Işık | Temel Bitki Yetiştiriciliği

Işık Ölçüsü

Işık ölçüsü, aydınlatma değeri ya da güç kalori olarak ifade edilir. Işığın aydınlatma değer birimi, Lüks ya da Mum metredir.1 lüks, standart bir mum ışığında 1 m uzaklıktaki ışık gücünü bize bildirir. Işığın gücü lüks/saniye ya da lüks/saat olarak gösterilir.

Işık enerjisi ise, dakikada cm2 ye gelen kalori miktarı (kal/cm2/dak) birimi ile ifade edilir. Genel olarak tam güneşli açık havada deniz seviyesindeki aydınlatma değeri 107 bin lüks; enerji değeri ise dakikada cm2’ ye 1.4g kaloridir.

Işığın Yoğunluğu ve Kalitesi

Güneşten atmosfere gelen ışık enerjisi değişik atmosfer kalınlıklarından geçerek yeryüzüne ulaşır. Bunun sonucunda, değişik miktarlarda ışığın atmosferde tutulmasına ve yeryüzüne değişik miktar ve kalitede ışık enerjisinin gelmesine neden olur.

Kısa dalgalı ultraviyole ışınlarının büyük bir bölümü atmosferde bulunan ozon gazı tarafından, uzun dalga boylu ışınlar ise, atmosferdeki su buharı ve moleküler oksijen tarafından tutulur. Ayrıca özellikle atmosferin yeryüzüne yakın katlarında daha fazla bulunan toz ve duman gibi katı parçacıklar, hem orta dalga boylu, hem de uzun dalga boylu ışınları tutmada rol oynar.

Geliş açısı daraldıkça, ışınlar, dik açıyla gelişine oranla daha kalın bir atmosfer tabakası içinden geçeceklerinden, atmosferde tutulan ışık miktarı fazla olur. Bunun sonucu olarak da yeryüzüne ulaşan ışık miktarı azalır.

Yeryüzüne gelen ışık enerjisi miktarı ve ışıklanma süresi, dünyamızın kendisi etrafında ve güneş etrafında dönmesi nedeni ile enlem derecelerine, mevsimlere ve günün saatlerine göre önemli değişiklikler gösterir. Güneşten gelen ışık ışınlarının %35’ i atmosfer ve yeryüzünden yeniden uzaya yansıtılmakta, %14 ü atmosferde (çoğunlukla su buharı ile) ve kalan %51 de karada ve su yüzeylerinde tutulmaktadır.

Atmosferde bulutun fazla olması, yeryüzüne ulaşan ışık miktarını büyük oranda azaltır. Arazinin yönü ve meyil durumu, ışıklanma süresi ve yoğunluğuna etkide bulunur.

Arazinin deniz seviyesinden olan yüksekliği arttıkça, gelen ışığın yoğunluğu ve ışıklanma süresi ile, aynı zamanda yansıtılan ışık miktarı da artar. Her 1000 m yükseklikte ışık yoğunluğunun %45 arttığı kabul edilir.

Sular ve karalar ışığı tutma ve yansıtma miktarları bakımından oldukça farklılık gösterir. Açık su yüzeyinde karalara oranla ışığın tutulması çok daha az, buna karşılık yansıtma çok daha fazladır. Bu sebeple su içerisinde ancak az ışığa gereksinimi olan bitki cins, tür ve çeşitleri yetişebilmektedir. Toprağın renginin koyu ya da açık oluşu, kar örtüsünün toprak üzerinde bulunup bulunmayışı gibi özelliklerde tutulan ve yansıtılan ışık miktarını önemli ölçüde etkiler.

Işığın Bitki Üzerindeki Etkileri

Bitkiye gelen ışık, yoğunluğu ve süresine göre bitki organlarının yapıları ve çalışmaları üzerinde büyük oranda etkili olur. Örneğin, aynı bitki tür ya da çeşidi bol ve az ışıklı ortamda ayrı ayrı yetiştirildiğinde morfolojileri ve fizyolojileri bakımından birçok değişiklikler ortaya çıkar.

Bitkiler üzerine gelen ışık miktarı bitki için yeterli ise bitki büyüme ve gelişmesi normal olur. Bitki üzerine gelen ışık az ya da çoksa şu anormallikler oluşur:

Bitkinin direkt güneş ışığına maruz kalması sonucunda yapraklar sararır.
Yaprak uç ve kenarlarında yanma ve kahverengileşme olur.
Bitkilerin hafif ışıklı ortamda bulundurulması alaca yaprakların yeşile dönmesine neden olur.
Işık şiddetinde ani değişiklikler yaprakların dökülmesine neden olur.
Işığın yeterli olmaması durumunda yeni yapraklar uzun boğum aralarından çıkar.
Yapraklarda sarımsı- şeffaf ya da içeri doğru çöken kahverengi lekeler oluşur.
Işığın yetersiz olması çiçek tomurcuklarının açılmadan dökülmesine veya tomurcuk oluşmamasına neden olur.
Işığın çok zayıf olması, açan çiçeklerin kısa sürede solmasına neden olur.

Bitkilerin Işık İhtiyacı

Kısa Gün Bitkileri

Gündüz saatleri 10–12 saatten az olunca çiçeklenme ve olgunlaşma devreleri hızlanan bitki cins, tür ve çeşitlerine kısa gün bitkileri denir. Bu bitkilerin vegatatif gelişmeleri uzun günlerde, genaratif gelişmeleri kısa günlerde olur. Ilıman bölgelerde ilkbahar ve sonbaharda çiçeklenen bitkilerin büyük çoğunluğu kısa gün bitkileridir. Örnek olarak mısır, çeltik bitkileri verilebilir.

Uzun Gün Bitkileri

Gün uzunluğu 10-12 saatten fazla olunca çiçeklenme ve olgunlaşma devreleri hızlanan bitki cins, tür ve çeşitlerine uzun gün bitkileri adı verilir. Bu gibi bitkilerin vegatatif gelişmeleri kısa günlerde (ilkbahar ve sonbahar), generatif gelişmeleri uzun günlerde olur.

Ilıman bölgelerin yazın çiçeklenen bitki çeşitleri bu grupta yer alır. Örnek olarak mercimek, nohut, turp, yeşil salata, ıspanak ve patates bitkileri verilebilir.

Nötr Gün Bitkileri

Uzun ya da kısa gün uzunluğunun, çiçeklenmelerine etkisi olmayan bitki cins, tür ve çeşitlerine nötr gün bitkileri denir. Örnek olarak domates, fasulye ve kabak bitkileri verilebilir.

Ortam Işık Seviyesini Düzenleme

İlave Işık

Kuzey yarım kürede kısa gün koşullarının hâkim olduğu 5 Ekim–10 Mart arası dönemde yapılan bazı bitki yetiştiriciliğinde bitkiyi ve gatatif aşamada tutmak amacıyla yapay ışıklandırma gerekmektedir.

Işıklandırmada dikim yastıkları veya tavalar üzerine en az 120–170 lux şiddetinde ışık verilmelidir. Işıklandırma bitkinin dikimi ile başlar ve varyetelere göre değişmekle birlikte 4 hafta kadar sürer. Işığın bitki üzerine yansımasını kolaylaştırmak için reflektör kullanılır. Işıklandırmada günlük karanlık periyodun 7 saatten fazla olmamasına özen gösterilmelidir. Işıklandırma gece bölmesi ya da zincirleme ışıklandırma şeklinde varyetelerin kritik gün uzunluğu dikkate alınarak yapılır.

Karartma

Ülkemizin de içinde bulunduğu kuşakta 10 Mart’tan itibaren günler uzamaya başladığından 5 Ekim’e kadar devam eden dönemde çiçeklenmeyi teşvik etmek amacıyla karartma yapılmalıdır. Bu amaçla siyah naylon örtü veya siyah bez kullanılır. Kullanılan örtü veya bez herhangi bir ışık sızmasını önleyecek şekilde tavayı tamamen kapatacak ölçü ve nitelikte olmalıdır. Günlük karartma süresi çeşidin kritik gün uzunluğuna bağlı olarak ayarlanır. Genellikle uygulamaya akşamüstü 18.00 de başlanır, sabah 7.00 veya 8.00 e kadar devam eder.

Karartmaya başlama zamanı ve uygulama süresi de varyetelere göre değişmektedir. Genellikle dikimden ortalama 4 hafta sonra başlamakta ve tomurcuklar renk gösterinceye kadar devam etmektedir.

Gölgeleme

Gölgelendirmenin amacı, sıcak güneş ışınlarının sera içine girmesini engelleyerek sera içindeki hava sıcaklığının düşürülmesidir. Gölgeleme güneş ışınlarının fazla olduğu zaman yapılmalıdır. Gölgeleme ile sıcaklık düşerken, seraya giren ışık miktarı da % 50 dolayında yansıtılarak azaltılmaktadır. Seraların gölgelendirilmesi için boya, kireç, çamur kullanılır.

Dış mekan bitkilerinde gölgeleme: