Kavun Üretimi

Kavun Yetiştiriciliği

Kavunun anavatanı Asya’dır. Doğu Anadolu, Kafkasya, İran, Afganistan ve Türkistan’da yabani kavun çeşitlerine rastlanmaktadır. Kavun dünyaya bu bölgelerden yayılmıştır. Bugün Amerika ve Avrupa’da çok beğenilen tanınmış Kantalup kavununun anayurdu da Diyarbakır ve Van Bölgesi’dir. Buradan tohumları önce İtalya’ya götürülmüş sonra da dünyanın diğer ülkelerine yayılmıştır.

Kavun Tanımı ve Önemi

Kavun, kabakgillerden sürüngen gövdeli bitki türü ve bu bitkinin iri meyvesidir. Bir yıllık otsu bir bitkidir. Sürüngen gövdesi metrelerce uzayabilir. Yaprakları yürek biçiminde iridir. Bir eşeyli ve bir evcikli çiçekleri yaprakların koltuk altından çıkar. Türüne ve çeşidine göre kalın kabuklu iri meyvesinin içi etli, sulu ve bol çekirdeklidir.

Kavun:

Kavun sevilerek yenilen tatlı ve sulu meyvelere sahip bir bitkidir. Ülkemizin çok soğuk bölgeleri hariç hemen her yöresinde yetişmektedir. Ilık iklim bitkisi olan kavunun, tohum ekiminden hasadına kadar 80-120 gün geçer. Ancak erkenci kavun üretiminde tohumlar, doğrudan doğruya tarlaya ekilmeyip torbada fideleri yetiştirilmek üzere 4-5 haftalık süreyi sera, sıcak yastık veya naylon örtü altında geçirir.

Kavunun bitkiler âlemindeki yeri şöyledir:

Âlem : Plantae
Şube : Magnoliophyta
Sınıf : Magnoliopsida
Takım : Cucurbitales
Familya : Cucurbitaceae
Cins : Cucumis
Tür : Cucumis melo

Kavunun yıllık ortalama üretim miktarı 1.750.000 ton arasında değişmektedir. Son yıllarda kavun, sera ve alçak plastik tünel altında yetiştirilen çeşitlerle dayanıklı kışlık çeşitlerin saklanması sayesinde mevsim dışında da satılmakta ve değerlendirilmektedir. Bilhassa kışlık kavunlar iyi saklandıkları takdirde 8-9 ay kadar bozulmadan kalabilirler Kavun ana besin maddesinden çok soğuk meyve olarak değerlendirilmektedir. Kavunun küçük meyveleri turşu sanayinde önemli bir yer alır. Yaz aylarında dondurması sevilerek yenir.

Kavunun insan sağlığına olan faydaları ise şunlardır:

A ve B vitaminleri ile brom ve iyot gibi mineraller kavunda bolca bulunur.
Kanı temizler, cildi taze tutar. Sinirleri sakinleştirir ve uyku getirir.
Bol idrar söktürür. Böbrekleri temizler, taş ve kum varsa döker.
Kanı üre, üre asidi ve zehirlerden temizler.
Gut hastalığına, romatizma, verem, kansızlık, hemoroid ve kabızlığa iyi gelir.
Sathi yanıklarda bir dilim kavun koyarsanız yanmayı ve acıyı azaltır.

Kavun Bitkisinin Botanik Özellikleri

Kavun’da Kök: Kavun kısa ve kalın bir kazık köke sahiptir. Başlangıçta zayıf olan kökler ileri devrede daha belirgin ve kuvvetli yapı kazanır. Kazık kök toprak seviyesinden 20-30 cm derinliğe ulaştığında yan kökler oluşur. Yan köklerin bir kısmı derinliğine, bir kısmı ise yanlara doğru gelişir. Bazı şartlarda kavun kökleri 100 cm’ den daha fazla derinliğe inebilir.

Kavun Kökü:

Kavun’da Gövde: Kavunlar 3-5 ana sürgüne sahiptir. 3-3,5 m kadar bir uzunluğa erişebilen bu sürgünler, çiçek ve meyvelerin oluştuğu yan kollar verir. Kavun bitkisinin gövdesi başlangıçta otsu, yuvarlak ve üstü sert tüylerle kaplıdır. Gövde daha sonra kısmen odunlaşır, çok köşeli bir görünüm alır, tüyler azalır.

