Mandalina Yetiştiriciliği
Mandalina’nın Tanımı ve Önemi
Mandalina (Citrus reticulata ); ılıman iklime sahip bütün memleketlerde kültür şekilleri yetiştirilen, yaprak dökmeyen, uçucu yağ taşıyan bu küçük ağaçların meyveleri ülkemizde çok sevilir. Ege, Akdeniz ve Doğu Karadeniz Bölgelerinde bol miktarda üretilmektedir. Narenciye üretimimizin yaklaşık %25’ini teşkil eder. Tatlı, kokulu, lezzetli, vitamince zengin bir meyvedir.
Ticari olarak yetiştiriciliği yapılan turunçgil türleri içerisinde düşük sıcaklıklara en dayanıklısı buna karşılık meyveleri düşük sıcaklıklara en hassas olanıdır. Mandalina çeşitlerinin olgunluk dönemleri aylara yayılmış durumdadır. Meyve kabuk renkleri açık sarıdan koyu kırmızıya kadar çeşitlilik ihtiva eder. En çok sevilen narenciye türlerinden biridir.
Mandalina meyvesi:
Mandalina meyvesi olgunlaştığında ağaç üzerinde uzun süre kalmaz; bu nedenle hasat zamanı çok iyi tespit edilmelidir.
Mandalinalar:
- Kolay soyulmaları nedeniyle özellikle çocuklar tarafından çok sevilmesi,
- Pazarlamada kolaylıklar sağlaması,
- Soğuğa dayanıklı olmaları,
- Farklı dönemlerde olgunlaşan çeşitlerinin bulunması,
- Çekirdeksiz çeşitlerinin bulunması,
- Periyodisite göstermeyen çeşitlerinin bulunması nedeniyle tüketimi cazip meyvelerdir.
Ülkemizde yetiştirilen bazı mandalina çeşitlerinin ihracat miktar ve değerleri (AKİB.2005) şöyledir:
Ülkemizde yetiştirilen bazı mandalina çeşitlerinin ihracat miktar ve değerleri (AKİB.2005):
Japonya’da yapılan iki farklı araştırmaya göre mandalina yiyenlerin kansere yakalanma riski azalmaktadır. Düzenli olarak turunçgillerle beslenen 1073 kişi üzerinde yapılan testlerde ortaya çıkan sonuçlara göre; mandalinada bulunan ve ona turuncu rengini veren ‘karoten’ maddesi, insanlarda karaciğer hastalıkları, damar sertliği ve şeker hastalığı riskini azaltmaktadır. Kyoto Üniversitesi’nde yapılan diğer bir araştırmada ise mandalina suyu içen hepatit hastalarının karaciğer kanserine yakalanmadıkları tespit edildi.
Mandalina Çeşitleri
Mevcut turunçgil üretimimizin %’nü mandalinalar oluşturur. Başlıca önemli mandalina çeşitleri ve özellikleri aşağıda kısaca verilmiştir.
Satsuma (Owari) Mandalina Türü
Satsuma (Owari) Mandalina Türü:
Satsuma mandalinası, Türkiye’ye ilk defa Japonya’dan Batum yoluyla doğu Karadeniz bölgesine girmiştir. Daha sonra, özellikle Ege Bölgesinde ekolojisine uygun sahalar bularak büyük alanlara yayılmıştır. Ülkemizde yetiştirilen satsumaların tümü owari grubunda yer almaktadır. Tüm dünyada yaygın olarak yetiştirilen ve tanınan bir çeşittir. Ticari öneme sahip turunçgil çeşitleri arasında soğuğa en dayanıklı çeşit olarak bilinir.
Meyve kabuğu, hasat döneminde sarımsı portakal renginde ve hafif pürüzlüdür. Kabuğun meyve etine bağlılığı gevşektir. Depolama ve taşımaya elverişlidir. Puflaşma eğilimi fazladır. Meyveler orta büyüklükte, basık şekillidir. Meyve eti, koyu portakal rengindedir. Sulu, aromalı ve kalitesi yüksek bir çeşittir. Mandalina meyvesi çekirdeksizdir. Verimli bir çeşit olup düzenli meyve verir ve periyodisiteye eğilimi azdır. Ağaçlar yayvan taçlıdır. Erkenci bir çeşittir. Ekim ayı ortalarında olgunlaşır ve olgunlaştıktan sonra ağaç üzerinde fazla kalamaz.
Klemantine Mandalina Türü
Cezayir’de doğal mutasyon veya melezleme sonucunda elde edilmiş bir çeşittir. Ülkemize 1936 yılında İtalya’dan getirilmiş olup yetiştiriciliği daha çok Akdeniz Bölgesinde yaygınlık kazanmıştır.
Ağaçları orta büyüklükte, sık yapraklı ve çok dallı olup, yuvarlak bir taç oluşturur. Meyve kabuğu koyu portakal renginde, hafif pürüzlü görünümdedir. Kabuğun meyve etine bağlılığı orta sıkıdır. Fakat kolay soyulabilir. Diğer mandalinalar kadar puflaşma göstermez. Meyve eti koyu portakal renkte, gevrek, sulu ve aromalıdır. Tozlayıcı çeşide bağlı olarak çekirdek sayısı artabilir.
Klemantine mandalina türü:
Verimli bir çeşittir, periyodisite eğilimi azdır. İyi verim elde etmek için bahçe içerisinde yeterli miktarda tozlayıcı çeşit konulması veya hormon uygulaması yapılması gerekir. Soğuğa oldukça dayanıklıdır. Klemantin mandalinası erkenci bir çeşit olup meyveleri ekim ayı sonu – kasım ayı ortalarında olgunlaşır.
Okitsu Wase Mandalina Türü
Okitsu, miyagawa satsuma çeşidinden kontrollü melezleme sonucunda nüseller çöğür olarak elde edilmiştir. Japonya’da en yaygın ikinci satsuma çeşididir. Son yıllarda İspanya’da da yetiştiriciliği yayılmaya başlamıştır. Ülkemiz için yeni çeşitlerden biridir.
Okitsu wase mandalina türü:
Ağaçları güçlüdür. Genç ve güçlü dalları dikenlere sahiptir. Bu çeşit, erkenciliği, iri meyve yapısı ve erken meyveye yatması nedeniyle 1996 yılından itibaren Doğu Akdeniz Bölgesinde yaygınlık göstermeye başlamıştır. Satsuma grubu içerisinde dikene sahip tek çeşittir. Meyveleri oldukça büyük ve yassıdır.
Meyve kabuğu, portakal renginde, hafif pürüzlü, meyve etine bağlılığı gevşek olup kolay soyulabilir. Meyve eti koyu-portakal renginde, tatlı, asit oranı düşük ve lezzetlidir. Owari’den 3-5 hafta daha erkencidir.
Okitsu wase mandalina bahçesi:
Meyvenin olgunlaşma zamanı eylül sonu ekim aylarıdır, periyodisiteye eğilimi azdır. Depolamaya elverişlidir.
Son yıllarda İspanya’da Clausellina’ya olan ilgi azaldığından Okitsu’nun dikimleri artmıştır. Arjantin ve Uruguay’da da en popüler çeşitlerden biridir. Ülkemizde, adaptasyon çalışmaları henüz tamamlanmamıştır.
Clausellina Mandalina Türü
Clausellina, satsuma owari çeşidinden göz mutasyonu sonucunda oluşmuştur. Ağaçları owariden daha yavaş büyür ve daha küçük taç oluşturur. Meyve kabuğu sarımsı-portakal renginde, hafif pürüzlü, meyve etine gevşek bağlı ve kolay soyulabilir şeklindedir. Meyve eti koyu-portakal renginde, owariden daha az kalitelidir. Çekirdeksizdir. Meyve iç olgunluğa, dış olgunluktan çok önce ulaşır; bu nedenle sararma işlemine ihtiyaç duyulmaktadır.
Clausellina mandalina türü:
Owari’den üç hafta daha erkenci olup olgunlaşma zamanı eylül sonu ekim ayıdır. Ağaç yapısı küçük olduğundan sık dikime uygundur. Ispanya’da bir miktar yayılma alanı bulmuştur; ancak, Okitsu’nun daha kaliteli ve erkenci olmasından dolayı Clausellina üreticiler tarafından artık tercih edilmemektedir. Ülkemiz için yeni çeşitlerden biri olup henüz adaptasyon çalışmaları yapılmamıştır.
Marisol Mandalina Türü
Marisol, bir klemantin seleksiyonu olan Oroval’den göz mutasyonu sonucunda elde edilmiştir. Soğuğa dayanıklı bir çeşittir. Meyve kabuğu portakal renginde hafif pürüzlüdür. Meyve kabuğu, meyve etine orta sıkı derecede bağlıdır. Meyveler büyük ve lezzetlidir. Meyveler ilk renk değişimi gösterdiğinde hasat edilir ve sarartma işlemine tabi tutulur. Ağaç üzerinde uzun süre bekletilirse puflaşma gösterir ve kalite kaybına uğrar. Taşıma ve depolamaya uygundur. Oroval’den iki hafta erken, Owari’yle aynı tarihte olgunlaşması Marisol’u son yıllarda piyasanın aranılan bir çeşidi yapmıştır.
Marisol mandalina türü:
Olgunlaşma zamanı eylül sonu ekim başlarıdır. Bu çeşidin en olumsuz özelliği Akdeniz meyve sineğine olan duyarlılığıdır. Meyvenin tamamı bu sebepten dökülebilir. Ülkemiz için yeni bir çeşit olan marisol ile ilgili adaptasyon çalışmaları henüz tamamlanmamıştır.
Fremont Mandalina Türü
Klemantin ve porkan mandalinalarının melezlenmesi sonucunda elde edilmiştir. Türkiye’ye 1967 ve 1973 yıllarında ABD’den yapılan introdüksiyonlarla getirilmiştir. Ağaçları orta kuvvetlidir ve dikine büyür, dalları dikensizdir, erken yaşta meyveye yatar. Meyve kabuğu koyu kırmızı – portakal renkli parlak ve pürüzsüzdür. Kabuk meyve etine sıkı bağlı ve çok gevrek olduğundan soyulurken küçük parçalara ayrılır. Taşıma ve depolamaya elverişlidir. Meyveler yuvarlak şekilli ve çok çekirdeklidir. Periyodisite gösterir. Fazla meyve tutması sebebiyle meyveler küçük olur, seyreltme işlemi gerekir. Olgunlaşma zamanı aralık-ocak ayıdır.
Periyodisite göstermesi, meyvenin zor soyulması, çok çekirdekli olması gibi olumsuz özelliklerine rağmen albenisinin yüksek olması, meyve suyunun çok tatlı ve lezzetli olması, erken verime yatması, sık dikime uygun olması bu çeşidin önemini artırmaktadır.
Fremont Mandalina Türü:
Türkiye’de özellikle Adana-Mersin dolaylarında yetiştiriciliği yapılan bir çeşittir. Başka yörelerde yetiştirildiğinde çok küçük meyve verdiği için üretiminden vazgeçilmiştir. Orta Doğu Ülkeleri dışında ihraç edilmemektedir.
Nova Mandalina Türü
Nova, klemantin mandalinası ve Orlanda tangelosunun melezlenmesi sonucunda elde edilmiştir. Türkiye’ye 1967 ve 1973 yıllarında yapılan introdüksiyonlarla girmiştir. Soğuğa dayanıklı bir çeşittir. Ağaçları büyük, kuvvetli, parlak yapraklı, dikenli ve verimli bir çeşittir. Meyve kabuğu parlak, portakal renkli, hafif pürüzlüdür. Kabuk meyve etine sıkı bağlıdır. Meyveler hafif basık şekillidir.
Nova mandalina türü:
Oldukça büyük ve lezzetli meyvelere sahiptir. Meyve eti kalitesi çok yüksektir. Kabuk, meyve etine sıkı bağlı, soyulması çok kolay değildir. Meyve, puflaşmadan uzun süre ağaç üzerinde kalabilir. Periyodisiteye eğilimi azdır. Olgunlaşma zamanı kasım-aralık ayıdır. Doğu Akdeniz Bölgesinde hızla yayılmaktadır.
Robinson Mandalina Türü
Robinson, klemantin mandalinası ile Orlanda tangelosunun melezidir. ABD’den 1967 ve 1973 yıllarında yapılan introdüksiyonlarla Türkiye’ye girmiştir. Ağaçların dalları dikensiz, kırılmalara eğilimli, yaprakları mızrak biçiminde ve geniştir. Meyveler sapa bağlandığı noktada ufak bir boyuna sahiptir. Meyve kabuğu ince, pürüzsüz, meyve etine sıkı bağlı olmasına karşın, kolay soyulabilmektedir. Taşıma ve depolamaya elverişlidir. Çekirdek miktarı tozlayıcıya göre değişkenlik gösterir. Puflaşmaya eğilimi azdır.
Robinson mandalinası türü:
Verimli bir çeşit olup periyodisiteye eğilimi çok azdır. Düzenli meyve verir. Erkenci bir çeşittir. Meyveler kasım – aralık ayında olgunlaşır ve ağaç üzerinde uzun süre kalabilir. Dökümlere dayanıklıdır. Türkiye’de hızlı gelişmesi beklenen bir çeşittir.
Lee Mandalina Türü
Klemantin mandalinası ile Orlanda tangelosunun melezidir. Ülkemize 1967 yılında ABD’den getirilmiştir.
Lee Mandalina Türü:
Meyveler; orta büyüklükte, hafif basık, ince kabuklu, kabuk ete yapışık fakat kolay soyulabilir durumdadır. Meyvenin dış görünüşü düzgün ve parlak, olgunlukta renk koyu sarımı-portakaldır. Meyve eti portakal renginde, bol sulu, lezzetli ve aromalıdır. Olgunlaşma zamanı kasım-aralık aylarıdır. Ağaçları dikensiz orta büyüklükte, yaprakları mızrak şeklindedir. Meyve kalitesi çok yüksek değildir; bu yüzden, Florida’da yerini kalitesi ve verimi daha yüksek olan Robinson ve olgunlaşma zamanı aynı olan Nova’ya bırakmıştır.
Fairehild Mandalina Türü
Klemantin mandalinası ve Orlanda tangelosunun melezlenmesi sonucunda elde edilmiştir. 1967 ve 1973 yıllarında ABD’den yapılan introdüksiyonlarla Türkiye’ye girmiştir. Meyveleri orta büyüklükte ve biraz basık şekildedir. Meyve kabuğu orta kalınlıkta ve kolay soyulabilir, meyvenin dış görünüşü parlak düzgün, koyu portakal rengindedir. Meyve eti portakal renginde sert ve sulu, iyi lezzetli ve tatlıdır. Çok sayıda küçük poliembriyonik çekirdek vardır.
Fairchild mandalina türü:
Verimli bir çeşittir. Hafif periyodisite gösterir. Ağaçları kuvvetli, geniş taçlı ve sık yapraklı olup, hemen hemen dikensizdir. Kaliforniya ve Arizona’nın kurak bölgelerinde klemantine göre daha üstün vasıflı olduğu kanıtlanmıştır. Adana koşullarında iyi performans göstermektedir.
Erkenci bir çeşittir. Olgunlaşma zamanı aralık-ocak aylarıdır. Meyveler olgunlaştıktan sonra ağaç üzerinde uzun süre kalabilir.
Minneola Mandalina Türü
Minneola, Ducan altıntopu ile Dancy mandalinası melezidir. 1967 ve 1973 yıllarında ABD’den yapılan introdüksiyonlarla Türkiye’ye girmiştir. Ağaçları kuvvetli ve geniş taçlı, yaprakları geniş ve sivri uçludur. Meyveleri hafif uzun ve biraz boyunludur. Meyve kabuğu kırmızımsı-portakal renkli, düz, pürüzsüz ve az çok ete bağlıdır. Meyve eti portakal renginde, sulu, aromalı ve hafif mayhoştur. Çekirdek sayısı bahçedeki tozlayıcı sayısına bağlı olarak değişmekle birlikte, 7-12 adet arasında değişir.
Oldukça verimli bir çeşit olup periyodisiteye eğilimlidir. Soğuklara oldukça dayanıklı bir çeşittir. Taşımaya ve depolamaya elverişlidir. Alternaria citri fungal hastalığına karşı hassasiyet gösterir. Orta mevsim çeşidi olup meyveleri ocak-şubat ayında olgunlaşır. 1980’li yıllardan sonra, özellikle Doğu Akdeniz Bölgesinde en fazla yayılan çeşittir; ancak, Alternaria citri fungal hastalığına hassasiyeti nedeniyle, üreticilerin bu çeşide olan talebi azalmıştır.
Minneola mandalina türü:
Fortune Mandalina Türü
Fortune, klemantin ile dancy mandalinası melezidir. Son yıllarda geççi çeşitlere olan eğilim yüzünden önem kazanmış bir çeşittir.
Ağaçları, hızla büyüme özelliğinde ve yuvarlaktır. Meyvesini genellikle eteklerde ve taç içerisinde oluşturur. Meyveleri orta büyüklüktedir. Meyve kabuğu, koyu portakal renginde hafif pürüzlü, ince, meyve etine az bağlı ve kolay soyulabilir şeklindedir. Meyve eti portakal renginde sulu, tatlı ve lezzetlidir. Çekirdeksiz bir çeşittir. Çekirdek sayısı uygun tozlayıcıların bulunduğu bahçelerde artabilir.
Fortune mandalinası türü:
Soğuğa karşı dayanıklı bir çeşittir. Kaliforniya ve İsrail’de asit oranının istenilen seviyeye düşmesinin beklenmesi durumunda puflaşma ve meyve dökümleri görüldüğünden, üretimi yaygınlaşmamıştır. İspanya’da bahçe tesisinde en fazla kullanılan ikinci popüler çeşit olup mandalina fidanına olan talebin %15’inden fazlasını bu çeşit oluşturmaktadır. Henüz ülkemizde adaptasyon çalışmaları tamamlanmamıştır.
Planellina Mandalina Türü
Planellina, owari çeşidinden göz mutasyonu sonucunda oluşmuş bir satsuma çeşididir. Owariden beş, Clausellina’dan iki hafta daha erkencidir. Meyve özellikleri ve kalitesi bakımından owariye çok benzer. Clausellina’dan daha sulu, ince kabuklu ve büyük meyveli bir çeşittir.
Planellina mandalina türü:
Çok erkenci bir çeşit olması nedeniyle pazara mandalina meyve arz periyodunu genişletmek için ümit var eden bir çeşittir. Ülkemiz için yeni çeşitlerden biri olup henüz adaptasyon çalışmaları yapılmamıştır.
Nour Mandalina Türü
Nour, Fas’ta selekte edilmiş bir klemantin seleksiyonudur. Son yıllarda üretimine önem verilen geçici bir mandalina çeşididir.
Nour türü mandalina meyvesi:
Meyve kabuğu koyu portakal renginde, biraz pürüzlüdür. Meyve eti sulu ve iyi bir aroma ve lezzete sahiptir. Meyveler, ocak ortasında olgunlaşır ve kalitesinden kaybetmeksizin mart ayı başlarına kadar ağaç üzerinde bırakılabilir. Bu geççi özelliği nedeniyle son yıllarda dikkatleri üzerine çeken bir meyvedir. Nakliye ve depolamaya dayanıklıdır. Fas tarafından ABD ve Kanada gibi ülkelere ihraç edilmektedir. Ülkemiz için yeni bir mandalina çeşidi olan nour, pazara meyve arz periyodunu uzatmak açısından üzerinde durulması gereken bir çeşit olarak görülmektedir. Ülkemizde adaptasyon çalışmaları henüz yapılmamış bir çeşittir.
Yerli Mandalina Türü
Yerli mandalina Türkiye’ye 20. yüzyılın başlarında Doğu Ege Adaları ile Filistin’den geldiği sanılmaktadır. Meyve kabuğu sarı-portakal renginde ve hafif pürüzlüdür. Kabuk üzerinde sap kısmında hafif oluklar bulunur. Kabuk meyve etine hafif bağlıdır. Meyveler çabuk puflaşır, depolama ve taşımaya elverişli değildir. Meyveleri yuvarlak basık şekildedir. Meyve eti sarı-portakal renginde, sulu, kendine has güzel aromalı, lezzetli ve yüksek kalitelidir. Meyvede çok çekirdek bulunması sofralık değerini düşürmektedir.
Yerli mandalina türü:
Çok verimli olmasına karşılık, mutlak periyodisite gösterir. Oldukça sık dallı ve söğüt yapraklıdır. Düşük sıcaklıklara ve güneş yanığına duyarlıdır. Orta mevsim çeşidi olup genelde aralık sonu ocak ayında olgunlaşır. Olgunlaşma sonrası dökümlere son derece duyarlıdır. Daha çok Bodrum ve çevresinde yetiştirilmektedir.
Kinnow Mandalina Türü
Kinnow mandalina çeşidi, Kaliforniya Üniversitesi’nde H.B Frost tarafından king ve yerli mandalinalarının melezlenmesi sonucu 1915 yılında elde edilmiş ve 1935 yılında isimlendirilip yetiştiricilere tanıtılmıştır.
Kinnow mandalina türü:
Meyve kabuğu hasat döneminde sarı-portakal renkli, parlak ve düzgündür; Kabuğun meyve etine bağlılığı sıkıdır puflaşma eğilimi azdır. Meyveleri basık yuvarlak şekillidir. Verimli bir çeşit olup ‘var’ yıllarında aşırı miktarda meyve tutması nedeni ile seyreltme yapılması önerilir. Mutlak periyodisite gösterir. Ağaçları kuvvetli büyür, geniş taçlı, yüksek boyludur. Dalları dikensizdir. Geniş mızrak biçiminde bol yaprakları vardır. Geççi bir çeşit olup meyveleri mart başında olgunlaşır. Olgunlaştıktan sonra ağaç üzerinde uzun süre kalabilir.
Ankor (Enchor) Mandalina Türü
Menşei ABD’dir. 1965 yılında belirlenmiş, sarı portakal rengi olan bu mandalinanın meyve eti gevrek ve suludur. Meyve şekli iri ve basık, ağırlığı ortalama 100-120gr olur. Bol çekirdekli olan bu türde olgunlaşma mart-nisan aylarındadır.
Ankor (Enchor) mandalina türü:
Ortanik Mandalina Türü
Anavatanı Jamaika olan bu tür, açık portakal renkli ve hafif pürüzlüdür. Meyve eti portakal renginde bol suludur. Yassı, orta büyüklükte meyvelere sahiptir. Yetiştirildiği bölgeye göre çekirdek sayısı ve usare miktarı değişiklik gösterir. Hasat zamanı mayıs-haziran aylarıdır.
Ortanik mandalina türü:
Kara Mandalina Türü
Kara, Kaliforniya Üniversitesi’nde H.B. Frost tarafından owari satsuma ile king mandalinalarının melezlenmesinden elde edilmiş ve 1935’te isimlendirilip yetiştiricilere tanıtılmıştır. 1967 ve 1973 yıllarında ABD’den yapılan introduksiyonlar ile Türkiye’ye girmiştir. Meyve kabuğu hasat döneminde sarı-portakal renkli ve pürüzlüdür. Kabuğun meyve etine bağlılığı orta sıklıktadır. Meyveler ağaç üzerinde bırakılırsa kalite önemli ölçüde kaybedilmeden muhafaza edilir ancak puflaşır. Depolamaya pek elverişli değildir. Meyveleri iri, basık yuvarlak şekillidir. Meyve eti koyu portakal renginde, gevrek ve suludur. Meyve başına ortalama 14.44 adet çekirdek düşmektedir. Verimli bir çeşit olup periyodisiteye eğilimi azdır. Ağaç orta kuvvette, yaygın ve üst kısmı yuvarlak bir taç oluşturarak büyür. Satsumaya benzer fakat daha kuvvetlidir. Düşük sıcaklıklara dayanıklıdır. Geççi bir çeşit olup meyveleri şubat sonu mart başında olgunlaşır. Türkiye koşullarında geççi bir çeşit olmasına karşın meyve kalitesindeki yetersizliği nedeniyle yetiştiriciliği yaygınlık kazanmamıştır.
Kara mandalina türü:
Dancy Mandalina Türü
Dancy mandalina 1860’larda Colonel G. L. Dancy tarafından meyve bahçesinde geliştirilmiştir. Dancy geniş, güçlü, yoğun yapraklı bir ağaçtır. Meyve, genellikle orta büyüklükte ve kutuplardan basıktır. İnce kırmızımsı ve kolay soyulan bir kabuğu vardır. Meyve eti çok tatlı portakal rengindedir.
Dancy mandalina türü:
Gold Nugget Mandalina Türü
Gold nugget; Kaliforniya Üniversitesi’nde geliştirilmiştir. Ağaç dik olarak çabuk gelişir. Gold nugget meyveleri orta büyüklüktedir, kutuplardan basık, portakal kabuğuna yakın kabuğu vardır. Meyve kabuğu kolay soyulur. Meyve eti parlak turuncu renkte ve çekirdeksizdir. Oldukça hoş bir tadı vardır. Hasat zamanı genellikle mart ayı başlarıdır.
Gold nugget mandalina türü:
Pixie Mandalina Türü
Pixie Kalifornia Üniversitesindeki B. H. Frost tarafından geliştirilen bir çeşittir. Ağaç genelde dik olarak ve hızlı büyür. Meyve hafif bir boyuna sahip ve kutuplardan basıktır. Kolay soyulabilen açık portakal renginde kabuğu vardır. Meyve eti çekirdeksiz, bol sulu ve portakal renginde, tatlı ve yumuşaktır. Pixie kış sonuna doğru olgunlaşır, istisnai olarak meyve ağaçta diğer türlere göre daha fazla kalır. Ilıman bölgelerde yaz aylarına kadar kaldığı bilinmektedir.
Pixie mandalina türü:
Ponkan Mandalina Türü
Ponkan; dünyada çok geniş bir üretim sahasına sahiptir. Çoğunlukla Çin, Hindistan, Brezilya taraflarında yetiştirilmektedir. Çok güçlü ve verimli bir ağaçtır. Orta hacimli bir meyve ağacıdır. Kalın kabuklu, kutuplardan basık bir meyvesi bulunur.
Ponkan mandalina türü:
Willowleaf Mandalina Türü
Yetiştirildiği yere göre isimler almasına karşın, ismi Akdeniz’den gelmektedir. Bu çeşidin 1800’lü yıllardan beri Akdeniz çevresinde yetiştirildiği bilinmektedir.Onu diğerlerinden ayıran iki ağacın özelliğini taşıyor olmasıdır. Orta boylu, yayılan ve sarkmış bir ağaçtır. Dallar mızrak gibi incedir. Meyve; orta büyüklükte, pürüzsüz, hafif kenardan basık, mis kokulu portakal rengindedir. Meyve eti, sulu, tatlı, hafif portakal tadı verir.
Willowleaf mandalina türü:
Daisy Mandalina Türü
Daisy; fortune ve fremont mandalinalarının çaprazlamasından, daha iyi bir mandalina elde etmek için düşünülüp geliştirilmiştir. Çekici, koyu portakal renginde, orta büyüklükte meyveleri vardır. Çok kolay soyulan bir kabuğa sahiptir.
Daisy mandalina türü:
Changsha Mandalina Türü
Teksas’ta Mr. John Cree tarafından geliştirilmiştir.Bu ağaç 1962-63 yılındaki Teksas soğuklarına dayanmasıyla tanındı. Meyvesi küçük, hafif ve çekirdeksizdir. Aynı zamanda bol sulu ve çok tatlıdır.
Changsha mandalina türü:
Mandalina Bitkisinin Genel İstekleri
Mandalina yetiştiriciliği; emek, sermaye ve zaman isteyen bir konu olduğundan ekoloji, bahçe planlaması ve çeşit seçimi, doğru değerlendirmelerde bulunmak için çok iyi anlaşılması ve irdelenmesi gereken konulardır. Bir mandalina bahçesinin planlanmasında birinci adım çevreyle ilgili özelliklerin tespitidir. Ekoloji denildiğinde iklim ve toprak özellikleri anlaşılmaktadır.
Mandalina Bitkisinin Toprak İsteği
Tüm turunçgiller gibi mandalina ağaçları da en iyi, bol humuslu, derin, süzek (suyu iyi akıntılı), kumlu-tınlı, tınlı ya da killi-tınlı topraklarda yetişir. İyice derine inen köklerinin oksijen gereksinimi fazla olduğundan, mandalina ağacı kesinlikle ağır topraklarda yetiştirilmemelidir. Taban suyunun da genelde toprak yüzeyinden 1,5 m kadar altta olması istenir; aksi takdirde toprakta iyi bir drenaj yapılması gerekir. Toprağın kireç oranına karşı da duyarlı olan mandalina ağaçları için en uygun toprak pH’sı 5,5-6 olmalıdır.
Dikimden önce arazinin toprağı, mutlaka analiz ettirilmelidir. Mandalina bahçesi tesis edilecek yerin toprak derinliği en az 1,5-2 m olmalıdır. Mandalina yetiştiriciliğinde üzerinde durulacak esas konu toprağın havalanan bir yapıya sahip olmasıdır; çünkü mandalina kökleri yüksek oranda oksijen ister ve havasızlığa çok duyarlı olup boğulma tepkisi gösterir. Bu sebeple toprak havalanan-süzek bir karakter taşımalıdır.
Toprak İşleme
Tüm turunçgiller gibi mandalina ağaçlarının da çok derinlere inen kökleri vardır ama, köklerinin %90’ı, 0-90 cm derinlikteki yüzlek topraklardadır. Bu nedenle toprak işlemesi 10 cm derinliğe kadar yapılmalı ve ağacın köklerine zarar verilmemelidir. Bahçemizin yılda 4 kez, ilkbahar ve yaz mevsimlerinde 15-20 gün aralarla çapalanması yeterli ve yararlı olacaktır. Yabani ot temizliği, böyle çapalamalarla olabileceği gibi, herbisit (ot öldürücü) ilaçlarla da yapılabilir.
Mandalina Bitkisinin İklim İsteği
Tüm turunçgiller gibi mandalina ağaçlarının da en önemli isteği sıcak bir ortamda yetiştirilmektir. Bu ağacın yetiştiriciliğinin yapıldığı yerde sıcaklıklar -3, -4 derecenin altına düşmemelidir. -9, -10 derecenin altına düşen sıcaklıklarda mandalina ağaçları donup ölebilir. Dayanamayacağı en yüksek sıcaklıklar ise, 45 derece ve üzeridir. Mandalina ağaçlarının gelişmesi 12, 13 derece sıcaklıkta başlar; 25-31 dereceler, gelişmenin en hızlı olduğu sıcaklıktır ve 37-39 derecelerde ağaçların gelişmesi durur.
Türkiye’de mandalina yetişen bölgeler ve mandalina olgunlaşma tarihlerini gösterir harita:
Meyve bağlamaları için en uygun sıcaklık 21 derecedir. Soğuk ve sıcak olarak sert esen rüzgârlar mandalina ağaçlarını kötü yönde etkilediğinden, bulundukları yerde hâkim esen rüzgârlara karşı rüzgâr kıranlar kurulmalıdır. Ayrıca mandalina ağaçlarının meyve dökümü ve meyvelerinin niteliği, havanın nem oranından etkilenir. Düşük nem oranlı hava, ağacın gelişimini ve meyve verimini kötü yönde etkilemektedir.
Mandalina Üretimi
Fidan üretiminde kullanılacak tohumlar mutlaka virüs ve virüs benzeri hastalıklardan temiz olduğu bilinen ağaçlardan alınmalıdır. Tohum üretiminde kullanılacak meyveler ağaç üzerinden hasat edilmeli, yere düşmüş meyveler tohum üretiminde kullanılmamalıdır; çünkü meyvelerin dolayısıyla tohumların mantari hastalıklarla bulaşması söz konusudur.
Mandalina bitkisi fidanı:
Turunçgil yetiştiriciliğinde fidan temini çok önemlidir. Tüm çok yıllık kültür bitkilerinde olduğu gibi uygun olmayan arazi, anaç ve çeşit seçilirse geriye dönüşü çok zor olur.
- Alınan fidanların mutlaka sertifikalı olması gerekir.
- Fidanların kök ve toprak üstü organlarının sağlıklı olması gerekir.
Anaç üretiminde kullanılan tohumların sağlıklı ağaçlardan alınması, bu meyvelerin yerden alınmayıp ağaçtan toplanması gerekmektedir. Tohumlar nemlendirilmeli ve toprak altı zararlılarına ve hastalıklarına karşı ilaçlanmalıdır.
Üç yapraklı anacı dışında diğer turunçgil ağaçlarının tohumu olgun meyve içinden çıkarıldıktan hemen sonra ekilirse yüksek çimlenme oranını vermektedir. Ancak ekim genellikle ilkbaharda yapıldığı için, farklı zamanlarda olgunlaşan meyvelerden alınan tohumlar 4-7 °C arasındaki sıcaklıklarda 8 ay depolanabilir. Alınan aşılı fidanlar kısa sert geçen ekolojilerde ilkbahar, öteki yerlerde sonbaharda dikim yapılmalıdır.
Mandalina Üretiminde Kullanılan Anaçlar
Akdeniz bölgesinde yetiştiricilik olan bütün çeşitlerin, uygun anacı turunçtur. Satsuma mandalina yetiştirilecek yöreler için ise anaç olarak üç yapraklı melezleri uygun olmaktadır. Melezlerden troyer ve carrizo kullanılmaktadır.
Turunçgiller, dünyada en fazla üretimi yapılan meyve grubudur. İnsan beslenmesindeki önemi, kendine has renk ve kokusu, kozmetik sanayinin ham maddelerinden oluşu bunun nedenlerinden bazılarıdır. Tohum ve diğer vegetatif yollarla da çoğaltılabilen turunçgiller hastalıklar, iklim ve toprak şartları nedeniyle çoğunlukla anaç üzerine aşılanarak çoğaltılmaktadır.
1920’li yıllardaki Tristeza (Göçüren) salgını ve Florida’da meydana gelen don olayları sonunda dünyada turunçgil anaçları üzerine ciddi çalışmalar yapılmaya başlanmış ve değişik özellikte anaçlar ortaya çıkarılmıştır. Hastalık ve çevre şartlarına uyum yanında ağacı erken meyveye yatırmak, ağaç ömrünü uzatmak, verimi artırmak, sık dikim, meyve kalitesini yükseltmek gibi amaçlarla anaç kullanılmaktadır.
İdeal bir turunçgil anacında aranacak özellikler:
- Hastalık ve zararlılara dayanıklı olmalıdır.
- Yörenin toprak özelliklerine uyumlu olmalıdır.
- İklim koşullarına özellikle soğuklara dayanıklılık göstermelidir.
- Anaç olarak kullanılan meyveleri çok çekirdekli olmalıdır.
- Anaç çeşit tohumlarında poliembriyoni oranı yüksek olmalıdır.
- İyi bir turunçgil anacının, aşılandığında anaç-kalem uyuşması bakımından son derece iyi özellikler göstermesi lazımdır.
Soğuklara dayanmada en çok kullanacağımız üç yapraklı ve melezleridir. Ama diğer özelliklerini de göz önüne almak gerekir. Üç yapraklı anacı, kireçli ve tuzlu topraklarda hassasiyeti fazladır.
Ülkemiz için genelde; Doğu Karadeniz Bölgesinde üç yapraklı, Ege’de sitranj (Carrizo ve Troyer), Akdeniz’de (Güney Ege dahil) turunç kullanılır.
Önemli Turunçgil Anaçları
Turunç (Citrus aurantium) Turunçgil Anaç Türü
1920’li yıllara kadar dünyanın pek çok yerinde anaç olarak turunç kullanılmaktaydı. Ancak o yıllarda meydana gelen Tristeza (Göçüren) virüs hastalığı salgını sonucu dünyada yaklaşık 200 milyon turunçgil ağacı yok oldu. Bunun sonucu olarak hızlanan anaç çalışmalarıyla birlikte farklı anaçlar elde edildi ve turunç kullanımı geriledi.
Turunç üzerine aşılı ağaçlar standart büyüklükte taç oluşturur. Çoğaltılması ve aşılanması kolaydır. Exocortis (cüceleşme) ve xyloporosis (gözenek) hastalıklarına dayanıklıdır. Uçkurutan (Phoma tracheiphila) hastalığına duyarlıdır. Bazı turunç anaçları Phytophthora’ya dayanıklı iken bazıları hassastır; çünkü bütün turunç anaçları aynı özellikte değildir. Ülkemizde Doğu Akdeniz kesiminde yapılan çalışma sonucu 31 adet farklı turunç klonu saptanmıştır. Turunç ağır topraklarda gelişebilir, kirece karşı dayanıklıdır ve kazık kök yapmaya eğilimlidir.
Turunç meyvesi:
Türkiye’de Muğla dahil tüm Akdeniz sahilinde anaç olarak kullanılır.
Tüm Akdeniz Bölgesi’nde yaygın olarak kullanılan turuncun özellikleri şunlardır:
- Kolay çoğaltılır.
- Kireçli topraklara dayanıklıdır.
- Tristeza (Göçüren) ve uçkurutan hastalıklarına duyarlıdır.
- Bazı limonlar ve satsuma mandalina ile iyi uyuşmaz.
- Cüceleşme, gözenek virüs hastalığı ve kök boğazı çürüklüğü hastalıklarına dayanıklıdır.
- Ağır topraklarda gelişebilir, kazık kök eğilimi vardır.
- Turunç üzerine aşılı ağaçlar standart taç oluşturur.
- Dona dayanımı iyidir.
Üç Yapraklı (Poncirus trifoliata) Turunçgil Anaç Türü
Subtropik koşullarda yaprağını döken bir anaçtır. Önemli özelliklerinden biri soğuğa dayanıklı olmasıdır. Ancak sıcak iklimlerde soğuğa hassastır. Kök sistemi nispeten küçük olup ağır-killi topraklara uyum sağlayabilmektedir. Phytophthora’ya dayanıklı, uçkurutan, tristeza (göçüren), xyloporosis (gözenek), psorosis (kavlama) hastalıklarına karşı toleranslıdır. Nematodlara, kirece ve tuza karşı duyarlıdır. Mekanik yolla taşınan exocortis (cüceleşme) hastalığına çok duyarlı olduğundan özellikle budama aletleri iyi dezenfekte edilmelidir.
Üç yapraklı mandalina anaç ve meyvesi:
Üç yapraklı, üzerine aşılı ağacı erken meyveye yatırır ve meyve kalitesini olumlu yönde etkiler.
Üç yapraklı turunçgil anaç:
Türkiye’de nemli olan Doğu Karadeniz’de ve az miktarda Finike-Kumluca civarlarında kullanılır. Dünyada Brezilya, Akdeniz çevresi, Avustralya, Uzakdoğu (özellikle Japonya’da Satsuma mandalina için) ve A.B.D.’de kullanılmaktadır.
Genel Olarak Üç Yapraklı (Poncirus trifoliata) Anaç Özellikleri:
- Kış soğuklarına en çok dayanan anaçtır.
- Kök boğazı çürüklüğüne dayanıklıdır.
- Akdeniz iklim kuşağında sorunları vardır. Daha çok Karadeniz ve Ege kıyı şeridinde yaygındır.
- Erken verim alınmasını sağlar.
- Cüceleşme hariç diğer virüs hastalıklarına dayanıklıdır.
- Kireçli ve tuzlu topraklara dayanamaz,
- kloroz başlar. Nematod’a da duyarlıdır.
- Satsuma mandalina için uygun bir anaçtır.
- Bodurlaştırma özelliği vardır.
Bu anaçların dışında dünyada bir kısmı önceleri kullanılmış bir kısmı az da olsa günümüzde de kullanılan anaçlar vardır. Turunçgil yetiştiriciliğinde anaç seçiminde anacın özellikleri yanında yetiştirilecek tür ve çeşit, iklim ve toprak şartları, hastalıklar göz önünde bulundurulmalı ve seçim dikkatli yapılmalıdır. Bir diğer önemli konu ise son yıllarda anaçlarda da çeşit kavramının gelişiyor olmasıdır. Bir anacın tüm bireyleri aynı özelliği gösteremeyebilir. Anaç seçiminde bu durum da dikkate alınmalıdır.
Mandalina ve Aşı
Aşılama, bitkilerde uygulanan tohumsuz bir üretme şeklidir. Çoğaltılması istenilen çeşitten, bir gözün veya aşı kalemi adı verilen bir dal parçasının anaç adı verilen diğer bir bitki üzerine yerleştirilip tutturulmasıdır.
Turunçgillerde aşı iki değişik zamanda yapılır. En iyi sonuç alınan aşılama zamanı eylül-ekim döneminde yapılan durgun göz aşısıdır. İlkbaharın girmesi ve fidanlarda filizlenmenin (sürgün) başladığı zamanlarda Mart’ın 20’sinden başlayarak nisan ve mayıs ayları içerisinde sürgün göz aşısının yapılma zamanıdır. Yukarıda belirtilen başlama tarihi mevsim şartlarına bağlı olarak daha önce veya daha sonrada başlayabilir. Burada önemli olan ağaçların uyanması, yeterli ısı ve bir don olma ihtimalinin uzak olmasıdır.
Mandalina bitkisine göz aşısı uygulaması:
Mandalina yetiştiriciliğinde daha çok göz aşısı uygulanır. Kalem aşı çok önerilmez. Çöğürlerin kabuk verdiği nisan – kasım ayları arasında aşı yapılabilir. Yaklaşık 2 cm kalınlığındaki çöğürlerin üzerine iyice pişkinleşmiş sürgünlerden alınan aşı gözleri, yerden 15 cm yükseklikten aşılanır. Aşı sonrasında çöğürlerde aşı sürmesi teşvik edilir. Göz gelişip sürgün oluşunca bitki herekle desteklenir.
Verim çağındaki ağaçlarda ise çevirme aşı yapılabilir. Çeşit değiştirmek isteniyorsa, ana dal kesilir, çıkan ince dallar temmuz ayında aşılanır. Ana dallar anaca inmeden sırayla aşılanabilir. Bu aşıyla 4-5 yıl kazanılabilir.
Aşağıda anaç olarak turunç kullanılarak elde edilmiş mandalina fideleri göreceksiniz.
Turunca fremont mandalina aşilanmiş fideler:
Turunca okitsu mandalina aşilanmiş fideler:
Turunca lee mandalina aşilanmiş fideler:
Troyer satsuma mandalina aşilanmiş fideler:
Mandalina Bahçesi Tesisi
Mandalina Bahçesi Yerinin Seçimi
Çok yıllık kültür bitkilerinin yetiştiriciliğinde gelecek 10-15 yılı kapsayan analizlere göre tesis kurulması uygundur.
Mandalina bahçesi tesis edilecek yerin seçiminde, yetiştirilecek tür ve çeşit için en yüksek ve en düşük sıcaklıklar düşünülmelidir. Bahçe tesis edilecek yerin rüzgâr zararına karşı korunaklı olmasına dikkat edilmelidir. Bahçe, iç drenaja sahip olmalı ve bahçede yeterince derin ve verimli, yeknesak bir toprak bulunmalıdır. Ayrıca bahçede sulama için yeter miktarda ve iyi kalitede su kullanılmalıdır. Bahçe tesisi için seçilen alan, donlara sıkça maruz kalmamalıdır. Bahçenin en az on yıllık iklim kayıtları gözden kaçırılmalıdır. Don gölü oluşumuna uygun çukur ve alçak araziler ile vadi tabanlarında, bahçe tesisinden kaçınılmalıdır. Fazla yağış alan alçak arazilerde ise suyun drene edilebilme olanakları iyi araştırılmalıdır.
Mandalina Bahçe Tesisi
Mandalina Fidesi Temini
Mandalina yetiştiriciliği için, öncelikle, kaliteli fidan üretimi veya temini gerekir. Ticari turunçgil fidan yetiştiriciliğinde en çok kullanılan yöntem, çöğür anaçları üzerine istenilen çeşidi göz aşısı ile aşılamaktır. Mandalina ağaçlarından bol verim alınabilmesi için; bahçe tesisinde virüs ve virüs benzeri hastalıklardan temiz, anaç-kalem uyuşması iyi, nematodlardan ari, adına doğru, bir örnek ve hızlı gelişme gösteren sağlıklı fidanların kullanılması gereklidir.
Toprağın Hazırlanması
Öncelikle tarlanın tesviyesi yapılmalı ve pulluk tabanı olarak anılan sert kısmın mutlaka patlatılması gerekmektedir. En iyi patlatma zamanı toprağın kuru olduğu eylül ayıdır.
Tarla işleme kullanılan traktör pulluğu:
Tesviye ve patlatması yapılmış toprağın dikimden önce ocak – şubat aylarında uygun bir herbisit ile ilaçlanması, bahçe tesisinden sonra sorun yaratan yabancı otlara karşı alınan tedbirlerin başında gelir.
Mandalina Dikim Çukurlarının Açılması
Geniş bahçelerin tesisinde çukurlar burgu ile açılmalıdır fakat burgu ile çukur açarken yaş ve ağır yapılı topraklarda, çukurun yan duvarlarında kaymak tabakası oluşur. Bel veya kürek ile bu sert tabaka alınmalıdır. Küçük alanlarda kazma ve kürek ile çukur açımı en yaygın yöntemdir.
Fide yalaklarını kazmak için kullanılan burgu makinesi:
Seçilen türün ve çeşidin ağaç büyüklüğüne, arazinin eğimine ve uygulanacak kültürel işlemler düşünülerek dikim yapılacak yerlerde ölçüm yapılarak fidan dikilecek sıralar oluşturulup dikim yerleri tespit edilir. Dikim için iki fidan arasının 6x6m olması uygundur. Çukurların açılmasında değişik teknikler kullanılmasına karşın en uygunu kürek ve bel ile açılmasıdır. Çukurlarda 35 – 40 cm çap ve 35 – 40 cm derinlik yeterlidir.
Mandalina Fidelerinin Dikimi
Mandalina fidelerinin toprağa dikimi:
Mandalina dikilecek alan önce tesviye edilir, fidan yerleri belirlenir. Kare, dikdörtgen ya da üçgen dikim yapılabilir. Fidanlar 60×60 cm çapında, 40-50 cm derinliğinde bir çukur açılarak bir dikim tahtası yardımıyla dikilir. Kazık kök kesilir. Makaslar seyreltilmiş Hypo ile temizlenmelidir. Dikim çukuruna 8-10 kg ahır gübresi konulabilir. Dikim sonrasında, fidan başına 30-40 litre can suyu verilmeli, fidan iyice tutuncaya kadar 10 günde bir sulanmalıdır. Güneşten korumak amacıyla, fidan gövdeleri kireç, tutkallı saman veya bezle kapanmalıdır.
Ülkemizde uygun dikim zamanı ilkbahar dönemidir. Şubat ortalarından nisan sonlarına kadar, dikime devam edilebilir. Dikimden önce, fidanlarda budama yapılmalıdır. Fidanların tutması ve gelişmesi için polietilen torbalarda yetiştirilen fidanlarda da, dikim budaması uygulanmalıdır. Polietilen torbalardaki fidanlar, genellikle gölge evlerinde ve seralarda yetiştirildiklerinden; dikimden önce, topluca 10-15 gün süreyle, güneş altında bekletilmelidir.
Köklerin temizlenmesinden sonra fidan taşla doldurulmuş toprak üzerine konularak dikim yapılır. Mandalinalar derin dikilmemelidir.
Mandalina fidanının toprağa dikimini gösterir resim:
Fide Dikim Sonrası Yapılacak İşler
Fidanlar iyice tutuncaya kadar toprak tipine göre 10-15 günde bir sulanmalıdır. Fidanın dikiminden sonra dengeli ve sağlam bir taç oluşturmak amacıyla 60 cm’den tepe kesimi yapılmalıdır. Aşı noktası ile kesim yeri arasındaki mesafe 5-6 cm olmalıdır.
Genç fidanların gövdeleri, güneşin zararından korumak amacıyla gazete kağıdı veya kalın kağıtla sarılmalıdır. Fidan büyüdükçe kâğıt yerine kireç badanası yapılmalıdır. Yalnız kireç tek başına kullanıldığında çabuk yıkanan ve dökülen bir maddedir; bunun için kirecin içerisine az miktarda beyaz tutkal karıştırılmalıdır.
Sık aralıklarla dikilmiş eski bahçelerden, yeterli miktarda ve kaliteli meyve elde etmek için, ağaçların mutlaka seyreltilmesi gerekir. Bu suretle, her türlü bakım işlemi de kolay uygulanabilir hale gelecektir. Seyreltme, verilen plana uygun olarak, köşegen doğrultusunda yapılmalıdır.
Mandalina Bahçesi kurulurken şunlara dikkat edilmelidir:
- Toprak yapısı uygun olmalıdır. Çeşitlerin toleransları, kirece karşı farklı olabilir. Ör. limon hassas, Rize(mandalina) toleranslıdır.
- Arazi çukur ve don tehlikesi olmamalıdır.
- Taban suyu 1,5 m’nin altında olmalıdır.
- Sürekli ve hâkim rüzgâr varsa mutlaka rüzgâr kıran tesis edilmelidir.
- Yüksek nispi nem olmalı,çünkü meyve kalitesi artar, usare miktarı yüksek olur. Nemin az olması haziran-temmuz aylarında küçük meyve dökümüne neden olabilir.
- Mümkünse (Özellikle kış ve ilkbahar donları yaşanan bölgelerde) bahçeler güney yamaçlara tesis edilmelidir.
- Mandalina fidanlarının dikim aralıkları, geniş taç yapan mandalinaların 5×5 m veya 4×6 m (40-42 adet/da), küçük taç yapan mandalinaların ise 4×3 m.(83 adet/dk.) aralıkla dikilmesi uygundur.
- Bazı turunçgil çeşitlerinde kendine uyumsuzluk ve tozlayıcı gereksinimi vardır. Örneğin Minneola tanjelo, robinson ve nova çeşitleri tozlayıcı istemektedir. Fremont, lee çeşidi bu amaçla kullanılabilir.
- Fidanlar sertifikalı olmalıdır.. Virüs ve virüs benzeri hastalıklardan ari ve nematodla bulaşık olmamalıdır.
- Bahçe tesis edilmeden önce yaz aylarında (Temmuz, Ağustos, Eylül’de) dip kazan ile patlatmalıdır.
Lütfen yorum bırakın.