duracağından pazar değeri olmayan meyve oluşumuna rastlanır. Daha geç dönemde hastalandığında ise, meyve tutumu azalır, ama tutmuş meyveler de normal denebilecek şekilde olgunlaşmasını sürdürür. Çiçeklerde belirtiye rastlanmasa da çiçek dökümü oldukça yaygındır.

Mücadelesinde özellikle domates serasının yanında bulunan yabancı otların imhası alınacak tedbirlerin başında yer alır. Bununla birlikte, hastalığa dayanıklı domates türleri seçmek, bunları vektör böceğin çıkış tarihinden farklı bir dönemde seraya şaşırtmak hastalıktan korunmada oldukça yararlıdır.

Domates mozaik virüsü: Tüm sebzeler ve bazı yabancı otlar hastalık etmenin konukçusudur. Bulaşık domates bitkilerinde en yaygın belirti yapraklarda açık yeşil, düzensiz yama şeklinde veya normal yeşil yamalarla karışık sarı lekelerden kaynaklanan beneklenmeler ve bunların oluşturduğu mozaik desenleridir. Yaprak kıvırcık ve kırışık bir görüntü kazanır. Bu tip yapraklar sağlıklı yapraklardan daha serttir. Erken dönemdeki bulaşmalar genç bitkileri öldürebilir veya bulaşmanın şiddetine bağlı olarak bitkiler bodurlaşır.

Hasta bitkilerde bozuk şekilli üzerinde kahverengi ölü noktalar veya çizgiler bulunan az sayıda normal büyüklüklerinden küçük meyveler oluşur.

Domates çift virüslü çizgi hastalığı: Özellikle domates ve patateste bulunan etmen diğer sebze ve yabancı otlarda da bulunabilir.

Genellikle genç bitkilerin ölümüne neden olur. Kuvvetli bitkilerde ise, olgunluk dönemine yaklaşıncaya kadar hastalık pek fark edilmese de yine hasta bitkilerde bodurluk, yeşil aksamda kıvrılma ve solgunluk dikkati çeken ilk belirtilerdir. Hastalığın en tipik belirtisi ise yaprak sapları, büyük damarlar ve gövdede uzun kahverengi çizgiler şeklinde ortaya çıkan görüntülerdir.

Belirtiler meyvede de ortaya çıkabilir. Meyvenin olgunlaşması gecikir, meyvede yeşil alanlar arasında kırmızı-düzensiz yama şeklinde lekeler oluşur. Hasta bitkilerde meyve oluşumu azdır.

Domateste meyve, sap ve yapraklarındaki domates çift virüslü çizgi hastalığının belirtileri:

Domates lekeli solgunluk virüsü: Hastalık görüntüsü, özellikle domateste, genç yapraklarda bronzlaşma ile başlayan renk değişimi üzerinde, sonradan küçük koyu renkli beneklenmeler ile devam eder.

Sürgünlerde geriye doğru ölüm, yapraklarda kıvrılma, sağlıklılara oranla bitki gelişme geriliği ya da cüceleşme de gözlenen belirtilerindendir. Olgunlaşmamış meyvelerde, yeşilaçık yeşil ya da yeşil–beyaz renklerinde beliren halkalı lekeler, meyve kızardıkça sarı renge dönüşerek daha belirgin hal alır.

Domates meyve ve yaprağında lekeli solgunluk virisü belirtileri:

Domateste Görülen Zararlılar

Yeşil kurt: Larvalar önce yapraklarda beslenir, yenik kısımlar sararır ve kurur. Daha sonra sebzelerin meyvelerini delerek içine girer ve orada beslenir. Zarar gören yaprak, çiçek ve tomurcuklar dökülür. Meyve ise pazar değerini kaybeder.

Domates meyvesinde yeşil kurt zararı:

Kültürel önlemler olarak yabancı ot temizliği yapılmalı, ilk yeşil meyvelerdeki delik olan meyveler toplanıp imha edilmeli, hasattan sonra derin sürüm yapılmalıdır.

Domates Danaburnu Zararlısı: Bitkinin kökleri ve yumrularını yerler.

Kültürel mücadele olarak küçük bahçeler göllenecek şekilde su altında bırakılarak nimf ve erginler öldürülebilir. Yaz sonuna doğru gübre kümeleri bırakılıp ilkbaharda burada toplanan nimf ve erginler öldürülür.