Kavun Gövdesi:

Kavun’da Yaprak: Kavunlarda yapraklar oldukça büyüktür. Yaprakların şekli yuvarlak veya kısmen kalp şeklindedir. Yaprakların alt ve üst yüzü tüylüdür. Yaprakların kenarlarında keskin dişler bulunur. Yaprakların renkleri yeşil ve koyu yeşile kadar değişir. Yaprak sapı uzun ve ortası olukludur.

Kavun Yaprağı:

Kavun’da Çiçek: Çiçekler yaprak koltuklarında meydana gelir. Parlak sarı renktedir. Kavun bitkisi iki ayrı tip çiçeğe sahiptir. Bunlardan birisi erkek, diğeri erselik veya dişidir. Erselik veya dişi çiçekler yan kollardaki yaprak koltuklarından çıkarlar.

Kavunda çiçek tozlarının taşınmasında en önemli taşıyıcı bal arılarıdır. İki dekara bir kovan konması verimde % 30’luk bir artış sağlamaktadır.

Kavun’da erkek ve dişi çiçek:

Kavun’da Meyve: Kavun meyveleri şekil, irilik, renk ve kabuk yapısı bakımından farklılık gösterir.

Kavun meyvesi:

Kavun’da Tohum: Kavun tohumları sarı renktedir. Tohumlar çimlenme kabiliyetlerini uygun şartlarda 5-8 sene muhafaza ederler. Bir gramda 20-50 adet tohum bulunur.

Kavun tohumları:

Kavun’un Ekolojik İstekleri

Kavun İklim istekleri:
Kavun ılık ve sıcak iklim bitkisidir. Uzun gelişme süresi boyunca güneşli, sıcak ve kuru bir hava ile yeterli toprak nemi isterler. Nemli yerlerde yetişebilirse de bitkiler mantari hastalıklara daha kolay yakalanır ve olgunlaşabilen meyvelerinde kalitesi düşük olur.

Uygun sıcaklık şartlarında ve güneş ışınları altında meyvelerde şeker oranı ve çeşidine göre hoş kokuları da artmaktadır. Kavun bitkileri gelişmelerinin bütün devrelerinde soğuktan kolayca etkilenir ve ölürler. Yetişme periyodu boyunca don tehlikesi olmamalıdır. Erken fidecilikte fideleri don zararından korumak için çeşitli örtüler kullanılmaktadır. Kavunda ilkbaharda soğuk tehlikesi tamamen kalktıktan ve toprakta sıcaklık 15 C°’nin üstünde olduğu zaman tohum ekimi yapıldığında iyi bir çimlenme görülmektedir. Hasat devresi ise sonbaharda bölge şartlarına göre soğuklar başlamadan mutlaka tamamlanmalıdır.

Kavun tohumlarının yüksek oranda çimlenme gösterebilmesi için en uygun sıcaklık 25-30 C° arasındadır. Kavunlar iyi bir gelişme ve verimlilik için hıyardan daha yüksek sıcaklık isterler. Sıcaklık ve diğer şartlar uygun olduğu takdirde, çeşidin erkenciliğine bağlı olarak tohum ekiminden itibaren 82-120 günde hasada gelmektedir.

Kavun Toprak istekleri:
Kavun derin, geçirgen, humus ve besin maddelerince zengin, kumlu-tınlı veya tınlıkumlu toprakları sever. Nehir kenarlarındaki milli topraklar gibi rutubetçe zengin topraklarda veya gelişme dönemleri sırasında, düzenli sulama yapılan yerlerde daha iri ve bol mahsul alınabilir. Ancak bunlar kurak şartlarda yetiştirilen kavunlar kadar tatlı olmazlar. Kavun yetiştirilen tipik bölgelerimizde yetiştiriciler bu durumu iyi bildiklerinden kavunu genellikle susuz yetiştirme yolunu tercih ederler. Bu amaçla toprağı derin ve birkaç defa dikkatle işleyerek ve gelişme devresinde de imkânlar oranında bol çapa yapmak suretiyle topraktaki rutubeti muhafaza etmeyi sulamaya tercih ederler.

Kavun, asitliği yüksek topraklarda iyi gelişemez. Kavunlar için en elverişli toprak reaksiyonu pH 6.0-6.7 arasındadır.

Önemli Kavun Çeşitleri

Ülkemizde çok geniş çapta yapılan kavun yetiştiriciliğinde yöresel olarak çok geniş çeşitlere rastlanmakta ve form zenginliği görülmektedir. Kavun çeşitlerini yazlık ve kışlık olarak 2 gruba ayırabiliriz.

Hasanbey Kavunu: Orta büyüklükteki meyveleri yuvarlak, sap kısımları hafif sivricedir. Kabuk rengi yeşil, üzeri kırışık ve kalındır. Et rengi beyaz olup kabuğa yakın kısmı açık yeşildir. Et rengi turuncu olan tipleri de vardır. Lezzetli, tatlı ve sulu bir çeşittir. Kışlık kavunlardandır.

Hasanbey Kavunu:

Kırkağaç (Altınbaş) Kavunu: Yetiştirildiği yöre isimleri ile anılır. Meyveleri genelde yuvarlak olup oval ve uzun tipleri de vardır. Kabuk rengi sarı, üzeri yeşil benekli, kırışık ve kalındır. Kabuğu düz ve dilimli olan tipleri de bulunmaktadır. Et rengi beyaz olan lezzetli, tatlı ve sulu bir çeşittir. Kışlık kavunlardandır.

Kırkağaç kavunu:

Yuva Kavunu: Koyu yeşil renkli ve ince kabukludur. Meyveleri yuvarlak olup lezzetli, sulu ve yenen kısmı kalındır. Serin yerlerde bekletilerek uzun süre tüketim için saklanabilme özelliğine sahip bir çeşittir.

Yuva kavunu:

Van (Kantalup) Kavunu: Kabuğu ağsı yapıdadır. Ağsı yapının arkasında sarı ya da krem rengi kabuğa sahiptir. Meyveleri yuvarlak şekilde alt ve üstten basık, dilimli bir yapıdadır. Dünyada en çok tüketilen kavun çeşididir. Meyve eti turuncu-sarı, meyve eti yumuşak ve suludur. Tatlı ve olgun olduğunda güzel kokulu aroması olan bir çeşittir.

Van (Kantalup) Kavunu:

Topatan Kavunu: İnce ve sarı kabuklu olup dayanıksızdır. Uzun oval şekilli, üzeri düz parlak, bazıları hafif ağ şeklinde çitilidir. Kabuğu başlangıçta yeşil renkli olup olgunlaştıkça sararır. Meyve et rengi beyaz, lezzetli olup tatlı ve güzel kokuludur. Taşınmaya dayanıklı olmayan erkenci bir çeşittir.

Topatan Kavunu:

Sarı dilimli kavunu: Meyveleri yuvarlak ve oval şekillidir. Kabuk rengi sarı, üzeri kırışık ve kalındır. Dilimli ve dilimsiz tipleri de vardır. Et rengi yeşilimsi beyaz, tatlı ve suludur.

Sarı dilimli kavunu:

Çitili kavun: En önemli yazlık kavunlardan birisidir. İri meyveleri basık, yuvarlak ve dilimlidir. Kabuk rengi sarı, üzeri çitilidir. Et rengi beyaz, lezzetli ve keskin kokuludur. Kabuk kalınlığı ince olduğundan taşınmaya dayanıklı değildir.

Çitili Kavun:

Mollaköy kavunu: Uzun oval şekilli meyvelerinin kabuk rengi sarımtırak kurşuni ve üzeri hafif çitilidir. Et rengi yeşil, tatlı ve kokuludur. İnce kabukludur.

Mollaköy Kavunu:

Honeydew Kavunu: Hafifçe oval yapıda yaklaşık 20 cm uzunluğundadır. Erken dönemlerde kabuk yüzeyi üzerinde yumuşak tüyler bulunur. Kabuk rengi başlangıçta yeşilimsi beyaz renkte iken daha sonra kremsi sarı renktedir. Meyve eti kalın, açık yeşil renkte olup sulu ve tatlı bir çeşittir.

Honeydew Kavunu:

Türkiye’de kavun üretimi daha çok tarlada veya alçak tünellerde yapılır. Alçak tüneller altında yapılan yetiştiriciliklerde hasat zamanı haziran ayı sonuna kayar. Serada yapılan üretimde ürün çıkışı, fiyatların en yüksek olduğu erken ilkbahar dönemine rastlar.

Kavun ekilecek arazi, sonbaharda toprak tavlı iken 25-30 cm derinliğinde sürülür. Derin sürümden sonra kültivatör veya diskaro ile ikileme yapılır.

İkinci toprak işleme dönemi şubat – mart aylarıdır. Kültivatörle toprak tavında işlenerek arazi ekim ve dikime hazır hâle getirilir. Ekim veya dikimden önce tarlada otlanma görülürse tekrar kültivatörle toprak işlemesi yapılır. Çok ağır topraklarda güz sürümü derin olarak yapılır. Kavunda toprak işlemenin sık ve dikkatli yapılmasındaki amaç toprağın iyice havalandırılmasını sağlamaktır.

Kavun bitkisi ılık, sıcak, güneşli bir hava istemektedir. Seralardaki yetiştiricilikte gündüz sıcaklığı 20-25°C, gece sıcaklığı 18°C dolaylarında olmalıdır. Seralarda derin, iyi havalanabilen, besin maddelerince zengin kumlu-tınlı veya tınlı-kumlu toprakları tercih eder. Soğuk ve ağır killi topraklarda yapraklar sararır, gövdeler çürür ve bitkiler ölür.

Serada kavun yetiştiriciliği:

Serada kavunların nispi nem istekleri gece % 80 gündüz ise % 50-65 dolayındadır. Hiçbir zaman nispi nemin % 40’ın altına düşmemesi gerekir.

Kavun üretimi genel olarak ikinci mahsul yetiştiriciliği şeklinde yani ilkbahar aylarında yapılır. İlkbahar aylarında kavun yetiştirmede en uygun tohum ekimi zamanı aralık- ocak aylarıdır. Bu tarih serada bulunan 1. mahsul durumuna göre değişebilir. Kavun, gelişebilmek için yüksek toprak sıcaklığı istediği için erken ekim çok büyük avantaj sağlamamaktadır. Seraya dikim zamanı da yine 1. mahsule bağlı olarak ocak-şubat ayları arasında değişir.

Kavun dikilecek sera bir önceki ürün kaldırıldıktan sonra dekara 6-8 ton çiftlik gübresi serilerek güzelce sürülür. Eğer toprakta hastalık etmenleri varsa gerekli ilaçlama yapılır. Çünkü kavun çeşitlerinin toprak hastalıklarına karşı mukavemeti yoktur.

Sürümden sonra toprak analizlerine göre taban gübrelemesi yapılır. Ortalama dekara 10 kg azot, 20-25 kg fosfor, 20-25 kg potas sağlayacak şekilde gübre verilir. 2. sürüm yapılır, toprak tesviye edilir.

Serada kavun yetiştiriciliği:

Sürülüp tesviye yapılan seraya 50x50x100 cm dikim sistemine göre masuralar hazırlanır. Hazırlanan masuralar üzerine 50 cm aralıklarla dikim çukurları açılır. Açılan bu çukurlara ilaçlı suya batırılan fide, torbalarından çıkartılıp yerine konur ve can suyu verilir.

Sıra (çizgi) usulü kavun yetiştiriciliği: Büyük işletmelerde daha kolay ve ekonomik olduğundan uygulanan bir yöntemdir. Bu yöntemde hazırlanmış tarlada 1.5-3 m arayla ve genellikle pullukla 5-6 cm derinliğinde çizgiler açılır. Çizgilere hemen arkadan gelen bir işçi tarafından 2-4 tohum bırakmak üzere ekim yapılır.

Hemen sonrasında hafif bir tırmık geçirilerek çizgiler kapatılır. Arkasından da toprağın hafifçe bastırılması için bir sürgü çekilir. Tohumların normal olarak çimlenebilmesi için toprak tam tavında olmalıdır.

Tarla ziraatı hâlinde geniş ölçüde yapılan kavun yetiştiriciliğinde ekim mesafelerine göre genellikle dekara 1-1.5 kg kadar tohum hesap edilir.

Açıkta kavun yetiştiriciliği:

Ocak usulü kavun yetiştiriciliği: Bazı bölgelerde bir kısım yetiştirici, çizgi usulü yerine ocak usulü ekim yapmaktadır. Tohum ekiminde sıra arası ve sıra üzeri mesafeler çeşitlere, bitki habitusuna ve toprak yapısına göre değişir. Büyük habituslu bitkilerde sıra arası 1,5-2 m, sıra üzeri 1-1,5 m olarak bırakılır. Küçük habituslu bitkilerde sıra arası 1-1,5 m, sıra üzeri 1 m olmalıdır.

