Sera yapı malzemeleri; temel, iskelet ve çatı elemanları olarak sınıflara ayrılabilir. Bu elemanların planlanmasında ve seçiminde; bölgenin iklim durumu, serada yetiştirilmek istenen bitki türü, seracılık işletmesinin büyüklüğü ve işletme tipi göz önüne alınmalıdır.
Ayrıca seranın yapım malzemesi seçilirken şunlara dikkat edilmelidir.
- Sera yapı malzemesi; ucuz, dayanıklı ve hafif olmalı
- Seri üretime uygun olmalı
- Enerji tasarrufunu sağlamalı
- Kuruluş ve tamiri kolay olmalı
- İklim koşullarından etkilenmemek
- Sera içinde yeterli iklim ayarlaması yapılabilmeli
Temeller
Sera yapılarının iskelet ve örtü malzemesi ile diğer yüklerini taşıyan ve zemine ileten yapılar olan temeller; serayı toprağa bağlar; seranın tüm yükünü toprağa aktarır; ayrıca sera içindeki bitkileri, topraktan gelebilecek dış çevre koşullarından korumaktadır.
Temel kolonlar yardımıyla kendi üzerine gelen seranın tüm yükünü, zeminine çatlama, ayrılma ve yarılma olmadan iletebilirse, özelikle cam seralarda, kırılmalar meydana gelmez. Eğer temel, zemini üzerinde iletilen yükü emniyetle taşıyamazsa sera statik dengesinin bozulması ile kapı ve pencerelerin açılıp kapanması zorlaşır. Bu nedenle sera içinde istenilen iklim koşulları ayarlanamaz.
Cam seralarda, temel duvarı yapmak için, 70 cm genişlikte ve 80-100 cm derinlikte sera çevresi boyunca temel çukuru kazılır. Eğer zeminin emniyeti yeterli değilse alt kısmına betonarme sömel yapılır.
Temel duvarlar, toprak altı ve toprak üstü olmak üzere iki kısma ayrılır. Toprak altı temel duvarları, daha ağır olan cam ve suni elyaf seralarda çok önemlidir. Toprak altı temel duvarları 40-60 cm. kalınlıkta, 30-40cm. yükseklikte kalıplar içerisine demirli beton dökmek suretiyle inşa edilir. Bu temel üzerine toprak zemine kadar 20-30 cm kalınlıkta daha ince demirli beton dökülür veya 40-50 cm kalınlığında taş duvar örülür.
Plastik örtülü ahşap seraların temel duvarları, fazla yük taşımadıkları için, tuğla, beton briket, beton veya taş ile yapılır. Plastik seralarda dikmelerin altına dörtgen veya yuvarlak kesitli beton tabakalar dökülür. Seralarda temel duvarının görevi, sera iskeletini oluşturan yapı elemanlarını, temele bağlamaktır. Aynı zamanda rüzgarın emici etkisinden oluşan serayı devirmeye ve yerinden sökmeye yönelik kuvvetlere ağırlığıyla karşı koyar.
Toprak üstü sera duvarları, daha çok seranın örtü malzemesini korumak, yağmur ve kar sularına engel olmak amacı ile inşa edilir. Seranın toprak zemini üzerinde üretim yapılıyorsa, gölgelemeyi önlemek amacıyla duvar alçak (20-30 cm), eğer serada saksı çiçeği yetiştiriciliği için yükseltilmiş bank veya masa inşa edilecekse duvar yüksek (60-70 cm) inşa edilir.
Seraların çevresinde yağışlarla oluşabilecek arazi yüzey ve durgun yüksek taban suyunun drenajını sağlamak amacıyla, sera temel duvarları çevresinde bir drenaj sisteminin yapılması gerekir. Özellikle blok seraların çevresinde yapılacak drenaj sistemi, temel duvarlarından 100 cm uzaklıkta, 75-100 cm derinlikte açılan hendeklere döşenen borular ile yapılır.
Sera İskeleti
Sera iskeleti temel duvarlardan sonra başlayan ve seranın ağırlığını, yükünü sera temeline ileten yapı elemanlarıdır. İskelet kısmını; dikmeler, aşıklar, çatı makasları, kirişler, damlalık ve oluklar ile örtü materyali oluşturur. İskelet kısmı; demir, galvenizli demir, çelik, alüminyum ve ahşap materyal olabilir. Çeliğin paslanmaması için sık sık boyanması gerekir.
Alüminyum ise pahalıdır. Ahşap materyal son yıllarda yalnız plastik örtülü seralarda kullanılır.
İskeleti oluşturan elemanların şu özellikleri olmalıdır:
- Sağlam, ucuz ve hafif
- Kolay kurulabilir
- Gölgelenmesi az
- Hava geçirgenliği (ısı kaybı) az
Kolonlar ( Dikmeler )
Kolonlar; çatı ağırlığı ile sera yüzeylerine gelen rüzgar ve kar yükünü çekerek sera temeline ileten yapı elemanlarıdır.
Kolonların yapımında ahşap, çelik ve alüminyum malzemeler kullanılabilir. Kolonların yapımında ahşap kullanılırsa kesiti, daire, dikdörtgen veya kare olabilir. Çelik veya alüminyum kullanılırsa, kesit yüzeyi L,T,I,U şeklinde içi boş kare veya dikdörtgen olabilir. Kolonların yapımında demirli betonlar, sera içinde gölgelenme yarattığından pek fazla kullanılmaz.
Bireysel veya blok seralarda, beton ayaklar üzerinde aynı doğrultuda sıralanmış kolonlar ve bu kolonların dış yüzeylerini birleştiren saydam örtü malzemesine gelen bütün yükler, kolonlar tarafından çekilir. Bu nedenle kolonların sağlam olması gerekir.
Seranın yük taşıyıcı elemanı olan kolonlar, çatı kirişlerine gelen etkili yükleri taşıdıkları için, çatı kirişleri ile eşit aralıklı olarak yerleştirilir. Kolon aralıkları özellikle çelik iskeletli ve cam örtülü seralarda 2-4 m arasında değişmekle birlikte, bu aralığın 3 m dolayında olması uygundur. Kolonları birbirine bağlayan çatı elemanları birbiriyle kaynak yapılarak veya köşe bentler yardımıyla vidalanarak birleştirilir.
Kolon yüksekliği, sera kirişi ile temel duvarı arasında kalan yüksekliktir. Bu yükseklik, yörenin iklim koşulları ve yetiştirilecek bitkilere göre değişmektedir.
Kolonların olduğu, sera yan yüzeyleri boyunca, çeşitli şekillerde yerleştirilmiş havalandırma pencereleri bulunur. Havalandırma pencereleri karşılıklı yan yüzeyleri boyunca aynı büyüklük ve yükseklikte olmalıdır.
Blok seralarda, iki seranın birleşme yerindeki kolonların boylan, yağış sularını uzaklaştıran oluklarda akıntıyı sağlamak için bir yöne doğru kısalmalıdır. Eğer sera içinde yüzey sulama yöntemleri veya drenaj için bir yöne eğim verilmişse, yağış sularını uzaklaştıracak olukların da bu eğime uydurulması gerekir.
Çatı Elemanları
Serayı üstten örten çatı elemanları, çatıyı oluşturan iskelet ve çatı örtü elemanları olarak iki sınıf altında incelenebilir. Sera çatısı, çatıyı oluşturan elemanların kendi ağırlıklarını çatıyı tamamen örten saydam örtü malzemesini, çatı örtüsüne etkili olan kar ve rüzgar yükünü, tamir ve bakım için çatıya çıkan işçilerin ağırlığını ve çatıya asılan çeşitli bitki ekiliş yerlerini taşıyabilecek durumda olmalıdır.
Sera çatısının iskeleti; mertek, aşık, ve çatı makasından oluşmaktadır.
Sera çatı elemanları:
Çatı Makası
Çatı makası, dikmeleri genişliğine birbirine bağlayan, çatı yükünü taşıyan ve çatıyı meydana getiren elemanlardır. Sera genişliğine ve taşıyacağı yüke bağlı olarak değişik şekillerde inşa edilir. Üçgen, kemer, parabol ve tek eğimli çatı şeklinde inşa edilir. Çatı makası, genel olarak üçgenlerden oluşan bir kafes şeklindedir.
Aşıklar
Serada yükü taşıyan, dikmeleri ve çatı makaslarını birbirine bağlayan yapılara aşık denir. Bağlantı kaynak veya köşebent demirleri ile vidalanmak suretiyle yapılır.
Mertekler veya Kirişler
Mertekler veya kirişler, örtü materyalinin tutturulmasını sağlar. Kirişler, aşıkların üzerine oturtulur. Sayı ve kalınlıkları, örtü materyalinin ağırlığına, kar ve rüzgar basıncına göre hesaplanır. Kiriş sayısı ve kalınlığı ne kadar az olursa, sera o kadar gölgelenmiş olur. Cam seralarda kirişler 60-80 cm, plastik ve suni elyaf seralarda 80-100 cm aralıkla yerleştirilir.
Rüzgarlıklar
Rüzgarlıklar, serada rüzgar gücüne karşı dayanıklılık sağlamak amacı ile çatı ve yan duvarlarda, dikme ve çatı makasları yuvarlak veya L demirleri ile belli noktalardan çapraz olarak birbirine bağlanır. Büyük seralarda kullanılır. Rüzgarlıkların sayısı, seranın boyuna göre değişmektedir.
Damlalık ve Oluklar
Sera içinde yoğunlaşarak biriken su damlalarını toplamak amacı ile yapılan oluklara, damlalık denir. Damlalıklar, çatı ile yan duvarların birleştiği kısma yapılır. Blok seralarda eriyen kar ve yağmur sularının toplanıp akması için oluk yapılır. Sera boyu uzadıkça olukların işlevi artar. Cam seralarda oluklar alüminyum levha veya galvenize sacdan U veya V şeklinde yapılır. Oluğun büyük ve geniş olması gölgelemeyi arttırır. Plastik seralarda, iki çatının kesiştiği orta yere çatı kirişleri üzerine 15-20 cm. genişlikte tahta çakılarak, üzerine kalın plastik örtü geçirmek sureti ile oluk yapılır.
İyi inşa edilmemiş damlalık ve oluklar, yoğunlaşmış su, yağmur ve kar sularını sürekli sera içine damlatır. Damlayan sular, bitkiye zarar verir. Sera içi ile dışındaki sıcaklık farkının çok büyük olması, çatı iç yüzeyinde sürekli yoğunlaşmış suyun oluşmasına neden olur. Bu su, sera içindeki sıcak havanın yükselerek çatı yüzeyine çarpması ve aniden soğuması ile oluşur. Tepeden yeterli havalandırma olmadığı için yoğunlaşan su birikimi, ince plastik seralarda daha çok olur.
Örtü Malzemesi
Sera örtülerinde kullanılan belli başlı örtü malzemeleri; yumuşak plastik, sert plastik ve camdır. Örtü malzemeleri sera içi ekolojik koşulların yaratılmasında ana etkendir. Örtü malzemesine gelen güneş ışınları yansıtılır, emilir ya da sera içine geçirilir. Örtü malzemelerinde ışık geçirgenliği özelliği yanında dayanıklılık, ısı yalıtımı, örtme kolaylığı ve ekonomik olma özellikleri de aranır.
Plastik ve sert plastik örtü materyalinin ısı ve ışık geçirgenlikleri, cama göre daha düşüktür. Seracılıkta en fazla kullanılan plastik türü, yumuşak plastiklerdir. Özgül ağırlıklarının az, aşınmaya ve korozyona dayanıklı, maliyetinin düşük, kaplanması kolay ve az işçilik istemesi yaygın olarak kullanılmasının önemli nedenlerindendir. Plastikler, statik elektrik yükü ile yüklü olduklarından havadaki tozları kendilerine çeker. Bu tozların yıkanması zordur. Plastiklerin neden olduğu önemli sorunlarından biri, su buharının yoğunlaşmasıdır. Su buharı, plastik üzerinden güçlükle kayar ve plastiğin ışık geçirgenliğini azaltır. Kaymanın zor olması nedeniyle damlalar oluşur ve bitkiler üzerine damlar.
Damlacıkların kaymasını sağlamak için aşağıdaki önlemler alınabilir:
- Yoğunlaşmanın damla olarak değil, film şeklinde oluştuğu plastiklerin yapımı
- Yüzeylere bazı maddeler püskürtülmesi
- Çatı eğiminin arttırılması
Plastik örtüler, bir iskelet sistemi üzerine yayıldığı gibi hava ile şişirilerek de herhangi bir iskelete gerek kalmaksızın sera çevresini örtebilir. Suni elyaf PVC örtü malzemesi, plastik örtü ile cam örtü arasında bir malzemedir. Bunlar, fiberglas ile çeşitli mika ve polyesterlerdir.
Camın, ışık geçirgenliği yüksektir, fakat ısı dalgalarını geçirme özelliği düşüktür. Bu özelliklerinden dolayı sera içinde ısınma hızlı, soğuma ise yavaş olmaktadır. Yalnız birim alan başına düşen ağırlığı diğer malzemelere göre fazladır ve daha pahalı iskelet malzemesi gerektirir. Bünyesinde zamanla değişiklik olmadığından, tozlanma ve kirlenme de yıkanarak kolaylıkla temizlenebildiğinden zamanla ışık geçirgenliğinde bir azalma oluşmaz ve uzun süre kullanılabilir.
Cam örtü malzemesi, plastik örtü malzemesinden sonra en fazla uygulanan sera örtü malzemesidir. Cam örtü malzemesi, metal iskelet malzemesine bağlıdır; çünkü hem cam yükünün çekilebilmesi zordur, hem de cam seralar, uzun yıllar için yapıldığından ahşap iskelet malzemesine uygun değildir.
Cam örtü malzemesinin yararlarını şöyle sıralayabiliriz:
- Cam örtü ile bitki yetiştirme ortamını sağlamak daha kolaydır.
- Cam, sebze üretiminin kalite ve yetiştirme zamanını düzeltmektedir.
- Cam örtü, üretim zamanını uzatmaktadır, böylece pazarda sürekli ürün mevcut olmaktadır.
- Cam örtü, ürün çeşidine göre birim alandan elde edilen ürün miktarını artırmaktadır.
- Cam örtü altında, toprakta hastalık vs. ile mücadele daha kolaydır.
- Cam örtü, çalışmada ekonomikliliği artırmaktadır.
Seralarda kullanılan camlar, standart boyutlara ve kalınlığa sahiptir. Kalınlıkları 2-5 mm arasında değişir. Yan duvarların örtülmesinde 2-3 mm kalınlıktaki camlar, çatının örtülmesinde 3-5 mm’lik camlar kullanılır.
Kapılar
Kapılar, seraya giriş çıkışı sağlayan yapı elemanlarıdır. Seralarda kapılar genel olarak seraların duvarlarına yapılır. Kapılar, diğer sera örtü malzemesinde olduğu gibi saydam, doğal ışığı iyi geçirgen örtü malzemesiyle kaplanır.
Kapılar, seralarda etkili bir çalışmayı sağlayacak biçimde düzenlenmelidir; o nedenle her bölmede en az bir kapı bulunmalıdır. Kapılarda genişlik 90-180 cm, yükseklik 2 m’ dir. Makineli tarımın yapıldığı seralarda kapılar çift kanatlı veya sürgülü olarak 2.40 x 2.20 m boyutlarında yapılmalıdır. Uzunluğu fazla olan seralarda içerdeki işçiliği artırmak amacıyla kapılar çift taraflı yapılmalıdır. Kapılar çevresinden hava sızması önlenecek biçimde yapılmalıdır.
Havalandırma Açıklıkları
Havalandırma açıklıkları, sera içinde ısı ve nem birikimini, yetiştirilen bitki için uygun koşullarda tutmak amacıyla kullanılan, doğal havalandırma elemanlarıdır.
Havalandırma açıklıklarının en önemli işlevi seranın nemli ve sıcak havasının dışarı atılmasıdır. Hava sıcaklığının yüksek olduğu zamanlarda havalandırma büyük önem taşır. Sera içerisinde biriken fazla nem, bitkiler üzerinde olumsuz etki yapmakta ve güneş ışınlarının girmesini engellemektedir. Sera içindeki nem birikmesi, iyi bir havalandırma ile ortadan kaldırılır.
Havalandırma açıklıklarının diğer bir yaran da sera içerisindeki CO2 ve O2 miktarlarının ayarlanmasıdır. Seralarda havalandırma açıklıkları, çeşitli biçimde
düzenlenebilir. Havalandırma pencerelerinin çatı mahyasının iki tarafa yapılması durumunda, iyi bir havalandırma sağlanmış olur. Pencereler ihtiyaca göre sera boyunca sıralanır.
Çatı mahyasına yerleştirilen açıklıkların yetersiz olması durumunda, çatı üzerinde pencereler yapılabilir. Doğal havalandırmaların yapıldığı açıklıkların toplam alanı, sera taban alanının 1/6 -1/4’ü olmalı ve bu açıklıklar, çevre koşullarına uygun olarak gerektiğinde ayarlanabilmelidir. Yan duvarlara yerleştirilen havalandırma pencereleri, seralarda istenen sonuçları vermez; çünkü ısınan ve nemli hava sera çatısında birikmektedir. Bu havanın dışarı atılışı yan pencerelerle güç olmaktadır.
Lütfen yorum bırakın.