Toprağın zamanında iyi işlenmesiyle toprak altındaki yumurta nimf ve erginler yok edilir.

Domates zararlılarından danaburnu:

Beyaz sinek ve sarı yapışkan tuzaklar:

Domates kırmızı örümcek zararlısı: Erginler yaprakların alt yüzeyinde beslenir. Bitki özsuyunu emerek onları zayıf düşürür. Salgıladıkları toksik madde ile klorofili parçalar ve özümleme faaliyetini aksatır. Küçük yapraklı sebzelerde yaprak başına ortalama 2, büyük yapraklı sebzelerde ortalama 4 adet canlı sayılınca ilaçlama yapılmalıdır.

Domates kırmızı örümcek zararlısı:

Domates yaprak galeri sinekleri: Yaprakta tüneller açarak bitkilerin fotosentez gücünü azaltır ve yapraklarda tahribata sebep olur. İlaçlama sabahın erken saatlerinde yapılmalıdır.

Yapışkan sarı tuzaklar ergin faaliyetlerini tespit etmede kullanılır. Bu tuzakların bulunmadığı durumlarda üzerine ince bir tabaka halinde vazelin sürülmüş karton veya mukavva kullanılır. Bu tuzaklar günlük olarak kontrol edilerek ergin çıkışı gözlemlenir. Ayrıca bitki yaprakları sürekli kontrol edilerek yaprak içinde tünel açma faaliyetlerinin başlayıp başlamadığı kontrol edilmelidir.

Yaprak galeri sineği:

Domates ve Gübreleme

Domates bitkisi, uzun bir gelişme dönemi ve bol ürün vermesi nedenleriyle organik madde yönünden zengin bir toprak ister.

Gübreleme her bitkide olduğu gibi zamanında ve bilinçli olarak yapılmalıdır. Gübrelerin toprakta noksanlığı kadar fazlalığı da istenmeyen bir durumdur. Gübreleme zamanı da çok önemlidir. Genel anlamda söyleyecek olursak;

Azot(N) → dal
Fosfor(P) → döl
Potasyum → bal demektir.

Yani azot bitkide dal, sürgün, yaprak gibi vejatatif aksamı geliştirmede, fosfor meyve bağlamada, potasyum ise lezzet aroma yönünden faydalı olmaktadır.

Toprak analiz sonuçları ve tarım teşkilatlarının tavsiyeleri ile çiftlik gübresi ve fosforlu gübre taban gübresi olarak verilmektedir. Fide dikiminden itibaren iyi yanmış çiftlik gübresi, tüm üretim boyunca azotlu gübreler, meyveler fındık büyüklüğünü aldıktan sonra haftalık dönemlerle potasyumlu gübreler verilmelidir.

Herhangi bir toprak analizi sonucu yok ise bu takdirde genel bir tavsiye niteliğinde olmak üzere şu gübrelemeler yapılmalıdır.

Domates Taban Gübrelemesi: Azot (N) 10kg/dk, fosfor (P2O5) 25 kg/dk, potasyum (K2O) 30 kg/dk tavsiye edilebilir. İyi yanmış çiftlik gübresi 4-5 ton/dekara olmak üzere taban gübresi ile birlikte verilebilir.

Ayrıca verimde önemli artışlar sağlayan magnezyumlu gübrelerin kullanılması, ürün verme döneminin sonlarına doğru sulama suyuna katılarak verilen şerbet domates bitkisine büyük yararlar sağlamaktadır.

Domates açıkta gübreleme: Taze ahır gübresi domateslere verilirse hastalıkların çoğalmasına neden olur. Bundan dolayı tarlaya verilecek çiftlik gübrelerinin iyi yanmış olmasına dikkat edilmelidir. Dekara 3-4 ton iyi yanmış çiftlik gübresi verilmelidir.

Kimyasal gübrelerin verilme zamanları şöyledir: Fosforlu gübreler dikimle beraber açılan bantlara verilir. Potasyumlu gübrenin 2/3 ile azotlu gübrenin 1/3’ü dikimle verilmelidir. Potasyumlu gübrenin geri kalanı ile azotlu gübrenin 1/3’ü ilk meyve tutumunda, azotlu gübrenin diğer bölümü ise ilk hasattan sonra verilmelidir. Kimyasal gübrenin köke temas etmemesine dikkat edilmelidir.