Ocak usulü kavun yetiştiriciliği:

Tesviye edilmiş toprak üzerinde belirlenen mesafelerde, 40-50cm genişliğinde ve 15- 20 cm derinliğinde ocaklar açılır. Ocaktan çıkarılan toprak yaklaşık bir kürek dolusu ahır gübresi ile karıştırılarak ocakların dip kısımlarına 5-10 cm kalınlığında konarak tohumların ekileceği yatak kısmı hazırlanır. Her ocağa 3-4 tohum ekilir. Tohumlar 3-4 cm derinlikte kalacak şekilde ocakların üzeri aynı gübreli toprakla doldurulur. Hafifçe bastırılarak can suyu verilir. Uygun koşullarda tohumlar en geç 10-12 gün içerisinde çimlenerek toprak yüzünde görülmeye başlar. Tohumların çimlenmesinden sonra bitki 2-3 gerçek yapraklı olduğunda çapa ve seyreltme yapılır. Seyreltme sırasında bitkiler, kalan bitki köklerini zedelemeyecek şeklinde, çekilerek değil kırılarak veya kesilerek ayrılmalıdır. Her ocakta üretim hedefine ve bitki büyüklüğüne göre ideal olarak 2 bitki bırakılır.

Bundan sonra iyi bir gelişme ve iyi kaliteli bol mahsul almak amacıyla kavunların bakım işleri zamanında ve yeteri kadar yerine getirilir.

Fide usulü yetiştiricilik: Son yıllarda kavun tarımında erkencilik açısından fide ile yetiştiricilik yapılabilir. Fide ile yetiştiricilik diğer yöntemlere göre 15-20 gün kadar erkencilik sağlar. Fide yetiştiriciliğinde 10×13 cm ebadındaki altı delinmiş plastik torbalar kullanılır. Bu torbalar iyi karıştırılmış harç ile doldurulur. Harç yapmak için hacim olarak 1 kısım bahçe toprağı, 1 kısım iyi yanmış ahır gübresi ve 1 kısım kum karıştırılır.

Harç doldurulmuş olan torbalara kavun tohumları 4-5 cm derinlikte konur. Her torbaya 1-2 adet tohum bırakılır. Bu torbalar seralar ve yüksek tünellere konarak süzgeçli kovalarla sulanır.

Tohum ekimi bölgelere göre değişmekle birlikte genel olarak mart ayında yapılır. Torbalarda yetişen fidelerin zaman zaman yabancı otları alınır ve sulaması yapılır. Normal şartlarda fideler 30-40 gün içinde araziye dikime hazır hâle gelir.

Torbada kavun fidesi:

Dikime hazır hâle gelen fideler, kültüvatör ile sürülmüş ve karık pulluğu ile karıkları açılmış olan araziye sıra arası 2 m ve sıra üzeri 75 cm olacak şekilde dikilmelidir. Plastik torbalardan fideler çıkarılırken fide toprağının dağılmamasına özen gösterilmelidir. Dikimden sonra mutlaka can suyu verilmelidir.

Aşılı fide usulü kavun yetiştiriciliği: Aşılı fide ile kavun üretimi giderek yaygınlaşmaktadır. Bunun sebeplerinden biri aşılama ile birlikte meyve büyüklüklerinin diğeri ise meyve miktarı ve kalitesinin artmasıdır. Ayrıca bu yöntemle yetiştirilen kavunlar, aynı tarihte aşısız olarak dikim yapılan bitkilere göre daha erken hasada gelir. Böylece çiftçi ürününü daha yüksek fiyattan değerlendirme şansını da yakalar.

Aşılama sırasında anaç bitki olarak su, balkabağı veya kestane kabağı kullanılabilir. Bu anaçların ilk gerçek yaprağının oluştuğu dönemde yaprak altından 1 cm aşağıda jilet veya keskin bir kesici ile eğimli bir çizik atılır. Bu kısma kavunun yukarıya doğru kesilen ucu yerleştirilip bir pens yardımı ile tutturulur. Aşılanan fideler, 10 gün yani kaynaşma oluncaya kadar aşı bakım ünitesinde kalmakta ve sonra normal parsellere dikilmektedir.

Anaç kavun bitkisi:

Kalem olarak kullanılacak bitki:

Aşılı kavun fidesi:

Aşılı kavun fidelerinin dikimi sırasında ve sonrasında dikkat edilmesi gereken bazı hususlar şunlardır:

Dikimden önce toprağa taban gübresi verilmelidir.
Dikim sırasında anaç gövdesi mutlaka toprak üzerinde kalmalı ve aşı noktası kesinlikle toprağa temas etmemelidir. Çapalama sırasında bile aşı noktası toprakla kapatılmamalıdır.
Dikim esnasında fide kökleri etrafında boşluk kalmayacak şekilde sıkıştırılmalıdır.
Boğaz doldurma işlemi kesinlikle yapılmamalıdır.
Dikimden sonra bolca can suyu verilmelidir.
Gübreleme programı, anacın gücü göz önüne alınarak oluşturulmalıdır.

İlginizi Çekebilir!