Hüseynî Ayağı
Hüseynî’nin kelime anlamı, Hüseyin’e ait demektir. Kelimenin sonundaki (î) vokali bir takı olup, ilgi, aidiyet bildirir. Türk-Türkî, ud-ûdî, tanbur-tanbûrî kelimelerinde olduğu gibi.
Halk müziğimizde, çok yaygın olarak kullanılan Hüseynî ayağı, bir bakıma, maya ayağı’nın devamı, genişletilmişi gibidir. Hüseynî sekizli dizisi, bir maya beşlisinin tiz tarafına bir maya dörtlüsünün eklenmesiyle oluşur.
Hüseynî kelimesi, Geleneksel Türk Sanat Müziğimize, Geleneksel Türk Halk Müziğimizden geçmiş bir makam adıdır. Halk müziğimizde, Hüseynî dizisi içinde seyreden pek çok ezgi vardır. Bunun içindir ki, bu diziye, halk müziğimizin ana dizisi demek doğru olur. Halk müziğimizde bu dizi, Hüseynî makamındaki gibi (karar sesi La, güçlü Mi) kullanılmasına karşın, karar sesi Sib, Do, Re, Mi olarak da değişik tonlarda kullanılmış, özgün ve halk müziğimize özgü ezgiler yaratılmıştır.
Hüseyni ayağı dizisi:
Seyir : Hüseynî ayağındaki ezgilerin çoğu La perdesinde karar verir. İnici bir yapı gösterir. Genellikle üst altılı veya yedili seslerden başlayıp, beşinci ses Mi’yi güçlendirmeden sekileme şeklinde seyredip, karar perdesi La sesinde kalır. Bazen de, üst büyük altılı ve yedili (Fa# – Sol) etrafında dolaşıp, beşli (Mi) sesini güçlendirerek tiz durağa doğru bir sıçrama yapıp, inici bir seyirle Lâ sesine gelerek karar verir. Bazı Hüseynî’ler ise, yine üst altılıdan başlayıp, tiz durağa doğru bir çıkış yaptıktan sonra, sırasıyla Sol-Mi-Do seslerini güçlendirerek inici bir seyirle karar sesi La’ya gelirler ve karar verirler.
Örnekler :
Geline bak geline / Sivas
Konma bülbül konma / Eleşkirt
Gine bugün yaralandım / Erzurum
Sib2 Kararlı Hüseynîler
Alt İkiliden üst dörtlü (Re) sesleri arasında bir melodik yapı oluşturduktan sonra, üst yediliden başlayıp, inici bir seyirle, sırasıyla, beşli (Mi) ve dörtlü (Re) seslerini güçlendirir. Tiz durağa doğru bir çıkış yapar. İnerek karar sesi sib2 ‘de kalır. Bu kalışta bir dinlenme duygusu oluşmaz. Karar sesi (tonik) askıda kalır. Ancak, beklenmeyen bir sesin tonik olarak seçilmesi, ezgide bir çeşni, tad ve renk yaratır. Contra bir duygu oluşur. Böylece, ezgi biteviyelikten (monotonluktan) kurtulur, özgünleşir.
Örnek :
Gafilin gelirse başına bir iş / Ürgüp
Do Kararlı Hüseynîler
Karar sesi La’dan üst beşli Mi sesini güçlendirip, üst yedili Sol sesine bir sıçrama yapar. Sırasıyla, Mi-Do-Re-La sesleri arasında atlamalar yapıp, alt ikili Sol sesinden bir çıkıcı seyir yaptıktan sonra, Do sesinde karar verir. Bazen de, La sesinden üst Mi sesine çıkıp, bir seyir yaptıktan sonra, tonik ses olarak La’yı seçmeyip, Do sesinde karar verir.
Örnekler :
Süpürgesi yoncadan / Erzincan
Yüce dağ başında bir ulu pınar / Reşâdiye
Portakalım / İçel-Silifke
Re Kararlı Hüseynîler
La kararlı Hüseynîler gibi üst yedili (Sol) sesinden başlar. Üst ikili (sib2)’ye kadar inici seyir gösterip, üst dörtlü (Re) sesine döner ve karar verir.
Örnek :
Armudu taşlayalım / Malatya
Mi Kararlı Hüseynîler
Üst yedili (Sol) sesinden üst beşli (Mİ) sesine inip, tekrar üst yediliye çıkıp, atlamalı aralıklarla üst ikili (Sib2)’ye kadar bir seyir yaptıktan sonra, Mi sesinde karar İçerir.
Örnek :
Su gelir, ark uyanır / Erzurum
Engin Hüseynî
Engin kelimesi, halk arasında, yüksek, gemiş anlamında isim tamlamalarında kullanılmaktadır. Örneğin; engin dağlar / yüksek dağlar, engin deniz / uçsuz-bucaksız deniz, okyanuslar, engin olmak / rahat, geniş, refah içinde olmak; engin hava / yüksek hava gibi. Bir oktavdan fazla ses genliği içindeki ayaklar da enginlik kazandığından (onlu, onbirli, onikili, onüçlü) bu tür ayaklar engin kelimesiyle tanımlanıyor.
Engin Hüseyni dizisi:
Seyir : Büyük altılıdan tiz durağa doğru bir çıkıştan sonra, onuncu Do sesine bir sıçrama yapar. Sırasıyla, fakat her zaman değil, tiz durakta, yedilide, beşlide veya dörtlüde asma karar gösterir. Durak sesi La’da biter.
Örnek :
Allı Durnam / Keskin
Bazen, onuncu sesten başlayıp, tiz durağa gelir. Tiz durakla dördüncü ses arasında inici ve çıkıcı bir gezintiden sonra, tiz duraktan pese doğru inici bir seyir yapıp, durak sesi La’da kalır.
Örnek :
Dön beri / ŞanlıUrfa
Mustafa Hoşsu’nun “Geleneksel Türk Halk Müziği Nazariyatı” kitabından alınmıştır.
Lütfen yorum bırakın.