Domates üst gübreleme: Genellikle üst gübrelemeye başlama zamanı; kültürlere, toprak yapısına ve hava şartlarına göre değişir. Ancak ilk meyvelerin görülmesinden itibaren başlamak en uygun olanıdır. Daha erken başlanacak gübrelemeler sonucu kökler tembelleşir, bitki köklerinin toprak içindeki dağılım alanı kısıtlanır. Ayrıca bitkilerin mahsule yatması gecikir.

Domates yetiştiriciliğinde üst gübrelemeye başlama zamanı birinci salkımdaki meyvelerin ceviz büyüklüğüne geldiği zamandır. Bundan sonra her hafta sulamalarla birlikte dekar başına aşağıdaki gübreleme programı çerçevesinde gübreleme yapılmalıdır. Domateste üst gübreleme zamanları aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Domateste üst gübreleme zamanı:

Bundan sonra hasat sonuna kadar her hafta 15 kg amonyum nitrat, 15 kg potasyum nitrat gübresi verilmelidir. Bitkinin mikroelement ihtiyacını karşılamak için mikroelement ağırlıklı yaprak gübreleri kullanılmalıdır. Bir önceki yıl mikroelement noksanlıkları görülmüşse buna özellikle dikkat etmek gerekir.

Domates ve Budama

Kaliteli ürün elde etmek için sırık domates çeşitlerinde budama yapılması zorunludur. Tarla şartlarında budama koltuk alma şeklinde uygulanır. Budama koltuk (sürgün ) alma, yaprak alma, uç alma, salkımlarda uç alma şeklinde yapılır.

Domateste koltuk (sürgün) alma: Domateslerde yaprağın gövdeye birleştiği yerden koltuk (sürgün) çıkar. Bu sürgünler 4-5 cm boylandıktan sonra bitkinin boşuna enerji harcamasını önlemek amacıyla temizlenir. Bu koltukların temizlenmesine koltuk alma denir. Havaların serin gittiği aylarda haftada bir, mart-nisan aylarında ise iki defa alınmalıdır.

Sürgünün kolay kırılması için koltuk alma işlemi sabah yapılmalıdır. Koltuklar fazla büyütülürse koltuk almada büyük yaralar açılarak hastalık girişine ortam hazırlanır. Eğer sürgünler farkında olmadan büyütülmüş veya unutulmuş ise keskin bir bıçak ile alınmalıdır.

Domateste yaprak alma: Domates ortalama 120 cm büyüdüğünde en yüksek oranda yaprak alanına ulaşır. Bitki boyu 120 cm’yi aştıktan sonra alttaki yapraklar düzenli bir şekilde alınabilir.

Yaprak alımından önce hasadı tamamlanmış veya hasada gelmiş meyveli ilk salkıma, birbirine gölge yapan ve bitkinin havalanmasına engel olan yapraklar alınır. Hastalıklı yapraklar, ilaçlama yapılmadan önce koparılmalıdır. Yaprak alma sırasında gövdede fazla yara açmamak gerekir. Bu işlemlerden sonra bitkiler koruyucu ilaçlarla ilaçlanmalıdır.

Yapraklar alınırken hastalıkları bulaştırma ihtimalinden dolayı bıçak, makas vb. kesici aletler kullanılmamalıdır. Bu iş elle rahatlıkla yapılabilir. Bunun için yaprak sapı önce gövdeye doğru yatırılır. Daha sonra ilk yatırılan kısmın aksine arkaya doğru yatırılarak gövdeden koparılır.

Domateste uç (tepe) alma: Uç alma domates bitkisinde büyümeyi durdurmak için yapılır. Tepesi alınan bitkilerde meyve irileşmesi ile çabuk olgunlaşma sağlanır.

Tek mahsul ve ilkbaharda hasat haziran ayı ortası veya sonunda biter. Bu yetiştiricilikler için tepe alınması hasada son verilecek tarihten 8-10 hafta önce yapılır. Nisan ayı ortalarında tepe alındığında haziran ayı sonlarına kadar hasat devam eder.

Hasat süresi uzatılmak istenirse tepe alma daha sonraki bir tarihte de yapılabilir. Tepe almak için tespit edilen tarihte bitkinin en üst salkımından sonraki iki yaprak bırakılarak bitkinin büyüme noktası elin baş ve işaret parmaklarının tırnakları ile kesilerek köreltilir.

Tepe alma sırasında bitki aşağıdan yukarıya doğru kontrol edilerek ne kadar koltuk varsa temizlenir. Aksi halde ikinci budamaya ihtiyaç olabilir.

En son çiçek salkımının üzerinde iki yaprak bırakılması tek mahsul ve ilkbahar yetiştiriciliği için önemlidir. Çünkü sera içinde ısı ve ışık miktarı nisan, mayıs aylarında normalin üzerine çıkar. Bırakılan yapraklar çiçek salkımını yüksek ışık ve ısıya karşı örtü olarak döllenme için iyi bir ortam sağlar.

Sonbahar yetiştiriciliğinde hasada şubat ayı başlarında ve ortalarında son verileceğinden aralık ayının ilk haftasında tepe alınarak büyüme durdurulur. Şubat ayının ortalarında hasada son verilir. Sonbahar domates yetiştiriciliği için en üst salkımdan sonra iki yaprak bırakılması önemli değildir. Çünkü bu aylarda şartlar değişir. Isı ve ışık şiddeti azalır.

Domates ve Destek Sağlama

Domates Yatırma(boğaz doldurma): Domatesler gelişip sulama karıklarının içine yayılmaya başladığı zaman masuraların üzerine alınır ve tekrar su kanallarına düşmemeleri için boğazları doldurulur.

Açıkta herek verme: Sırık domatesi yetiştiriciliğinde en çok kullanılan yöntemdir. Bu amaçla meşe, kestane, akasya gibi sıkı ve sağlam dokulu ağaçlardan genellikle 2 m uzunluğunda, 5 cm kalınlığında düzgün dallar hazırlanır. Bitkiler yaklaşık 35 cm boy yaptığında ikinci çapa ile beraber bitkinin kuzey tarafına ve 10 cm kadar uzağına gelecek şekilde herek toprağa sıkıca yerleştirilir. Bitkinin dip kısmından itibaren 2-3 yaprağın dibinden rafya ile ∞ şeklinde bağlanır. Bağlama işi bitkiler boylandıkça 30-35 cm’ de bir tekrarlanır.

Domates İpe Alma: Sırık domates çeşitleri dikine büyüyemeyen bitkiler olduklarından dik büyüyebilmeleri için askıya alınmaları gerekir. İpe alma işlemi gecikince fideler sağasola yatar, kırılır ve ileri dönemlerde verimden düşer. Domates bitkilerinde gövde ve büyüme noktaları oldukça gevrek dokulardır. İpe alma ve sarma işlemlerinde bunların yaralanmamasına dikkat edilmelidir.

İpe almanın yararları şöyle sıralanabilir.

Işığı gören bitki yüzeyinin artmasını sağlar.
Her türlü bakım işleri daha kolay olur.
Üründe kaliteyi artırır.
Hastalık ve zararlı kontrolü kolaylaşır.
Birim alana dikilen bitki sayısı artacağından verim artar.

Askıya alma şöyle yapılır:
Fideler yerlerine dikildikten sonra sıra üzeri boyunca yerden bir ip çekilir. Askı ipinin bir ucu yerdeki ipe, diğer ucu yukarıdaki tele bağlanır ve bitki bu ipe sardırılır.

Sırık domateste ipe alma:

İkinci bir yöntem ise, dip kısmından ileride bitkiyi boğmayacak şekilde genişçe olmak şartıyla bir düğüm atılır ve diğer ucu özel askı çengeline veya tepedeki tele bağlanır. Askı teline bağlamanın ileride bitki tel boyuna ulaştığında aşağıya kaydırma veya tepede yer değiştirmede kolaylık sağlama gibi avantajları vardır.

Domates Meyve Tutumunu Artırıcı İşlemler

Bu amaçla 3 metot kullanılmaktadır.

Domates İçin Vibrasyon: Üç gün arayla 1-2 kez vibrasyon aleti ( saatte 1000 -1500 ) ile bitkiler sallanmakta veya alet ile her çiçeğe ayrı ayrı dokunulmaktadır. Ancak bu metot pahalı olduğu için tercih edilmemektedir.

Domates Hormon uygulaması: Eğer kış aylarında polen oluşumu çok az veya hiç yoksa partenokarpik meyve gelişimi için hormon kullanılmaktadır.

