Uzzal Makamı | Hicaz Ailesi

Durağı: Dügah perdesidir.

Seyri: İnici-çıkıcı, bazen de çıkıcı olarak kullanılmıştır.

Dizisi: Yerinde Hicaz beşlisine, Hüseyni’de Uşşak dörtlüsünün eklenmesinden meydana gelmiştir. (Hicaz beşlisi + 5.derecede Uşşak dörtlüsü)

Uzzal makamı dizisi:

Güçlüsü: Hicaz beşlisi ile Uşşak dörtlüsünün ek yerindeki Hüseyni perdesidir. Üzerinde Uşşak çeşnili yarım karar yapılır.

Asma Karar Perdeleri: Yine Rast’ta Nikriz’li ve Nim Hicaz ve Dik Kürdi perdelerinde çeşnisiz asma kararlar yapılır. Aynı zamanda öteki Hicaz çeşitlerine geçkiler yapılır ve onların güçlüleri bu makam için asma karar perdeleri olurlar. Bunlar; Neva’da Buselik’li, Neva’da Rast’lı ve Hüseyni’de Hicaz’lı (nadiren) asma kararlardır.

Uzzal makamının asma karar perdeleri:

Donanımı: Si için bakiye bemolü, fa ve do için bakiye diyezleri donanıma yazılır.

Perde İsimleri: Dügah, Dik Kürdi, Nim Hicaz, Neva, Hüseyni, Eviç, Gerdaniye ve Muhayyer’dir.

Yeden’i: 2. çizgideki sol Rast perdesidir. (Bazı klasik eserlerde nadiren de olsa Nim Zirgule perdesinin kullanıldığı görülüyor.)

Genişlemesi: Makam tiz taraftan genişler. Güçlü Hüseyni üzerindeki Uşşak dörtlüsü, Muhayyer’de bir Buselik beşlisi ilavesiyle, Hüseyni’de Uşşak dizisi halinde uzatılır. Fakat Muhayyer perdesinde asma karar, kesin olarak yapılmaz.

Uzzal makamı genişlemesi-1:

Yerindeki Hicaz beşlisi de, tiz durak Muhayyer üzerine simetrik olarak göçürülebilir. O zaman Hüseyni perdesi üzerinde bir Karcığar dizisi meydana gelir.

Uzzal makamı genişlemesi-2:

Uzzal makamı da, Hicaz ve Hümayun makamları gibi pest taraftan nadiren Yegah perdesine, Nikriz, Hüseyni Aşiran perdesine Hicaz çeşnileri düşülerek genişletilmiştir. (Şekil için bk. Hümayun Makamı)

Seyir: Güçlü veya karar perdeleri civarından seyre başlanır. Diziyi meydana getiren çeşnilerde karışık gezindikten sonra, güçlü Hüseyni perdesinde Uşşak’lı yarım karar yapılır. Bu arada gereken yerlerde gerekli asma kararlar ve öteki Hicaz’lara yapılan geçkiler de gösterilir. Nihayet yine bütün dizide ve istenirse genişlemiş kısımda dolaştıktan sonra, Dügah perdesinde Hicaz çeşnisiyle tam karar yapılır.

Not: Uzzal makamında, özellikle inici nağmelerde, iniş çekimi ile Eviç perdesi yerine Acem perdesinin kullanılması sonucu, yeni bir Hicaz çeşidi ortaya çıkar. Bu dizi Hicaz beşlisi + Kürdi dörtlüsü tarzındadır. Başlı başına kullanılmamakla birlikte, Hicaz ailesi makamlarında, özellikle Uzzal makamı seyri sırasında ve başka makamlardaki eserlerde geçki olarak çok kullanılmıştır. Ayrı bir adı olmayan bu diziye Acem’li Uzzal dizisi diyebiliriz.