Karnabahar Yetiştiriciliği
Karnabahar, lahana grubu sebzeleri arasında yer alır. Ülkemizde sonbahar ve kış döneminde yetiştiriciliği yapılmakta ve sebze olarak tüketilmektedir. Soğuk bölgelerimizde karnabaharın sebze olarak değerlendirilen kısımları zarar gördüğü için üretimi yapılamaz.
Farklı renklerde karnabaharlar:
Ülkemizde karnabahar haşlanarak, salata şeklinde, kızartılarak, yemek, turşu ve dondurulmuş sebze olarak değerlendirilir. Gelişmiş ülkelerde karnabaharın üretimi ve tüketimi çok yaygındır. Son yıllarda ülkemizde de bu sebzelerin üretimi ve tüketimi artma eğilimdedir.
Karnabaharın ülkemizdeki üretim alanı yaklaşık 5.000 hektardır. Üretim miktarı yıllara göre değişmekte olup 80-85 bin ton civarındadır. Bu üretimin yaklaşık %75’i Ege Bölgesi’nde yapılır.
Karnabahar Tanımı ve Önemi
Karnabaharın orijini hakkında kesin bir bilgi mevcut değildir. Bununla beraber çok eski zamanlardan beri Akdeniz ülkelerinde yetiştiriciliğinin yapıldığı, anavatanının Akdeniz ülkeleri olduğu, özellikle Güney İtalya ve Güney Avrupa’nın karnabaharın gen merkezi olduğu ileri sürülmektedir.
Karnabaharın sebze olarak değerlendirilen kısımlarına baş, taç, çiçek ve çiçek salkımı gibi isimler verilir. Bunlardan taç terimi karnabahar için en uygun ifade şeklidir. Çünkü baş terimi daha çok lahana ve salatalar için kullanılır. Karnabaharda taç, bitkinin büyüme konisi olan uç kısmının dallanması ile ortaya çıkmaktadır. Tacın oluşması ile yaprak oluşumu durmakta, sadece braketler ve daha önce gelişmiş olan tacın çevresindeki yapraklar büyümelerine devam etmektedir.
Karnabahar bitkisinin genel görünüşü:
Karnabahar bitkisinin bilimsel sınıflandırılması;
- Alem: Plantae
- Bölüm: Magnoliophyta
- Sınıf: Magnoliopsida
- Takım: Brassicales
- Familya: Brassicaceae
- Cins: Brassica
- Tür: B. Oleracea Botrytis
Karnabaharın insan sağlığına olan yararları ise şunlardır;
- Karnabahar, tüm turpgillerdeki sebzeler gibi kansere yakalanma riskini azaltır. Özellikle kalınbağırsak ve mide kanserlerine karşı etkilidir.
- Antioksidan madde yönünden de zengin olduğu için kalp hastalıklarına yakalanma, kalp krizi geçirme ve katarakta tutulma riskini de azaltır.
- Karnabahar, demir minerali oranı yüksek olduğu için kansızlığı önler.
- Potasyum minerali yönünden zengin olduğu için de yüksek tansiyonu düşürür, tansiyonu belli düzeyde tutar.
100 g karnabaharın içerdiği önemli besin değerleri şunlardır:
100 g taze karnabaharın besin değeri:
Karnabaharın morfolojik yapısı:
Karnabaharın morfolojik özellikleri;
Karnabahar’da Kök:
Karnabaharda şaşırtma yapılmadığı zaman kök; bir ana kazık kök ve toprak yüzeyine yakın kısımda yoğunlaşan bol miktarda saçak kökten oluşur. Bitki bu kökleri sayesinde topraktan maksimum değerde ve toprağa çok kuvvetli bir şekilde tutunur.
Karnabahar’da Gövde:
Karnabaharda gövde lahanalarla benzerlik gösterir. Gövdenin toprak içindeki 10-15 cm’lik kısmı sağlam bir selülozik yapıya sahiptir. Bu kısımda yaprak meydana gelmez. Gövdenin üst kısmında ise yoğun bir yaprak oluşumu görülür. Gövde; çok dallanmış çiçek demeti sapları ve çiçekler ile son bulur. Gövde kalınlığı 4-8 cm, gövde uzunluğu 40-60 cm arasında değişir.