Domates Hormon uygulaması genellikle her çiçek salkımından 3-4 çiçek açtığı zaman yapılır.

Kullanılan domates hormon tipleri:

Dikloro fenoksi asetik asit
Para kloro fenoksi asetik asit
Alfa naftoksi asetik asit
Beta naftoksi asetik asit

Dikloro fenoksi asetik asit büyümeyi durdurucu ve kanserojenik etkisi nedeniyle kullanımı sınırlanmıştır.

Domateste hormon uygulamalarının bazı sakıncaları vardır. Bunlar;

Biçimsiz meyve oluşumuna,
Meyve içi boşluğuna,
Meyve ucunda uzamaya neden olur.

Bumble arısı ile polinasyon : Bu amaçla özel yetiştirilen arılar (Bumble bees) kullanılır. Bir yuvada 70-100 arasında bulunan arılar 1000 m2’de 1 ay süreyle görev yapar.

Bombus arı:

Domates ve Yabancı Otlarla Mücadele

Gelişmesinin ilk ayında yabancı otların yoğun baskısı altında kalan domates bitkileri iyi gelişememekte, verim düşmekte, ürünün kalite ve standardı etkilenerek hasat güçleşmektedir. Bu nedenle erken devrede yabancı otlarla mücadele yapılmalıdır. Yapılan mücadele ile tahminen % 10 oranında ürün artışı sağlanmaktadır. Ayrıca yabani hardal, horoz kuyruğu, sirken, darıcan, ayrık, kaynaş, adi tarla sarmaşığı, demirdikeni elle hasadı güçleştirir.

Domates tarlalarında çeşitli yabancı ot türü bulunmakla beraber en yaygın olanlar şu şekilde sıralanabilir: Orabanj, horoz kuyruğu, kara pazı, sirken, yabani turp, semizotu, yabani hardal, köpek üzümü, demir dikeni, çatal otu, darıcan, kirpi darı, köpek dişi ayrığı, kanyaş ve adi tarla sarmaşığıdır. Domateste görülen yabancı otların bölgelerimize göre yaygınlığı aşağıdaki gibidir.

Orta Anadolu, Ege ve Marmara bölgesinde orabanj,
Ege, Akdeniz, Marmara ve Karadeniz bölgelerinde köpek üzümü, yabani turp ve kanyaş ve adi tarla sarmaşığı,
Bütün bölgelerimizde yer yer yoğunluk gösterenler ise horoz kuyruğu, karapazı, sirken, semizotu, yabani hardal, demir dikeni, çatal otu, darıcan, kirpi darı, köpek dişi ayrığı ve adi tarla sarmaşığıdır.

Köpek üzümü:

Demir dikeni:

Horoz kuyruğu:

Darıcan:

Orabanj:

Canavar otu:

Domates tarlalarında görülen yabancı otları aşağıdaki şekilde gruplayabiliriz:

Yabancı otların genel özelliklerini şöyledir.

Tek yıllık yabancı otlar domates ekimi veya dikimi ile beraber çimlenip gelişir, yazın tohum verir ve kuruyup ölür.

İki yıllık yabancı otlar, ilk yıl rozet yaprakları oluşturur ve ikinci yıl gelişmesini tamamlayarak tohum bağlar.

Çok yıllık geniş yapraklı yabancı otlardan ise adi tarla sarmaşığına, dar yapraklı olarak ise köpek dişi ayrığı, kanyaş ve topalağa rastlanmaktadır.

Görülen yabancı otlardan en tehlikelisi diyebileceğimiz orabanjdır. Kendisi için besin üretemez. Çünkü orabanjın gövdesi beyaz, yaprak ve gövdesinde yeşil renk olmadığından fotosentez yapamaz. Çiçekleri beyazımsı sarı, donuk mavi renkte olabilir. Tohumları çok ince adeta toz şeklindedir.

Tohumların çimlenmesi ile oluşan emeçler köke temas edince tutunur ve bitkinin dokularına girer. İletim demetleriyle temas kurarak beslenmeye başlar. Kökler üzerinde konik çıkıntılar oluşur ve bunlar hızla büyüyüp toprak yüzeyine ulaşır. Küçük pul yaprakları arasından çiçekler açar ve tohum kapsülleri oluşur.

