Fasülye Üretimi

Fasulye Yetiştiriciliği

Fasulye’nin Tanımı ve Önemi

Fasulye’nin Vatanı ve Yayılışı

Fasulyenin vatanı Güney Amerika’dır. 16’ncı yüzyılda Avrupa’ya getirilen fasulyenin tarımı yavaş yavaş çoğalmış ve dünyanın her tarafında yetiştirilmeye başlanmıştır. Memleketimizde halkın beslenmesinde büyük bir önemi olan fasulyenin ne zaman ve kim tarafından ülkemize getirildiği hakkında şimdiye kadar eski kitaplarda hiçbir kayda rastlanmamıştır. Fasulye memleketimizde tahminen 250 yıldan beri yetiştirilmektedir.

Fasulye yetiştiriciliği:

Fasulye Leguminose ( Baklagiller) familyasına bağlı kültür bitkisi olarak kabul edilir. Botanikte fasulyeler, aynı tür ismini taşımakla beraber , aralarında bitki şekli, çiçek, meyve ve tohum bakımından büyük farklar mevcuttur. Bunlar arasında dünya ülkelerinde en fazla yetiştirilen ve halkın en fazla kullandığı başlıca formlar şunlardır:

Phaseolus vulgaris var. Comminus: Sırık fasulyeleri
Phaseolus vulgaris var. Nanus: Yer (bodur) fasulyeleri

Fasulye’nin Ekomomik Önemi

Fasulye; Türk ulusunun tükettiği besin maddeleri arasında önemli bir yer teşkil eder. Tazesi, kurusu ve konservesi, halkımız tarafından sevilerek yenilmektedir.

100 gram taze fasulyede ortalama 6–14 gram kuru madde, 1–3 gram protein, 0,2 gr. yağ, 2–6 gr. karbonhidrat bulunmaktadır. Kalori değeri 18-24’tür.Bundan başka taze fasulyelerde A, B1, B2 ve C vitaminleri de bulunmaktadır.

Kuru fasulye çeşitlerinin kimyasal bileşimi ve analizleri üzerinde yapılan araştırmalarda protein miktarı %26’ya kadar çıkmaktadır. Bu sebeple kuru fasulyeler, protein bakımından zengin bir besleyicidir.

Ülkemizde yaklaşık 450 bin ton taze fasulye, 385 bin ton barbunya fasulyesi ve 235 bin ton kuru fasulye üretimi yapılmaktadır.

Fasulye Bitkisinin Botanik ( Bitkisel) Özellikleri

Fasulye Bitkisinde Kök
Yerlerine ekilen tohumlar çimlenmeden sonra bir kazık kök ile bunun etrafında zengin saçak kökler oluşturur. Kazık kök, normal toprak şartlarında 60-70 cm kadar derine iner.

Bu familya bitkilerine özel olmak üzere fasulye kökleri üzerinde havanın serbest nitrojenini (azot) tutan nodoziteler (şişkinlikler) mevcuttur. Bu özelliğin münavebe ve gübreleme planlarında büyük önemi vardır.

Fasulye Bitkisinde Kök:

Fasulye Bitkisinde Gövde
Bitkinin boyu, sırık ve yer çeşidi oluşlarına göre değişir. Sırık çeşitlerinde, kesin bir boy sınırlaması yoktur. Çeşit karakteri ve ekolojik şartların izin verdiği ölçüde uzar. Bazı hallerde 3m’yi aştığı görülmüştür.

Yer çeşitlerinde, büyüme sınırlı olup gövdenin uç kısmı çiçek salkımı ile son bulur. Gövde rengi kırmızı, pembe ve yeşil olabilir. Gövde rengi ile çiçek rengi arasında bir ilişki vardır. Renkli gövdelilerde çiçekde renklidir.

Fasulye Bitkisinde Gövde:

Fasulye Bitkisinde Yaprak
Fasulyelerin yaprakları iki türlüdür. Birinci tür yapraklar, gövde üzerinde ilk defa ve karşılıklı olarak meydana gelen böbrek şeklinde ve oluştuktan 1 ay kadar sonra sararıp hayatlarını kaybeden kotiledon yapraklardır. İkinci tür yapraklar ise çeşide göre değişik uzunlukta, saplı, üçlü bileşik yaprak şeklinde, değişik renklerde ve uçları çoğunlukla hafif sivri olup kalp şeklindeki gerçek yapraklardır. Fasulye yaprakları fazla güneşten hoşlanmadıklarından yaprak saplarının gövdeye bağlandıkları yerde görülen şişkin kısımlar sayesinde saplar hareket ederek yaprakların güneşe karşı meyilli bir halde durmasını sağlar. Yaprakların alt yüzeyi, uç kısmı kıvrık olan tüylerle kaplı olup bu tüyler vasıtası ile sürtünen cisme yapışır.

Kotiledon fasulye yaprakları:

Gerçek fasulye yaprakları:

Fasulye Bitkisinde Çiçek
Fasulye çiçekleri, çeşide göre beyaz, morumsu, kırmızı veya sarı olmak üzere değişik renk tonlarına sahiptir. Çiçeklerde dişi organ helozoni olarak kıvrılmış bir halde bulunur. Polen tozlarını taşıyan erkek organlar ise adeta dişi organ üzerine sarılmış boru şeklindedir. Bu durum baklagiller familyası grubu sebzelerinin mutlak kendine döllenme özelliğini vermektedir. Yani yabancı döllenme hemen hemen hiç görülmemektedir. Ancak çok yüksek sıcaklıklar ve bazı böcekler nedeni ile enderde olsa yabancı döllenme görülmektedir. Çiçekler alttan itibaren açmaya başlar ve normal hava şartlarında 20 gün kadar devam eder.

Fasulye Bitkisinde Çiçek:

Fasulye Bitkisinde Meyve ve Tohum
Fasulyelerin meyvesi olan baklalar çeşide göre; kılçıklılık, şekil, uzunluk, genişlik, dolgun ve yassılıkları ile renk bakımından büyük farklar gösterir. Bir kısım fasulye çeşitlerinde görülen ve genetik bir karakter olan kılçıklılık dominant (baskın) bir özelliktir. Fasulye tohumları baklalar içinde meydana gelir. Çeşide göre baklalar içerisinde 4–10 arasında değişen tohum bulunur. Nadiren tek tohumlu küçük baklalara da rastlanır.

Değişik Tipte Fasulye Çeşitleri:

Tohumlar; beyaz, bej, koyu bej, siyah, kahverengi, kırmızı lekeli renklerde olmak üzere çeşitler arasında çok değişik tiplere rastlanır. Yapılan gözlemlere göre büyük bir çoğunlukla sırık fasulye çeşitlerinde taneler, yer fasulyelerine oranla biraz daha iridir.

1g’da, çeşide göre değişmek üzere 1-6 kadar tane bulunur. Fasulye tohumları normal şartlarda çimlenme kabiliyetlerini 3-4 yıl muhafaza eder.

Fasulye Bitkisinde Tohum Çeşitleri:

Fasulye Bitkisinin Ekolojik İstekleri

Fasulye Bitkisinin İklim İstekleri

Fasulye, ılık iklim sebzesidir. Bu bakımdan ilkbahar ve sonbahar arasındaki devrelerde daha rahatlıkla yetiştirilebilir. Sıcaklık sıfırın altında 2-3 C’ ye düştüğünde büyük zarar görür. Bunun içindir ki iklimi uygun bölgelerde, ilkbahar ve sonbahar ekimi olmak üzere senede iki mevsim yetiştirildiği halde soğuk bölgelerde, yalnız ilkbaharda, havalar uygun olunca tohumları ekilmek suretiyle senede bir defa yetiştirilmektedir. Yapılan araştırmalara göre, sıcaklığın optimum 15 – 21 C olduğu yerlerde rahat bir gelişme göstermektedir.

Diğer taraftan büyük rüzgârlar, çiçeklenme ve döllenmeye geniş ölçüde zarar verdiği gibi kuvvetli rüzgârlar özellikle sırık fasulyelerinin sürgünlerine fazlaca zarar vermektedir.

Fasulye tohumları toprak sıcaklığının 18–30C olduğu zaman en iyi çimlenmeyi göstermektedir. Tohumların normal bir çimlenme gösterebilmesi için sıcaklık ile beraber toprak neminin de yeterli olması şarttır. Bu bakımdan tohum ekimi toprak tam tavında iken yapılmalıdır. Fasulyeler aşırı sıcaktan da hoşlanmaz. Bunun için ilkbahar ekiminde, özellikle sıcakları birden bire bastıran bölgelerde, vakit geçirmeden bölgenin iklim şartlarına göre şubat ve en geç nisan aylarında hava şartları uygun olur olmaz ekim yapılmalıdır.

Fasulye Bitkisinin Toprak İstekleri

Fasulyeler ıslah edilmiş kumlu topraklardan orta ağır topraklara kadar birçok toprak tipinde yetiştirilebilir .Bununla birlikte derin, geçirgen, su tutma kabiliyeti iyi ve organik maddelerce zengin kumlu-tınlı bahçe topraklarını tercih eder .Erkencilik söz konusu olduğunda organik maddelerle yeterli miktarda takviye edilmek şartıyla daha hafif karakterli kumlu topraklar üzerinde yetiştirme yapılabilir. Fasulye fazla asit karakterli topraklardan hoşlanmaz. Toprak pH’nın 5,5–6,7 olduğu yerlerde en iyi ürün alınmaktadır.

Önemli Fasulye Çeşitleri

Fasulye çeşitlerini iki büyük grup altında toplamak mümkündür:

Sırık fasulyeleri : Sülük veya bıyık denilen kısımları ile yanlarına dikilen desteğe sarılıp 1,5 – 3 m kadar boylanabilen çeşitlerdir. Daha uzun ömürlü ve daha verimlidir.
Yer ( bodur) fasulyeler : Fazla boylanmaz. Bodur kalır ve daha az yer kaplar. Herhangi bir desteğe gerek yoktur. Erkencidir fakat daha az ürün verir.

Her iki grubunda taze, kuru ve hem taze hemde kuru olarak tüketilen çeşitleri vardır. Yeşil olarak tüketilen çeşitleri; kılçıksız, lezzetli, konserveye elverişli, düzgün şekilli, çeşidin özelliğini gösteren uzunluk ve genişlikte, dolgu ve etli kapcıklı, iklim ve toprak faktörlerine uyan, erkenci, verimli, hastalık ve zararlılara dayanıklı olması gereklidir.

Sırık fasulye:

Yer ( Bodur) fasulye:

Fasulyeler, uygun hava şartları sağlandığı anda tohumlarının doğrudan doğruya yetiştirme yerlerine ekilmesi suretiyle yetiştirilir. Önceden tespit edilen miktara göre gübrelenmiş, bir iki defa iyice sürülmüş ve tesviye edilmiş yerlerde hazırlanan tava ve masuralara fasulye tohumları, sıra (çizgi) usulü veya ocak usulü olmak üzere iki şekilde ekilir.

Sıra Usulü ile Fasülye Yetiştiriciliği

Sıra usulü yetiştirmede; çeşidin sırık veya yer çeşidi oluşuna göre, elle yapılacak ekim usulünde önceden, sırık çeşitlerde sıra arası 50–60 cm ve sıra üzeri 20–30 cm; yer çeşitlerinde ise sıra arası 40–50 cm ve sıra üzeri 15–20 cm bırakılarak 4-5 cm derinliğinde çizgiler açılır veya mibzerle ekim yapılacaksa mibzer, istenilen sıra arası üzerinden ayarlanarak tohumlar ekilir.

Damlama sulama sistemi kullanılması duumunda malç plastikleri kullanılarak da yetiştiricilik yapılabilir. Bu yöntemde hem damlama sulamanın avantajlarından yararlanılmış hem de yabancı ot kontrolü sağlanmış olur. Bu usulde, istenilen aralıklarla damlama boruları döşendikten sonra üzerine malç plastikler serilir. Damlama deliklerine karşılık gelecek şekilde malç plastikler delinerek istenilen mesafelerle tohumlar bu deliklere ekilir. Zahmetli fakat çok avantajlı bir yetiştiricilik şeklidir.

Sıra Usulü ile Fasülye Yetiştiriciliği:

Malçlı fasulye yetiştiriciliği:

Ocak Usulü Fasülye Yetiştiriciliği

Ocak usulü ekimde 1,5 m uzunluğunda ve 1 m genişliğinde küçük tavalar hazırlanarak bunların içerisinde 50–60 cm aralık ve mesafe üzerinden sırada 4-5 ocak olacak şekilde 2 sıralı 8-10 ocak hazırlanır ve tohumlar bu ocaklara ekilir. Ocak usulü yetiştirmede, ocaklara normal olarak 3-5 tohum atılır. Ekimde tohumlar, iriliklerine ve toprak karakterlerine göre 3-5 cm kadar derine bırakılır. Daha sonra üzeri mümkünse harçla karıştırılmış toprakla örtülür ve hafifçe bastırılır. Uygun şartlarda tohumlar 7–10 gün içerisinde çimlenerek toprak yüzüne çıkmaya başlar.

Fasulye yetiştiriciliğinde, dekara atılacak tohum miktarı ekimde bırakılacak sıra arası ve sıra üzeri mesafelerine, her ekim yerine atılacak tohum miktarına ve tohumun iriliğine göre değişir. Bu faktörler göz önüne alındığında dekara 7–10 kg arasında tohum ekilir.

Fasulye tarlası: