Toprak Canlıları ve Toprağın Biyolojik Özellikleri
Toprak sanıldığı gibi ölü bir kütle değildir. Toprakta da hayat vardır. Toprak hayatı, bitki kökleri ve çok sayıda bir hücreli canlılardan oluşur. Toprakta bir hücreli canlılardan başka bazı memeli hayvanlar ve eklem bacaklılar da yaşar.
Toprakta yaşayan mikroorganizmalar toprağın çok küçük bir bölümünü oluşturur. Ancak bu mikroorganizmalar topraktaki fiziksel, kimyasal ve biyolojik olaylardan sorumludur. Bu olaylar, toprağın oluşumu, bitkiler için gerekli besin maddelerinin sağlanması şeklindedir.
Toprak oluşumu ve toprak verimliliği açısından önemli olan toprak canlılarını tanımak gerekir.
Toprakta Bulunan Canlıların Sınıflandırılması
Toprakta bulunan canlıları, bitkisel ve hayvansal olmak üzere iki gruba ayırmak mümkündür. Bitkisel gruba, bakteriler, mantarlar, aktinomositler ve algler girer. İkinci grupta ise protozoalar, nematodlar, solucanlar ve diğer canlılar yer alır.
Bitkisel Organizmalar
Bakteriler: Tek hücreli bitkisel canlılardır. Toprakta en fazla bakteriler bulunur. Toprakta bulunan sayısı ortam şartlarına göre değişir. Bakteriler ortam şartları ve besin maddeleri uygunsa toprak kümeleri etrafında koloniler oluşturur. Koşullar bozulduğunda ise sporlar oluşturarak canlılıklarını sürdürmeye devam eder.
Toprakta yaşayan bakteriler beslenmelerine göre ikiye ayrılır.
Ototrof bakteriler: Bu bakteri türü inorganik maddeleri okside ederek enerji elde eder. Bu enerjiyi kullanarak da besin sentezler.
Heterotrof bakteriler: Hazır besin alan bakterilerdir. Ortamda bulunan organik maddeleri ayrıştırarak hem kendi besinlerini sağlar, hem de madde döngüsü sağlamış olur.
Mantarlar: Klorofil içermeyen ve enerji olarak organik maddeleri kullanan bitkisel canlılardır. Toprakta mevcut olan çok sayıdaki organik bileşikler, mantarların aktiviteleri sonucu ayrışır. Toprak strüktür oluşumunda küf mantarları önemli yer alır. Her tür toprak reaksiyonuna uyabilmektedir. Özellikle asit karakterli topraklarda bakterilerin yaşamasının güç olduğu yerlerde küf mantarlarının aktiviteleri önemlidir. Küf mantarları, parçaladıkları maddelerin yarısını kendi vücutlarının yapımında kullanır. Her ortamda rahatlıkla faaliyet gösterebildiklerinden toprak verimliliğine katkıları büyüktür.
Mantarlar:
Aktinomisitler: Vücut yapıları bakımından küf mantarlarına benzer. Tek hücrelidir. Misel uzantılarıyla mantarlara, miselsiz olduklarında bakterilere benzer. Aktinomisitler uygun ortam şartlarında tüm topraklarda bol miktarda bulunur. İyi havalanan topraklarda iyi gelişir. Toprakta asitlik yükseldikçe topraktaki faaliyetleri azalmaktadır. Toprakta taze organik madde varsa, toprak nötr veya hafif asidikse ve yeterince nem varsa aktinomisitler için en uygun ortam var demektir. Kuru topraklarda da mantarlara göre daha dayanıklıdır. Topraktaki diğer organizmalara göre organik atıkları parçalama kabiliyetleri daha yüksek olan canlılardır. Aynı zamanda olumsuz ortam şartlarına daha dayanıklıdır. Özellikle toprak strüktürünün oluşmasında ve devamlılığında küf mantarının rolü bakterilerden daha çoktur. Asit karakterli orman topraklarında bakteriler yaşayamadıkları için bu tür ortamlarda mantarlar özel öneme sahiptir.
Algler: Klorofil taşıdıkları için besin sentezleyebilen canlılardır. Toprakta bulunan azot ve minerallerin organik maddeye dönüşmesini sağlar. Algler verimliliği yüksek topraklarda en uygun şekilde gelişir. Kimyasal gübre kullanılan topraklarda toprak yüzeyinde meydana gelen yeşil renk alg sayısındaki artışı gösterir. Başlıca alg çeşitleri şunlardır.
- Yeşil algler
- Mavi-yeşil algler
- Sarı- yeşil algler
- Diatomalar
Klorofil içeren yeşil ve kahverengindeki algler:
Alglerin bitki büyümesine etkileri:
- Toprağı organik maddece zenginleştirir.
- Toprağın havalanmasını sağlar.
- Atmosferdeki azotu toprağa kazandırır.
Ayrıca algler organik maddelerin ayrıştırılmasına katılarak, bazı kayaları ve mineralleri çözerek toprak oluşumunu da etkiler.
Hayvansal Organizmalar
Protozoalar: Toprakta bulunan protozoalar bir hücreli canlılardır. Diğer canlılara göre toprakta oldukça az sayıda bulunur. Hazır besin alan bu canlılar, diğer protozoaları veya bakterileri parçalayarak enerji elde eder. Bazıları ise bitkisel ve hayvansal atıkları kullanır.
Protozoaların bazıları hayvanlarda ve insanlarda hastalık yapar. Genellikle oksijenli solunum yapan bu canlılar, toprağın üst kısımlarında bulunur. Bakterilerin yaşadığı ve çoğaldığı yerler protozoalar için de uygundur.
Nematodlar: Toprakta çok sayıda bulunan mikroskobik canlılardır. En çok orman toprağında yaşar. Nematodların yaşaması için en fazla ihtiyaç duydukları çevre koşulu sudur. Kurak ortamlarda dayanıklı formlar oluşturabilir.
Nematodlar beslenmelerine göre üç çeşittir:
- Çürükçül beslenenler
- Toprakta yaşayan diğer organizmalarla beslenenler
- Parazit beslenenler
Birinci beslenme grubuna girenler toprakta daha fazla bulunur. Bu gruptaki protozoalar madde dönüşümüne yardımcı olur. Üçüncü grupta olanlar ise bitki köklerine zarar verir. Bitkilerde delik açarak başka parazitlerin bitkiye yerleşmelerini sağlar.
Nematodlann toprağı havalandırma yönünden faydası da bulunmaktadır.
Solucanlar: Toprak solucanları, tarım açısından oldukça büyük öneme sahiptir. Genellikle organik maddece zengin ve bol miktarda kalsiyum içeren topraklarda yaşar. Solucanların toprak oluşumunda ve verimliliğinde oldukça önemli etkileri vardır. Toprağın havalanmasını, su tutmasını düzenleyerek verimliliğini artırır.
Diğer organizmalar: Yukarıda sayılan organizmaların dışında toprakta başka canlılarda yaşar. Kemirgenler, salyangozlar, karıncalar, örümcekler, kırkayaklar, tarla fareleri ve kör fareler de toprakta yaşayan canlılardır. Bu canlılar, toprağın havalanmasında, parçalanmasında ve yer değiştirmesinde rol oynar.
Toprak Organizmalarının Yaşama Koşulları
Toprakta yaşayan canlıların çeşit ve miktarları toprakta buldukları ortam koşullarına göre değişir. Toprak organizmalarının hayatsal faaliyetlerini sürdürebilmeleri için gerekli faktörler şunlardır.
Toprak organik maddesi: Organik madde bulunduran topraklar, organik madde bulundurmayan topraklara göre daha çok organizma barındırır. Organik maddeler toprak canlıları için besin ve enerji kaynağıdır. Ayrıca toprağın havalanması, su tutma kapasitesinin artması toprak canlılarının aktivitelerini artıracağından toprağında verimliliğini artırır.
Toprak sıcaklığı: Sıcaklık toprak canlılarının faaliyetlerini önemli ölçüde etkiler. Toprak organizmaları için en uygun sıcaklık 25-35 derecedir. Düşük sıcaklıklara dayanıklılık organizmaya göre değişir. Düşük sıcaklığa en dayanıklı canlılar bakterilerdir.
Toprak nemi: Toprak canlıları için nem isteği farklıdır. Yüksek yapılı bitkiler için uygun olan nem miktarı toprak canlıları için de uygundur.
Toprak havası: Havada bulunan gazların miktarı ve yoğunluğu toprak organizmalarının faaliyeti ve çoğalmalarına etki eder. Havada bulunan oksijen oksidasyon olayı için, karbondioksit fotosentez için, azot ise azot bağlayan bakteriler için önemlidir. Ayrıca toprağın iyi havalanması oksijenli solunum yapan canlılara, iyi havalandırılmaması oksijensiz solunum yapan canlılara yararlıdır.
Toprağın asitlik ve baziklik durumu: Toprağın asitliği ve bazikliği de toprak canlıları için önemlidir. Asitli topraklarda mantarlar diğer canlılara göre daha çok bulunur. Ancak genellikle bu canlılar nötr ortamları sever.
Işık: Güneş ışığı doğrudan geldiğinde toprak canlıları için olumsuz etki yapar. Pek çok canlı ölür. Algler güneş ışığına en fazla dayanan canlıdır. Ancak onlar da fazla ışıktan zarar görür.
Organizmaların Toprak Verimliliğine Katkıları
Organizmaların toprak verimliliğine etkilerini iki kısımda inceleyebiliriz.
Organizmaların Toprak Verimliliğine Olumlu Katkıları
- Toprak canlıları organik maddeleri ayrıştırarak toprağın mineral yönünden zenginleşmesini sağlarlar. Karbonhidrat, yağlar ve organik asitleri su ve karbondioksite kadar parçalarlar. Azotlu bileşikleri de hava azotuna çevirirler.
- Hava azotunu bağlayarak bitkilerin kullanabileceği azotlu bileşiklere çevirir.
- Topraktaki organik asitlerin meydana gelmesini sağlayarak mineralleri, bitkilerin kullanabileceği hale getirir.
- Toprak strüktürünün oluşmasını sağlar.
- Liken ve algler gibi canlılar çıkardıkları asitlerle kaya ve minerallerin kimyasal ve fiziksel olarak parçalanmasını sağlar.
Organizmaların Toprak Verimliliğine Olumsuz Katkıları
- Toprakta bulunan azot ayırıcı canlılar, topraktaki azotun havaya karışmasını sağlayarak toprakta bulunan azot miktarının azalmasına neden olur.
- Bazı bitki ve hayvanların hastalanmasına neden olur.
- Toprak canlılarının kullandıkları mineraller yüksek yapılı bitkiler için de önemlidir. Bitkilerin bu mineralleri elde etmelerini zorlaştırır. Bu da bitki gelişimini olumsuz etkiler.
- Toprak canlıları bazı toksik madde çıkarır. Bu madde bitkilere zarar verir.
Lütfen yorum bırakın.