Orabanjla mücadele etmek için;

Temiz tohum kullanmak,
Tohum ekiminden önce elle almak,
Konukçusu olan yabancı otlarla savaşmak,
Dökülen tohumları imha etmek için artıkları alev makinesi ile yakmak,
Bol çiftlik gübresi vererek ürün bitkisinin teşvik etmek önerilebilir.

Tek ve çok yıllık yabancı otlarla mücadelede iyi yanmış çiftlik gübresi kullanılması, tarla kenarlarının ve tarla toprağının derin sürülmesi kültürel tedbir olarak önerilebilir.

İlaçlama tek bir biçimde yapılmalı ve ilaçlı alanlar ikinci kez ilaçlanmamalıdır İlaçlama rüzgârsız, sakin havada yapılmalı, sıcaklık 25°C’ nin üstünde olmamalıdır.

Yabancı ot ilaçlamasında kullanılan püskürtücüler iyice yıkanmadan diğer kültür bitkilerinde kullanılmamalıdır. İlaçlama sırasında ilacın cilt, göz ve solunum yollarına etkisi önlenmelidir Çalışma anında herhangi bir şey yiyip içilmemelidir. Kesinlikle sigara içilmemelidir. Şeker hastaları yabancı ot ilaçlamalarında çalıştırılmamalıdır. İlaçlamadan sonra el ve yüz sabun ile iyice yıkanmalıdır.

Lezzet kaynağı domatesler:

Domateste görülen yabancı otlarla çapalama ve malçlama ile de mücadele edilir.

Domateslerin Çapalanması: Fideler dikildikten iki hafta sonra birinci çapa yapılır. Masuralar üzerinde yetiştirilen domateslerde çapa, genellikle işçiler tarafından yapılırken tarla tarımı şeklinde yapılan geniş sahalarda ise traktör ile çekilen çapa makinelerinden yararlanılır. Birinci çapadan 2-3 hafta sonra ikinci çapa yapılır.

Bu devrede bitkiler 30-35 cm kadar boylandıklarında sırık çeşitlerde ikinci çapa ile birlikte sırık (herek) da dikilir veya ipe alınır. Bu çapalamalar esnasında boğaz doldurma işlemi de yapılır.

İkinci çapadan sonra yabani otlar ayıklanır, kaymak tabakası kırılır, toprak havalandırılır ve topraktaki nem korunur.

Çapalamada dikkat edilecek husus, köklere zarar vermeden bu işlemin yapılmasıdır. Halk arasında iki çapa bir su yerine geçer denir; bu da çapalamanın önemini ortaya koyar.

Çapalama makinesi:

Domates ve Malçlama: Toprağın fiziksel özelliklerini (sıcaklık, nem vb.) artırmak için toprak yüzeyinin ince bir tabakayla kaplanmasına malçlama denir.

Çam pürü, bitki sapları, saman balyaları, torf gibi maddeler malç materyali olarak kullanılabileceği gibi değişik renk ve kalınlıktaki plastikler de kullanılabilir.

Malçlamadan istenilen faydanın sağlanması için dikim yönünün kuzey-güney istikametinde olmasında büyük yarar vardır. Özellikle ipe sardırılan, uzun boylu ve birbirini gölgeleyen domates gibi bitkilerde dikim kuzey-güney istikametinde olmalıdır.

Domates malçlamanın faydalarını şöyle sıralayabiliriz.

Malçlama toprak yüzeyinde buharlaşmayı önlediği için sulamaya daha az ihtiyaç duyulur.
Toprak sıcaklığı 3-5 C° daha fazla olduğundan kuvvetli büyümeyi teşvik etmektedir.
Yabancı otların kontrolünde faydalıdır.
Şeffaf plastik malçlarda, malçın altında biriken su damlacıkları ışığı yansıtarak sera homojen bir aydınlatma sağlamakta, buna bağlı olarak fotosentez artmaktadır.

Plastik malçlama toprak rutubetini tuttuğundan sera içerisinde rutubete bağlı olarak gelişen mantari ve bakteriyel hastalıkların yayılmasını önlemektedir (Mildiyö gibi).

Malçlama toprak tam tavında iken dikime hazırlandıktan sonra plastik malç materyali gergin bir şekilde toprak üzerine serilerek yapılır. Fidelerin geleceği yerler +, O veya X şeklinde kesilir ve fideler dikilir. Plastik, yanlarından telle toprağa tutturularak plastiğin kayması önlenir.

Domateste malçlama uygulaması: