Havuç Yetiştiriciliği
Havuç Tanımı ve Önemi
Bilimsel Sınıflandırma:
- Âlem : Plantae
- Şube : Magnoliophyta
- Sınıf : Magnoliopsida
- Takım : Apiales
- Familya : Apiaceae
- Cins : Daucus
- Tür : D. carota
Havuç, Maydanozgiller familyasından, Daucus carota L. türüne aittir. Daucus cinsinin yaklaşık 60 türü vardır. Eucarota ve Gummifer olmak üzere 2 grupta toplanmıştır. Yabani havucun vatanı Akdeniz ve Ege denizi kıyıları olup ana vatanı ülkemizdir.
Havuç, ülkemizde belli alanlarda üretilip tüketilen önemli bir sebzedir. Havuç üretiminin gelişimine bakıldığında en büyük üretimin Avrupa ülkeleri olduğu anlaşılmaktadır. Ülkemizde genelde kışlık olarak tüketimi yapılan havuç, dünya ülkelerinde her mevsim tüketilmektedir.
Havuç bitkisinin genel görünüşü:
Bugünkü kültür havuç çeşitleri, kökleri cılız olan yabani havuçların ıslahı sonucu elde edilmiştir. Havuçlar başlangıçta mor renkli iken daha sonra beyaz havuç üretimi yapıldı. Bugün dünyada üretilen havuçların tamamına yakını portakal renkli olup Hindistan’da kırmızı renkli olanı üretilmektedir.
Havuç Bitkisinin Ekomomik Önemi
Ülkemizin havucun ana vatanı olması bu bitkinin insanımız tarafından çok eskiden beri iyi tanınmasına ve değerlendirilmesine fırsat vermiştir. Bu nedenle 1998 yılı istatistiklerine göre ülkemizde 240.000 ton havuç üretimi gerçekleşmiştir.
Havuç Bitkisinin Besin Değeri
100 gr taze havuçta; 1 gr. protein, 0,3 gr. yağ, 90 gr su, 8 gr karbonhidrat, 0,8 gr selüloz bulunur. Kalori değeri 42’ dir.
Havuç bilhassa A vitamini bakımından zengin olmakla birlikte B1, B2, C vitaminleri de bulunur.
Havuç Bitkisinin Botanik ( Bitkisel) Özellikleri
Havuç’ta Kök: Kökün besin maddelerini depolaması sonucu havucun yumrusu oluşur. Havuçların büyük bölümünde yenen kısmın tamamı kazık kökten, bazılarında ise yenen kısmın bir parçası kazık kökten oluşmaktadır. Yumru esasında 2/3 kök ve 1/3 hipokotilden meydana gelir. Bir havucun enine ve boyuna kesiti alındığında içte bir öz kısmı bulunur.Bu kısım ksilemden meydana gelmiştir. Onun üstünde içten dışa doğru kambiyum, floem ve kabuk yer alır. Floem besin maddelerinin asıl toplandığı yumuşak yenen kısımdır. Havuç herhangi bir olumsuz faktörden etkilenmediği ve toprak şartlarının uygun olduğu zaman 70- 80 cm kadar derine gidebilse de tercih edileni 10-20 cm arasıdır. Havuçlarda kök ucunun yuvarlak olması istenir. Yakın zamanlara kadar üretilen havuçların uçları sivri iken son yıllarda yapılan çalışmalarla ucu küt çeşitler elde edilmiştir.
Havuç kökünün toprakta gelişimi:
Havuç bitkisinde kök:
Toprak özellikleri, toprağın işlenmesi, sulama şekli ve zamanı, tohumların sık veya seyrek ekilişi, topraktaki kireç miktarı gibi faktörler havucun kök yapısındaki şekillenmeye etkisi olmakta ve elverişsiz durumlarda köklerde çatallaşma, eğri uçluluk, enine ve boyuna çatlamalar görülmektedir. Havuçlarda renk beyazdan başlar, sarı portakal, turuncu, kırmızı ve mora kadar değişir. Renk oluşumu karotin, antosiyanin, antiklorür ve klorofilin etkisi ile meydana gelir.
Havuç’ta Gövde: Havuç gövdesi hemen üst kısmında oluşan ve bir rozet yapısındaki yaprakların orta kısmından 2. yılda oluşur. Çeşide, bakım ve iklim şartlarına bağlı olarak 150-160 cm’ye kadar boy alır ve gövdenin ucu bir çiçek şemsiyesi ile son bulur. Gövde ucunda aşağıdan yukarıya doğru biraz küçülerek devam eden yapraklar yer alır. Yaprak koltuklarından birincil, bunun üstünden ikincil, ikincillerin üstündende üçüncül yapraklar ve çiçek demetleri oluşur. Gövde yan dalların uç kısımlarında bir şemsiye ile son bulur. Bitkinin gövdesi dayanıklı yapıdadır. Desteğe gerek kalmadan çiçek şemsiyelerini ve tohumlarını taşır.
Havuç bitkisinde gövde:
Havuç’ta Yaprak: Havuç bol miktarda yaprak meydana getirir. Geç gelişen yüksek verimli çeşitlerde yaprak miktarı, erkenci çeşitlere göre daha fazladır. Yapraklar tabak şeklindeki gövdenin ortasından çıkar. Bileşik yaprak görünümünde olup çok parçalı, üstleri tüysüz veya çok sert tüylü, renkleri sarı yeşil, koyu yeşil, gri veya mavimtrak yeşil olabilir. Yapraklar 40- 50 cm kadar boylanabilir.
Havuç bitkisinde yaprak:
Havuç’ta Çiçek: Havuç iki yıllık bir bitkidir. Birinci yıl vegetatif organları ikinci yıl çiçek meydana getirir. Çiçekler, 60-100 cm uzunluktaki bir sap ucunda bir çok çiçekten oluşan bir şemsiye şeklinde oluşur. İlk çiçeklenme bitkinin en üst kısmındaki ana şemsiyede başlar. Bitkinin çiçeklenmeye başlaması ile yaprak rozetinin içinde çiçek kümesi taşıyan yapraklı 60-100 cm uzunluğunda bir çiçek sürgünü meydana gelir.Bu ana sürgünün her yaprak koltuğunda ucunda şemsiye şeklinde çiçek kümesi içeren yan sürgünler oluşur. Çiçeklenme 4 hafta süresince tamamlanır.
Havuç çiçekleri, biyolojik bakımdan çogunlukla erselik veya saf erkek çiçektir.Her çiçekte 5 çanak, 5 taç yaprak, 5 erkek organ vardır. Yumurtalık iki gözlü olup her gözde birer tohum bulunur. Taç yapraklar genellikle beyaz renklidir. Nadiren de olsa yeşilimtrak beyaz renkli çiçeğe sahip olanları da vardır.
Havuç bitkisinin çiçeği:
Döllenme böceklerin ve sineklerin yardımı ile olur. Havuçta kendine kısırlık tespit edilmemiş olup bir bitkinin farklı çeşitleri birbirlerini dölleyebilir.Havuçların bazı çeşitlerinde ise erkek organların polenleri daha erken olgunlaştığından kendine dölleme yapamaz yabancı döllenmeye ihtiyaç gösterir.
Havuç’ta Tohum: Havuç tohumları çok küçük sarımtrak kurşuni renkli ve hafif çengellidir. Çok defa birkaçı birbirine yapışık durumda bulunur. Tohumlar 2-4 mm uzunlukta 1-1,5 mm genişlikte, 0,4-1 mm kalınlığındadır.1 gramında tohumların temizliği %90 olup çimlenme güçleri %60-65 arasıdır. Tohumlar iyi muhafaza şartlarında 3-4 yıl çimlenme güçlerini korurlar. Tohumu saran tüyler tohum ağırlığının %20-30 kadarını oluşturur. Tohumların ekimden önce tüylerinden arındırılması gerekir. Tüylü halde yapılacak ekim büyük problem oluşturur. Zira birbirine yapışan tüyler ekimin yeknesak dağılımını olumsuz etkiler. Tohumlar hasat sonrası dinlenmeye ihitiyaç duymadan ekilebilirler.
Havuç tohumu:
Havuç Bitkisinin Ekolojik İstekleri
Havuç Bitkisinin İklim İstekleri
Havuç kısa gün ve serin iklim bitkisidir. Özellikle çimlenme sonrasındaki erken dönemlerde soğuklara karşı dayanıklıdır. Ilıman bölgelerde kış aylarında yetiştirilmektedir. Havuç üretiminde sıcaklığın önemli yeri vardır. Yetişme anında düşük sıcaklıklar bitkinin çiçek oluşmasına neden olmasıyla verim kaybı görülürken renginde de açılmalar meydana gelir. Yüksek sıcaklıklarda ise ürünün şekil ve renginin değiştiği görülür. En uygun sıcaklık 15–20 C°’dir. Az ışıklı yüksek toprak neminde ve düşük sıcaklıklarda iyi verim verir. Yetiştiricilikte yağış ve neminde önemli rolü vardır. Sürekli yağışlarda üretim zorlaşır verimde düşme meydana gelir.
Havuç Bitkisinin Toprak İstekleri
İklim isteklerinde seçici olan havuç toprak bakımındanda seçicidir.Toprağın yapısıda üretimde önemli rol oynar. Havuç derin gevşek bünyeli geçirgen organik maddelerce zengin, uygun oranda kireç ihtiva eden kumlu-tınlı veya tınlı-kumlu topraklarda en iyi sonuç verir. Erkencilik için kumlu-tınlı topraklar tercih edilirken verim için milli ve tınlı topraklar seçilmelidir. Havuçlar yüksek toprak asitine karşı oldukça hassas, orta derecede tuza dayanıklıdır. En uygun toprak pH’sı 6,5–7,5 arasıdır. pH’ nın 5’ in altında olduğu topraklarda verim istenen oranda alınamaz.
Önemli Havuç Çeşitleri
Nancy Havucu: Ortalama 15 cm uzunluğunda ve 4 cm çapında, kımızımtrak-oranj renkli silindire yakın şekillidir. Lezzeti diğer çeşitlere nazaran daha tatlımsı ve üstün kalitelidir. Pazar değeri yüksektir. Uygun şartlarda 72 günde hasata gelir.
Havuç bitkisi çeşitleri:
Nantes Havucu: Dünyada üretimi yapılan ve tercih edilen çeşittir. Ortalama 15 cm uzunluğunda ve 3 cm kalınlığında, silindire yakın şekilli kırmızımtrak-oranj renkli bir çeşittir. Hoş kokulu ve lezzetlidir. Toprak üstü kısmı diğer çeşitlere oranla daha toplu ve küçüktür.70 günde hasata gelir.
Havuç bitkisinin çeşitleri:
Havuç Üretimi
Havuç doğrudan tohum ile yetiştirilir. Havuç tohumları küçük, çimlenme oranı düşük olduğu ve çevre koşullarından çabuk etkilendiği için toprağının çok iyi hazırlanması gerekir. Yetiştiricilik yapılacak yerin yabancı maddelerden ve zararlılardan arındırılmış olması gerekir. Bunun için toprak ekim öncesi 1-2 kez sürülmeli gerekli hallerde toprak yabancı ot ilaçlaması ile ilaçlanmalıdır.
Havuç fidesi:
Havuç ekim zamanı; sıcaklık durumuna, çeşit özelliğine, pazarlama durumuna göre değişir. Tohumlar dikenli olduğu için avuç içinde ovuşturmak suretiyle birbirinden ayrılmalı serpme veya mibzerle ekim yapılmalıdır.
Tohum ekimi bölgenin iklim şartlarına göre şubattan kasım ayına kadar yapılabilir. Ekim sıraya veya serpme olmak üzere yapılabilir. Serpme ekim yapılacaksa tohumların biraraya düşmemesi için toprak veya kumla karıştırılarak ekimi yapılmalıdır. Daha sonra üzerlerine 1-2 cm kadar harçlı toprak konularak kapatılmalı ve tokmak ile hafifçe bastırılmalıdır. En iyi ekim derinliği 2-3 cm olup daha derinlere düşen tohumların çimlenip toprak yüzeyine çıkmasında sıkıntı yaşanmaktadır. Dekara, 5-,9 kg tohum atılır. Ekim mesafeleri kısa çeşitlerde 10×2 uzun çeşitlerde 10x8cm’dir.
Lütfen yorum bırakın.