Kapalı Tohumlu Bitkilerin Sınıflandırılması

Angiospermae grubuyla ilgili yapılan sınıflandırma Cronquist (1968) sistemine dayanmaktadır. Bu sistem biyolojik bulgulara dayandırılarak geliştirilmiştir. Kapalı tohumlu bitkiler iki gruba ayrılır. Burada fideciğin çenek sayısı dikkate alınmaktadır.

Buna göre;

Kapalı Tohumlu Bitkiler:

Magnoliopsida (Dicotyledoneae = Çift Çenekli Bitkiler)
Liliopsida (Monocotyledoneae = Tek Çenekli Bitkiler) olmak üzere 2 sınıfa ayrılmaktadır.

Tek çeneklilerin genel özellikleri şunlardır:

Otsu bitkilerdir.
Yaprakları ince, uzun, şerit şeklindedir.
Yaprakları paralel damarlıdır.
Tohumunda tek çenek bulunur.
Kambiyum yoktur.
İletim demetleri düzensizdir.
Kökleri saçak köktür.
Gövdeleri incedir.

Bu gruba buğday, mısır, soğanlı bitkiler örnek verilebilir.

Çift çeneklilerin genel özellikleri ise şunlardır:

Genellikle odunsudur.
Yaprakları geniş parçalıdır.
Yaprakları ağsı damarlıdır.
Tohumda çift çenek bulunur.
Kambiyum bulunur.
İletim demetleri düzenlidir.
Kazık ve yan köklerden oluşur.
Gövde kalındır.

Bu gruba fasulye, elma, armut örnek verilebilir.

Magnoliopsida, Çift Çenekliler ( Dikotiledonlar )

Tohumlarında iki çenek vardır. Ana kökleri genel olarak uzun ömürlüdür. Çok yıllık olan türlerinin gövdelerinde kambiyum halkası bulunur. Bu sayede iletim demetleri gövdeye düzenli olarak dizilmiştir.

İki çenekli bir bitki:

Yaprak şekilleri çok çeşitli olmakla beraber genellikle ağsı damarlıdır. Bu sınıfa örnek olarak baklagiller, gülgiller, kabakgiller, asmagiller, elmalar, domatesler verilebilir.

Bu sınıf sırasıyla magnoliidae, hamamelidae, caryophyllidae, dileniidae, rosidae ve asteridae olmak üzere 6 alt sınıf içermektedir.

Magnoliidae, Çift Çenekli Türü
Çift çenekli bitkilerin en eski ve en ilkel olan grubudur. Açık ve kapalı tohumlu bitkiler arasında geçiş özelliği göstermesi nedeniyle sistematik bakımdan oldukça önemlidir. Bazı yapısal özellikleri arasında;

Odunlarında trakelerin bulunmayışı,
Çiçek organlarının sarmal diziliş göstermesi,
Dişi organın tek karpelli olması, stamenlerin genellikle çok sayıda, bazen de az sayıda olması sayılabilir.

Ayrıca bu grubun üyeleri, eterik yağlar, alkoloid ve tanenli maddeler gibi ikincil bitkisel maddeleri de içerirler. Bu altsınıf 8 ordo ve 39 familya içermektedir. Bunlardan çevremizden tanıdığımız bitki türlerini içeren familyalara örnek olarak manolyagiller, düğün çiçeğigiller, gelincikgiller verilebilir.

Magnoliidae, Çift Çenekli türünden bir çiçek:

Hamamelidae, Çift Çenekli Türü
Çoğunlukla odunsu bitkilerdir. Çiçekleri çoğunlukla rüzgârla tozlaşan, küçük ve petalsizdir. Sepal ve petal içerdiklerinde küçük ve pulsu ya da belirsizdir. Kuzey yarım kürenin kurak iklim kuşaklarına adapte olmuş ve yaprak döken bitki ormanlarını oluşturmuşlardır.

Hamamelidae, Çift Çenekli türünden bir çiçek:

Bu grup 11 ordo, 24 familya ve 3400 tür içermektedir. Bunlardan geniş yayılış alanına sahip bitki türlerini içeren familyalara çınargiller, dutgiller, ısırgangiller, cevizgiller, kayıngiller örnek olarak verilebilir.

Caryophyllidae, Çift Çenekli Türü
Diğer iki alt sınıfa nazaran daha ileri bir grubu teşkil etmektedir. Çoğunlukla otsu bitkilerdir. Kurak ve tuzlu ortamlara uyum sağlamışlardır. Ayrıca azotça zengin ortamlarda yetişen bitkileri de içerirler. Petalleri var ya da yoktur. Stamenler genellikle iki daire hâlinde dizilmiş olup her dairede 5 adet stamene sahiptirler. Bazı türlerde dış stamen dairesi ortadan kalkarak stamen sayısı azalmıştır. Tohum yapılarında tipik olarak nişasta depo ederler.

Caryophyllidae, Çift Çenekli türünden bir çiçek:

Bu alt sınıf 3 ordo, 14 familya ve yaklaşık 11.000 türden oluşmuştur. Tanıdığımız ve yaygın bitki türlerine sahip familyalara örnek olarak, kaktüsgiller, kazayağıgiller, semizotugiller, karanfilgiller verilebilir.

Dileniidae, Çift Çenekli Türü
Çoğunlukla kimyasal olarak tanenli ve alkoloidlerce fakirdir. Birkaç familyası hardal yağlarını içermeleri ile karakteristiktir. Çiçekleri çok petalli, nadiren petalsiz ya da birleşik petallidir. Tohum taslaklarının ovaryuma bağlanma şekilleri değişik şekillerdedir.

Dileniidae, Çift Çenekli türünden bir çiçek:

Bu altsınıf 13 ordo, 77 familya ve yaklaşık 25.000 tür içermektedir. Önemli ve tanıyabileceğimiz bitki türlerini içeren familyalara örnek olarak çaygiller, ıhlamurgiller, ebegümecigiller, menekşegiller, kabakgiller, söğütgiller ve hardalgiller verilebilir.

Rosidae, Çift Çenekli Türü
Bu alt sınıf, içerdikleri tür sayısı bakımından zengin bir gruptur. Kimyasal bileşikler olarak çoğunlukla tanenlidir. Çiçeklerinde petalleri belirgin, ayrık veya seyrek olarak dipte birleşmiş, nadiren tüp şeklinde olabilir. Bazen çok indirgenmiş veya hiç olmayabilir. Ovaryum diğer çiçek organlarının altında ya da üstünde bulunabilir. Stamenleri çok sayıda olduğu zaman gelişmelerini dıştan merkeze doğru tamamlarlar.

Rosidae, Çift Çenekli türünden bir çiçek:

Bu altsınıf 18 ordo, 114 familya yaklaşık olarak 58.000 türden oluşmaktadır. Günlük yaşamımızda kullandığımız birçok ekonomik kullanımı olan türleri de içermektedir. Familyaları sayısınca kapalı tohumlular içerisinde en büyük alt sınıfıdır. Örnek olarak gülgiller, baklagiller, iğdegiller, nargiller, kızılcıkgiller, asmagiller, at kestanesigiller, turunçgiller, maydonozgiller verilebilir.

Asteridae, Çift Çenekli Türü
Kimyasal olarak çok çeşitli ürünleri, alkoloidler, eterik yağlar, acı maddeler bulunan tıbbi ve zehirli bitki türlerini içeren familyalara sahiptir. Çiçeklerde ovaryum, diğer çiçek organlarının altında ya da üstünde olabilir. Çoğunlukla iyi gelişmiş ve gösterişli, nadiren indirgenmiştir. Petaller birleşerek huni biçimini almışlardır.

Asteridae, Çift Çenekli türünden bir çiçek:

Bu altsınıf 11 ordo, 49 familya ve yaklaşık 56.000 türden oluşur. Zakkumgiller ve patlıcangiller familyasına ait türlerin büyük bir bölümü, içerdikleri uçucu ve aromatik yağlar nedeniyle ilaç ve parfümeri sanayinde oldukça ayrı bir yere sahiptirler. Susamgiller, çançiçeğigiller, kökboyasıgiller, zeytingiller, hanımeligiller, papatyagiller familyaları bu gruptan sayılabilir.

Liliopsida, Tek Çenekliler ( Monokotiledonlar )

Tohumlarında bir çenek bulunur. Çoğu tek yıllık otsu bitkilerdir. Bu bitkilerde embriyo, tohum çimlenmesi esnasında tohum içinde bulunan besi dokudan, yedek besin maddesi alabilmek için emeç ödevi gören bir kotiledon (çenek) içerir. Bu çenek, fidecik biraz gelişip yeşil renk kazanarak fotosentez yapabilecek büyüklüğe gelinceye kadar beslenmeyi sağlamaktadır. Tek çenekli bitkilerde bitkinin gereksinim duyduğu maddenin taşınmasını sağlayan iletim demetlerinin yapısında kambiyum yapısının bulunmaması nedeniyle ikincil kalınlaşma da görülmemektedir. Gövde yapısındaki iletim demetleri dağınık biçimde dizilmiştir.