Karnabahar bitkisinin gövde yapısı:
Karnabahar’da Yaprak:
Yaprakların genel özellikleri dikkate alındığında lahanaya çok benzer. Gövde üzerinde oluşan ilk yapraklar dışa doğru gelişir. Karnabaharın tacını örten iç yapraklar ise içe doğru kıvrılır ve karnabaharın tacını dış etkenlerden korur.
Karnabaharlarda taç oluşumu dönemine kadar meydana gelen yaprak sayısı erkencilikle ilgilidir. Erkenci çeşitlerde geççi çeşitlere oranla daha az sayıda yaprak oluşur. Erkenci çeşitler taç oluşumu dönemine kadar 15-30 arasında yaprak meydana getirir.
Karnabahar bitkisinin yaprak yapısı:
Karnabahar yaprakları genellikle dar, beyzi şekilli ve lahana yapraklarına göre uzundur. Genç yapraklar sapsızdır ve tacın dip kısmından yukarıya doğru büyür. İç kısımdaki yapraklar daha küçüktür. Bu yapraklar sebze olarak değerlendirilen tacı güneş ışınlarından, sıcaktan ve yağışlardan korur. Ancak geççi çeşitlerin iç yapraklarında, erkenci çeşitlere göre taç kısmını örtme eğilimi daha fazladır. Yaprakların rengi koyu gri, maviye yakın yeşil olup yaprakların üzeri mum tabakası ile kaplıdır.
Karnabahar’da Meyve:
Tohumların bulunduğu siliqua tipi meyveler bakla şeklindedir. Çiçeklerin açılmasından 3-4 hafta sonra baklada tohumlar oluşur ve bakla maksimum uzunluğa ulaşır. Bir bakla içinde 1-30 arasında tohum bulunabilir. Bakla içinde oluşan tohum sayısına yetiştirme dönemindeki sıcaklık, yağış ve bakım şartları etkili olur. Kötü iklim koşulları bakla içinde oluşan tohum sayısını ve büyüklüğünü olumsuz yönde etkiler.
Karnabahar bitkisinin meyvesi:
Karnabahar’da taç ve çiçek:
Karnabaharda sebze olarak yenilen kısımları oluşturan taçların morfolojik yapıları tartışma konusudur. Araştırmacılardan bazıları çiçekleri taç üzerindeki tanecik veya kabarcık olarak tarif eder. Bunların işlevi olmayan çiçeklerin kalınlaşıp şekil değiştirmesiyle oluştuğunu, esas çiçeklerin ise taç üzerindeki dallardan çıktığını bildirir. Aynı araştırıcı tacın kısa boğum aralarına sahip olan sürgün, dal ve brakte sisteminden oluştuğunu açıklar.
Karnabahar bitkisinin çiçek yapısı:
Karnabahar çiçeklerinin yapısı lahanaya çok benzer. Çiçeklerde taç yaprakların rengi açık ve koyu sarı arasında değişir. Karnabaharda çiçekler tacın yan taraflarından çıkar. Orta kısımdan genellikle çiçek sapı gelişimi olmaz. Ana çiçek sapı dallanmış 60-90 cm boydadır. Çiçeklenme süresi yaklaşık 3 haftadır. Sıcaklığın düşmesi ile bu süre uzar, yükselmesi ile kısalır. Karnabaharlarda sıkı taçlı bitkilerin çiçeklenmesi daha geç ve uzun süre devam eder.
Karnabaharlarda taç büyüklüğü ekim-dikim zamanı, dikim sıklığı ve çeşit özelliğine bağlı olarak değişir. Ekim ve dikimin erken veya geç yapılması, bitkiler arası mesafenin azalması karnabaharın taç büyüklüğünü etkiler. Karnabaharın taç genişliği 10-25 cm, ağırlığı ise 0.250-5 kg arasında değişir. Tacın rengi beyaz, kirli beyaz sarı ve antosiyan içeren tonlardadır. Hasat edilmeyen ve güneş ışınlarına maruz kalan taçlarda renkler sarıya dönüşür. Sarıya dönüşmüş taçların pazar değeri azalır. Karnabaharda tacın büyüklüğü, ağırlığı ve kalitesi üzerinde; çeşitler yanında iklim ve yetiştirme koşullarının da etkisi büyüktür.
Yetiştirme döneminde düşük ve yüksek sıcaklıklar çiçeklenmeyi etkiler. Düşük sıcaklıklardan hemen sonra oluşan yüksek sıcaklıklar karnabaharın çiçek tomurcuklarını yaprak tomurcuğu haline dönüştürür. Bu durumdaki bitkilerde çiçeklenme ve döllenme olmaz.
Karnabahar bitkisinin taç yapısı:
Karnabahar bitkisinin tohum ve çimlenme özellikleri:
Karnabaharda tohumlar şekil ve renk bakımından lahana tohumlarına benzer, ancak biraz daha küçüktür. Karnabahar tohumları oval veya yuvarlak 2-3 mm çapında, açık kahverengi veya koyu kırmızı kahverengi renktedir.1 gramındaki tohum sayısı 250-450 adettir.
Karnabahar tohumlarının çimlenme gücü %90-95’tir. Tohumlar çimlenme güçlerini normal koşullarda 4-6 yıl muhafaza eder. Çimlendirme sıcaklığı 10-30 °C olup, optimum çimlenme sıcaklığı 20-25 °C’dir. Düşük toprak sıcaklığı ve fazla nem ile yüksek sıcaklıklarda yetersiz nem çimlenmeyi geciktirdiği gibi çimlenme oranını da azaltmaktadır. Normal koşullarda tohumlar 3-4 günde çimlenerek toprak yüzeyine çıkar. Tohumların çimlenmesi ile toprak yüzeyinde görülen kotiledon yapraklar kalp şeklindedir.
Karnabahar tohumu:
Karnabahar Bitkisinin Ekolojik İstekleri
Karnabahar Bitkisinin İklim İstekleri:
Karnabahar iklim istekleri bakımından serin iklim sebzesi olan kışlık sebzeler arasında yer alır. Ancak karnabahar yetiştiriciliğinde sıcaklığın önemi ışık ve neme göre daha fazladır. Karnabaharın gelişimi ve taçların oluşumu üzerinde ışığın etkileri bilinmemektedir. Bu nedenle karnabahar bitkisi nötr gün bitkisi olarak kabul edilir.
Karnabahar bitkisi özellikle taç oluşumu devresinde topraktaki suyun fazla olmasını ister. Hem pazar olgunluğuna gelmiş taçlar hem de çiçeklenme dönemindeki karnabahar bitkileri fazla yağış ve rüzgârlı havalardan hoşlanmaz.
Karnabahar çeşitlerinin generatif faza geçmek için istedikleri düşük sıcak süreleri farklıdır. Hasat, vegetasyon dönemindeki sıcaklıklara bağlıdır. Sıcaklığın 20 °C’nin üzerine çıkması taçların kalitesini bozar. Taçların oluşması için optimum sıcaklığın 15-17 °C civarında olması istenir. 10-20 °C arasındaki sıcaklıklarda da taç oluşabilir. Karnabaharlarda taç oluştuktan sonra sıcaklık yükselirse bitkilerde vegetatif gelişme hızlanır. Bu durumda çiçek saplarının üzerindeki brakteler hızla büyür ve tacın lopları arasından yapraklar çıkar ve pazar değeri olmayan yapraklı taçlar oluşur.
Fide döneminde sıcaklığın yükselip azalması bitkilerde taçların kalitesinin bozulması yönünde etkili olur. Bu koşullarda yetiştirilen bitkilerin gelişmesi yavaşlar, yaprakları küçülür ve taçlar dağınık olarak gelişir. Sonbahar ve kış dönemi dikimlerinde sıcaklığın 0 °C’nin altına düşmesi ile bitkilerde büyüme ucu zarar görür ve bitkiler sadece yaprak meydana getirir.
