Tarihte Bayat Oğuz boyunun isminden alınmış olan bu makam için Beyati makamı demek daha doğru olur. Her bakımdan uşşak makamına benzeyen Beyati makamı, Uşşak makamından, bazı geçki ve özellikleri dolayısıyla ayrılarak kişiliğini belli eder. Uşşak makamına olan bu yakınlığı dolayısı ile Uşşak makamının bir başka şekli gibi kabul edilip, basit makamlar içerisinde ayrıca sıra numarası verilmemiştir.
Durağı: Dügah perdesidir.
Seyri: Çıkıcı – inicidir ki, Uşşak makamından ilk bakışta bu özelliği ile ayrılır. Uşşak makamı çıkıcıdır.
Dizisi: Uşşak makamı dizisinin aynısıdır. Yani, yerinde uşşak dörtlüsüne, Neva’da Buselik beşlisinin eklenmesinden meydana gelmiştir.
Beyati Makamı Dizisi:
Güçlüsü: Uşşak makamında da olduğu gibi, Uşşak dörtlüsü ile Buselik beşlisinin ek yerindeki Neva perdesidir. Üzerinde, Buselik çeşnili yarım karar yapılır.
Asma Karar Perdeleri: Segah perdesi, bu makam için de önemli asma karar perdesidir. Bu perde üzerinde, Uşşak makamında olduğu gibi, Segah ve Ferahnak beşlisi ile veya Segah üçlüsü ile asma karar yapılır.
Bundan başka bir asma karar perdesi olmamakla beraber Acem perdesi Beyati makamı için önemli bir perdedir. Beyati seyri sırasında sık sık acem perdesi gösterilir. Daha açık bir şekilde söylemek gerekirse, Beyati makamı, Neva ve Acem perdeleri arasında sıkça dolaşır. Bu Acem perdesinin önem kazanması da Beyati’yi Uşşak’tan ayıran bir özelliktir.
Beyati makamının diğer önemli asma karar perdeleri, Neva ve Çargah perdeleridir. Makam, zaman zaman, karar sırasında olmamak şartıyla Neva perdesinde Hicaz, Çargah perdesinde de Nikriz çeşnilerini gösterir. Bu Neva’da Hicaz, Çargah’da Nikriz de Beyati makamını Uşşak makamından ayıran bir özelliktir. Uşşak makamında böyle bir şeyin olmaması gerekir. Şunu da ilave edelim ki, Neva’da Hicaz, Çargah’da Nikriz çeşnilerini kullanmamış olan Beyati eserler, az da olsa vardır.
Beyati Makamı: Neva’da Hicaz ve Çargah’da Nikriz Asma Kararları
Donanımı: Uşşak makamında olduğu gibi, yanlızca si için koma bemolü donanıma yazılır.
Perde İsimleri: Dügah, Segah, Çargah, Neva, Hüseyni, Acem, Gerdaniye, Muhayyer’dir. Neva’da Hicaz, Çargah’da Nikriz çeşnilerinin sesleri; Neva, Hisar, Eviç, Gerdaniye’dir.
Yedeni: 2. çizgideki sol Rast perdesidir.
Genişlemesi: Uşşak makamının durağın altından genişlemesine mukabil, Beyati makamı, durağın altından hemen hiç genişlemez. Eğer nadiren genişlese bile Yegah perdesinde Rast beşlisi alacağı kuşkusuzdur. Fakat Beyati makamı hemen her zaman tiz taraftan genişler ve bu özelliği ile de Uşşak makamından ayrılır. Tiz taraftan genişleyen Beyati, bu genişlemiş kısımda da rahatça dolaşır. Tiz taraftaki bu genişleme iki çeşittir.
1-) Durak üzerinde bulunan Uşşak dörtlüsü simetrik olarak tiz durağın üst tarafına göçürülür. Bu tarz fazla kullanılmamıştır.
Beyati Makamı Genişleme (Simetrik Uşşak 4’lüsü):
2-) Neva perdesi üzerindeki Buselik beşlisi, Muhayyer perdesinde bir Kürdi dörtlüsü ilavesiyle, Buselik dizisi halinde uzatılır. Bu arada ortaya çıkan küçük mücennep bemollü si’nin ismi sünbüle perdesidir.
Yine hemen ilave edelim ki, Beyati makamının tiz taraftaki genişlemesinde de Muhayyer perdesi üzerinde hiç bir kalış yapılmaz.
Beyati Makamı Genişleme (Muhayyer’de Kürdi 4’lüsü):
Seyir: Güçlü Neva perdesi civarından seyre başlanır. Acem perdesi sık sık gösterilerek, diziyi meydana getiren çeşnilerde karışık gezilir. Neva perdesinde, Buselik çeşnisi ile yarım karar yapılır. Bu arada gerekli yerlerde, gerekli asma kararlar ve makamın özellikleri gösterilir. Nihayet yine karışık gezindikten ve istenirse genişlemiş kısımda da dolaşıldıktan sonra ana diziyle, Dügah perdesinde tam karar yapılır.
Kaynak: İsmail Hakkı Özkan’nın “Türk Musikisi Nazariyatı ve Usulleri” kitabından alınmıştır.
Lütfen yorum bırakın.