Armoni’de Kadans’lar

Müzik eserleri dildeki gibi cümlelerden meydana gelirler ve bu cümleler bir takım kalışlarla sona ererler. Bu kalışlara kadans adı verilir.

Mükemmel Kadans

Bir cümle dominant-tonik bağlantısı ile biterse, yani V. derece akoru I. derece akoruna bağlanırsa bu bitişe mükemmel kadans adı verilir. Kulakta tam bir bitiş etkisi bırakır. Dil ile karşılaştırdığımızda bu kalışın noktanın karşılığı olduğunu söyleyebiliriz.

Mükemmel kadans

1-) V. derecedeki sansibl notası toniğe çıkar. Başlangıçta bu hareket bir ok ile gösterilmelidir.

2-) İki akor arasında ortak nota yerinde (aynı partide) kalır. İki akor arasındaki ortak nota; V. derece akorunun çiftlenen kök sesi ile I. derece akorunun 5’lisidir.

3-) V. derece akorunun 5’lisi I. derece akorunun 3’lüsüne gider.

Burada tüm bağlantılar için üç temel kural çıkarabiliriz:

• V. derece akorunun üçlüsü tonun sansibl notasıdır ve I. derece akorunun tonik notasına diyatonik yarım ses çıkıcı hareket ile gider.
• İki akor arasında ortak nota var ise mecbur olmamakla birlikte aynı partide kalması daha sonra oluşacak paralel hareketleri önlemiş olur.
• İki akor arasında ortak olmayan seslerin ilişkisinde yakın olan hareket tercih edilmelidir.

V-I bağlantısında tonik akoru üç pozisyonda karşımıza çıkacaktır. Burada pozisyondan kast’edilen, Soprano patisinde akor seslerinden hangisi olduğudur.

V-I bağlantısında soprano partisinin pozisyonları

a-) Eğer soprano’da 8’lisi var ise buna 8’li pozisyonu denir ve tam bitiş etkisi bırakır.

b-) Eğer sopranoda 5’li varsa buna 5’li pozisyon denir ve soru etkisi yaratır.

c-) Soprano’da akorun 3’lüsü varsa buna 3’lü pozisyon denir ve ünlem etkisi yaratır.

Bu pozisyonlar özellikle isteniyorsa bas partisinin altına resimde görülen şapkalı 8, 5 ve 3 işaretleri konulur.

Mükemmel kadans minör mod için de aynıdır. Ancak V. derece akoru içindeki Sansibl notasına, donanım göz önüne alınarak alterasyon işareti konulmalıdır.

Minör modda mükemmel kadans

Not: 5’li akorlar 5 rakamı ile gösterilirler. Bir bas partisinin altına her hangi bir rakam koyulmadığında da o noktada beşli akor olduğu bilinmelidir.

Bir basın altına koyulan alterasyon işareti ise basın 3’lüsüne aittir.

Bas partisi altına koyulan alterasyon işareti

Plagal (Dini) Kadans

Bir cümle alt dominant – tonik bağlantısı ile bitiyorsa, yani IV. derece akoru I. derece akoruna bağlanıyorsa bu kalışa yada bitişe Plagal – Dini kadans adı verilir. Dini müzikte eserlerin genel olarak bu kadansla bitirilmesi sebebiyle dini kadans adını almıştır.

Plagal (dini) kadans

1-) IV. derece akorunun 5’lisi bir sonraki akorun tonik notasıdır ve bu iki ortak nota aynı partide kalır.

2-) İki akor arasında ortak olmayan sesler birbirlerine en yakın hareketle giderler.

Majör modda plagal (dini) kadans

Plagal kadans minör mod için de aynıdır.

Minör modda plagal (dini) kadans

Yarım Kadans (Dominant Kadansı)

Bu kadans yarım cümle sonunda gelir ve dominant akorunda uzun süre kalınır. Yarım cümle sonunda virgül etkisi bırakır. Cümle sonunda ise hiç kullanılmaz.

I → V, II → V, IV → V şeklindedir. Genelde IV → V bağlantısı şeklinde karşımıza çıkar. IV. ve V. derece akorları arasında hiç bir ortak ses yoktur ve üst partideki hareket basın hareketinin tersi yönde olmalıdır.

Kural: Bas partisi bitişik hareket ediyorsa diğer partiler basa ters yönde hareket etmelidir.

Yarım kadans (dominant kadansı)

Bas partisi ile diğer partilerin ters yönlü hareketi

Eğer bas bitişik olarak hareket ediyorsa ve diğer partiler basa ter yönde hareket etmiyorsa, armonide çok önemli bir hata olarak kabul edilen paralel 5’li yada 8’li hataları karşımıza çıkar.

Paralel 5’li ve paralel 8’li hatası

Kural: Aynı iki parti arasında paralel hareketle 5’li ve 8’li aralığa gidilemez paralel 5’li ve 8’li yasaktır.

Yarım kadansta farklı akor bağlantıları I → V, II → V

Yarım kadansta I-V, II-V bağlantıları

Tonik ve tonik üstü akorlarının dominant akoruna bağlanışında iki akor arasında ortak ses bulunduğundan bağlantıda yanlış bir hareket söz konusu olamaz.

Kırık Kadans (Kadans Romphü)

V. derece akorunun I. derece yerine bir başka derece akoruna bağlanmasına Kırık Kadans adı verilir. Genellikle vi. derece akoruna bağlanır. V. derece bazen IV. dereceye nadiren de III. ve II. derecelere de gidebilir. Kulakta soru ya da ünlem etkisi bırakır.

Kırık kadans (kadans romphü)

V. derecenin vi. dereceye bağlanmasında bas partisi bitişik olarak hareket ettiğinden diğer partiler basa ters yönde hareket ederler ve V. derece akorunun üçlüsü olan tonun sansibl notası mecburi olarak inici hareket eder. Sansibl notasının inici hareketine sadece kırık kadansta müsade edilir.

Kural: Kırık kadansa sansibl inebilir.

Sansibl notası çıkmak zorunda ise, özellikle minör modun V-VI bağlantısında, bas partisinin bitişik hareketi nedeniyle diğer partiler inici hareket yapacağından IV. derece akorunun üçlüsü çiftlenecektir. 3’lünün çiftlenmesine de şimdilik sadece kırık kadansta müsade edilecektir.

Kural: Kırık kadansta ikinci akorun 3’lüsü çiftlenebilir. (Özellikle minör modda tercih edilmelidir.)

Kırık kadansta ikinci akorun 3’lüsünün çiftlenmesi

Kırık Kadansta Farklı Akor Bağlantıları
V-IV (V-iv), V-iii (V-III+), V-ii (V-ii°)

Kırık kadansta farklı akor bağlantıları

V-IV bağlantısında ilk akorda sansibl notası soprano partisinde (en üst partide) olmamalıdır. IV. derece akorunun basıyla üç tonun yanlış ilişkisi (triton) oluşur.

Uyarı: Minör modun V-VI bağlantısında VI. derece akorunun soprano partisi 8’li pozisyonda olamaz. Soprano partisinde artmış ikili aralığı oluşur ve üst partide yasaktır.

Yarı Mükemmel Kadans

V. derece akorunun, I. derece akorunun 1. çevrimine bağlanması ile meydana gelir. Bu akor cümle sonlarında kullanılmakla beraber eser sonunda kullanılmaz. Kulakta virgül etkisi bırakır.

Yarı mükemmel kadans

Not: Bir eserin içinde kadans konusunda ele aldığımız bağlantıların dışında da bir çok bağlantı yapılabilir. Bu bağlantılar Armoni derslerinde incelenecek ve kullanılacaktır. Müzik Teorisi kitabının kapsamı, bir nevi Armoniye hazırlık olarak düşünüldüğünden, akorların bağlantı prensipleri bir tablo olarak sadece incelenmek üzere aşağıda verilmiştir. Bu tabloda Akorların bağlantısı bir sonraki akora göre düşünülmelidir. Majör mod esas alınmıştır.

Tablo: Akorların Programlanması

Derece Akorundan Sonra	Genel Olarak	Bazen	Nadiren
I	IV veya V	vi	ii veya iii
ii	V	vi	I, iii veya IV
iii	vi	IV	ii veya V
IV	V	I veya ii	iii veya vi
V	I	vi veya IV	iii veya ii
vi	ii veya V	iii veya IV	I
vii°	iii

Kaynak: Nail Yavuzoğlu, “Uygulamalı Müzik Teorisi-2”