Bir çenekli bir bitkinin çiçeği:

Bu gruba dahil olan bitkilerde ana kök, kısa sürede ortadan kalkarak yerini ana kökün etrafında gelişen çok sayıda ek köklere bırakır. Toprak üstü organları çiçek durumları dışında dallanmamaktadır. Yaprakları tipik olarak paralel damarlı, yaprak ayası çok zayıf petiolsüz (sapsız) dür. Çiçek kısımları belirgin sayıda olduğunda tipik olarak üçlü, nadiren ikili veya dörtlüdür. Bitkilerin çoğu toprak altı yaşamına uyum sağlamış rizom, yumru, soğan gibi yer altı organlarına sahiptir. Bu tür bitkilere genel olarak geofitler denir.

Bir çenekli bir bitkinin genel yapısı:

Tahılgiller ve zambakgiller ile soğangiller ve palmiyegiller iki önemli takımlarıdır. Buğday, mısır, lale, muz, soğan, hurma ve birçok ot türü bu sınıfta yer alır. Hiçbirinin gövdesinde kambiyum bulunmaz. Bunun içindir ki, boyları uzun ancak gövdeleri incedir. Yaprakları genellikle ince uzun, paralel damarlı, kökleri saçak köklüdür. İletim demetleri (damarlı) gövdede düzensiz dağılmıştır. Liliopsida beş alt gruptan oluşur.

Alismatidae, Tek Çenekli Türü
Değişik özelliklerdeki sulak, bataklık alanlarda yetişen otsu bitkilerdir. Yaprakları basit almaçlı, nadiren karşılıklı dizilişli, paralel damarlı olabilir. Çiçekleri göz alıcı görünümden çok küçükten belirgin olmayana kadar değişen yapıdadır. Bu grupta 500 kadar tür içerir.

Alismatidae, Tek Çenekli türüne ait bitkiler:

Arecidae, Tek Çenekli Türü
Otsu, çalı, ağaç ve sarılıcı bitkileri içerir. Tropik ve subtropik bölgelerde yayılış gösterir. Çiçekler çok sayıda ve genellikle küçüktür. İki seride, üç petallidir. Yapraklar almaçlı dar ve paralel damarlıdan, geniş ve ağsı damarlıya kadardır.

Arecidae, Tek Çenekli türüne ait bitki:

Meyve üzümsü ya da etli veya kuru eriksi tiptedir. Bu alt sınıf 4 ordo, 5 familya ve 5.600 kadar türden oluşmuştur. Örnek olarak palmiyegiller verilebilir.

Commelinidae, Tek Çenekli Türü
Çoğunlukla otsu, seyrek olarak odunsu bitkilerdir. Karasal, nadiren suculdurlar. Yapraklar sarmal, tabanda, paralel damarlı çoğunlukla kınlıdırlar. Çiçekleri genellikle iki eşeyli veya tek eşeyli, küçük görünümlüdür. Besi doku büyük ve nişasta depo etmiştir. Tozlaşma anemogamdır. Meyve çoğunlukla kuru, nadiren etlidir. Bu altsınıf 7 ordo, 16 familya ve yaklaşık olarak 15.000 türü içermektedir. Buğdaygiller, sukamışgiller örnek olarak verilebilir. Meyvesi nişasta bakımından zengin olan bu familya üyelerinin birçoğu tahıl bitkisi olarak kullanılır. Ayrıca şeker ve yağ içeren türleri de vardır.

Commelinidae, Tek Çenekli türüne ait bitkiler:

Zingiberidae, Tek Çenekli Türü
Nadir olarak basit, dalsız gövdeli küçük ağaçlar ya da epifit ( başka bitkiler üzerinde yaşayan bitki) otsu bitkilerdir. Çiçekleri genellikle iki ya da tek eşeyli, göz alıcı, büyük ve parlak renklidir. Bu altsınıf 2 ordo, 9 familya ve yaklaşık olarak 3000 türden oluşmaktadır. Muzgiller, zencefilgiller örnek verilebilir.

Liliidae, Tek Çenekli Türü
Bazıları epifit nadiren sucul, genellikle karasal (rizom, yumru veya soğanlı) geofit otsulardır. Çiçekleri büyük ve göz alıcı renklidir. Çiçek örtüsü perigon şeklinde, 2 serili ve her seride 3 tepal yaprağı içermektedir. Yapraklar alternat, nadiren karşılıklı veya dairesel, dar paralel damarlı, kenarları dar, dişli veya hafif parçalıdır. Stamenler 1, 3 veya 6 tanedir. Meyve genellikle kapsüllüdür.

Liliidae, Tek Çenekli türüne ait bir bitki: