Tuzluluk ve Bitkilerin Tuza Direnci | Toprak Oluşumu

Toprak Tuzluluğu ve Alkaliliği

Tuzlu topraklarda klor, sülfat, karbonat ve bikarbonat gibi anyonlarla, sodyum, kalsiyum, magnezyum ve potasyum gibi katyonlar bulunur. Toprakta bulunan bu anyon ve katyonlar birleşerek tuzları oluşturur. Doğada en bol bulunan tuz sodyum klorürdür.

Yukarıda sayılan bu anyon ve katyonlar bitkiye zarar verecek kadar fazlaysa, bu topraklara tuzlu topraklar denir.

Alkali topraklar ise, genellikle açık renkli ve kabuk bağlamış topraklara denir. Tuzlu topraklarda özellikle sodyum iyonu fazla bulunur. Tuzlu ve alkali toprakların oluşumunda üç aşama ortaya çıkar.

Tuzlulaşma
Tuzlulaşma- alkalileşme
Alkalileşme

Tuzlu ve Alkali Toprakların Özellikleri

Tuzlu topraklar içerdikleri tuz oranına göre üçe ayrılırlar. Topraklar sınıflandırırken toplam çözünebilir tuz miktarına, toprağın pH’ sına ve değişebilir sodyum yüzdesine bakılır.

Bütün topraklar bir miktar suda çözünebilir tuz içerirler. Bu tuz oranı bitkiye zarar verecek kadar çoksa, bu topraklar tuzlu topraklardır. Tuzlu topraklar en kolay ıslah edilebilen topraklardır. Uygun bir drenaj sistemi ile bu sorun ortadan kaldırılabilir. Tuzlu topraklar genellikle normal fiziksel koşullara sahiptir. İyi yapılı ve geçirgendirler.

Tuzlu topraklarda suyun hareketi toprak yüzeyine doğru olursa toprak yüzeyinde beyaz tuz tabakası meydana gelir. Suda çözünmüş tuz topraktaki kılcal kanallardan toprakyüzüne çıkar. Su, buharlaşır tuz ise toprak yüzeyinde kalır ve tabaka oluşturur. Bu tuzlar çoğunlukla kalsiyum, magnezyum, sodyum anyonları olan klorür, sülfat ve karbonatlardır.

Yüksek sodyum içeren topraklarda bulunan organik maddelerin sodyum tarafından küçük parçalara ayrılması ile alkali topraklar ortaya çıkar. Alkali topraklar ıslakken yapışkan, su geçirmeyen ve kaygan görünümlü topraklardır. Kuruduklarında ise sertleşir, kesekleşir ve kabuk bağlar. Bu topraklar nemli iken sürüldüklerinde arazide kaygan görünüm olur ve lastik izleri ortaya çıkar.

Alkali toprakların ıslahı güçtür. İyi havalanmamış ve toksin maddesi çok olan bu topraklar bitki gelişimine elverişli değildir.

Topraklarda hem tuz hem de alkali maddeler varsa bu topraklara tuzlu- alkali topraklar denir. Bu topraklar hem tuzlu toprakların hem de alkali toprakların özelliklerini gösterirler.

Tuzlu toprakların sınıflandırılması:

Tuzlu ve Alkali Toprak Problemlerinin Teşhisi

Tuz, bitkilerin su ve besin alımını engellediği için bitkide büyüme durur. Renk koyulaşır ve meyveleri küçültür. Güneşli bir günde, gün ortasında büyüme ucunda pörsüme görülür. Eğer sulama yapılmasına rağmen durum değişmezse toprakta tuzluluk sorunu var demektir. Bu durumla karşılaşmamak için topraklar dezenfekte edildikten sonra dezenfektanın zararlı etkisi ortadan kalkınca gübreleme yapmadan tuzluluk testi yaptırılmalıdır.

Topraktaki çözünebilir tuzun miktarı elektrik kondaktivite metre ile ölçülür. Milimhos/cm ya da mikromhos/cm ifadeleri ölçü birimidir. Bir çözeltinin elektriği iletkenliği içindeki tuz oranına bağlıdır.

Elektriksel kondaktivite (iletkenlik) değerlendirmesi:

Tuzluluk testi için ikinci işlem değişebilir sodyum miktarının ölçülmesidir. Bu testte elde edilen sonuçlar çözünebilir sodyuma göre düzeltilmelidir. Düzeltme yapıldıktan sonra sonuçlar yüzde ifadesi ile açıklanır. Topraklarda değişebilir sodyumun fazla olması bitki gelişimini olumsuz etkiler. Bunun nedeni sodyumdan ileri gelen toprağın zayıf fiziksel koşullarıdır.

Değişebilir sodyum yüzdesinin değerlendirilmesi:

Tuzlu ve Alkali Toprakların Islahı

Tuzlu ve alkali toprakların düzeltilmesi yedi evrede gerçekleştirilir.

Tuzluluk testi yapılmalıdır.
Problemin kaynağı belirlenmelidir.
Tuzlanmaya neden olan faktör ortadan kaldırılmalıdır. Gerekirse drenaj yapılmalıdır.
Topraklara kimyasal ıslah edici maddeler ilave edilmelidir.
Toprağın organik maddelerle karışması sağlanmalıdır. Bu olay toprağın su geçirgenliğini artırır.
Tuzlu toprağın yakınında su varsa sulama yapılmalıdır.
Toprak yıkanmalıdır. Daha sonra da tuza dayanıklı bitkiler yetiştirilmelidir.

Yukarıda açıklanan bu evrelerden de anlaşılacağı gibi tuzlu toprakları ıslah etmek için bazı maddeleri kullanmak ve tuzluluğu önleyecek tedbirler almak yeterlidir. Alınacak tedbirler ise, yıkama, drenaj, toprağa ıslah edici maddeler ve organik madde ilavesidir.

Bitkilerin Tuz Konsantrasyonlarına Karşı Hassasiyetleri

Bitkilerin tuz konsantrasyonu fazla olan ortamda yaşamaları çok zordur. Bitki kökleri, içinde bulunduğu ortamdan su ve suda erimiş maddeleri alarak bitkinin beslenmesini sağlar.

Köklerin suyu almaları osmotik basınçla mümkün olur. Toprakta su çok, köklerde az olduğunda topraktan kök hücrelerine su geçişi olur. Tuzlu topraklarda ise su içinde çözünmüş tuz osmotik basıncın tersine işlemesine neden olur. Topraktaki suda bulunan çözünmüş tuzlar köklerden toprağa su geçişi sağlar. Bitki su kaybettiği için de ölür.

Tuzlu topraklarda tuzların etkisiyle mikroorganizmaların yaşaması da zorlaşır. Bu durum madde döngülerini olumsuz etkilediğinden bitki beslenmesi için gerekli maddelerin toprakta oluşmasını da güçleştirir.

Bitkilerin tuza karşı hassasiyetleri farklıdır. Bitkiler tuz konsantrasyonlarına gösterdikleri hassasiyetlere göre üç gruba ayrılmaktadır.