Bunun yanında fideler birkaç yapraklı iken sıcaklık düşerse bitkilerin büyüme ucu kaybolur. Bu bitkilere kör bitki adı verilir. Kör bitkilerin yaprakları karbonhidrat depolanması nedeniyle normal yapraklardan daha kalın ve sert yapılı olur.
Hasat dönemine gelmiş bitkiler, fidelere göre düşük sıcaklıklara karşı daha duyarlıdır. Taçlar pazar olgunluğu dönemine geldiğinde sıcaklığın 0 °C’nin altına taç yüzeyinde havlı bir yapının oluşmasına neden olur. Düşük sıcaklığın devam etmesi halinde taçlarda morlaşma meydana gelir ve bu taçların pazar değerinin düşmesine neden olur.
Karnabahar Bitkisinin Toprak İstekleri:
Karnabahar bitkisi toprak istekleri bakımından seçici değildir. Su tutma kapasitesi yüksek, derin kumlu-tınlı topraklarda başarılı bir şekilde yetiştirilebilir. Ağır bünyeli topraklarda özellikle kış dönemi yetiştiriciliğinde yağışlar nedeniyle oluşan suyun iyi bir şekilde drene edilmesi gerekir. Kuraklığa hassas olduğu için hafif bünyeli topraklarda yetiştiricilik yapılmamalıdır. Aksi takdirde sıcaklığın yükselmesi halinde dağınık yapılı taçlar meydana gelir.
Karnabahar bitkilerinin gelişmesi için optimum pH değeri 5.5-6.5 arasında olmalıdır. Asidik topraklarda gelişme iyi olmaz.
Toprak yorgunluğu meydana gelmesi nedeniyle aynı toprakta üst üste karnabahar yetiştiriciliği yapılmamalıdır. Karnabahar mutlaka farklı familyanın sebzeleri ile münavebeye alınmalıdır.
Önemli Karnabahar Çeşitleri
Karnabaharlar, botanik yapılarına göre çeşitlere, kalite özelliklerine göre sınıflara ve iriliklerine göre de boylara ayrılır.
Karnabaharlar botanik yapılarına göre altı gruba ayrılır. Bunlar şöyle sıralanır:
Pavillion Karnabahar: Yaprakları tarafından iyi korunan, iyi gelişmiş, dolgun bir çeşittir. Derin yenilebilir başa sahiptir.
Pavillion Karnabahar:
Clarke Karnabahar: Çok iyi gelişmiş, derin ve yoğun yenilebilir başa sahip, minyatür bir çeşittir.
Clarke Karnabahar:
Armado Karnabahar: Sağlam, kaba yapılı, oldukça büyük, derin, geniş ve temiz beyaz başlı lezzetli bir çeşittir.
Armado Karnabahar:
Pilgrim Karnabahar: Derin, geniş ve krem beyazı renkte başlı, sıkı yapılı bir çeşittir.
Pilgrim Karnabahar:
Wallaby Karnabahar: İyi gelişmiş, dolgun yapılı, diri görünümlü, kolay kesilebilen, temiz beyaz başlı, lezzetli bir çeşittir.
Wallaby Karnabahar:
Plana Karnabahar: Çok derin ve yoğun yenilebilir başa sahip bir çeşittir.
Plana Karnabahar:
Karnabahar Üretimi
Karnabaharlar, fidelerin yetiştirilmesi ve esas yerlerine dikilmesi olmak üzere iki safhada yetiştirilirler. Tohumlar ılık ve soğuk yastıklara ekilir. Ekim zamanı bölgelere, çeşitlere ve hasat zamanına bağlı olarak değişiklik gösterir. Genel olarak tohum ekimi nisan, mayıs, haziran, temmuz aylarında yastıklara sıraya veya serpme olarak yapılır.
Aylara göre karnabaharın ekim, dikim ve hasat zamanları:
En uygun ekim sistemi 10 cm sıra arası verilerek yapılan sıravari ekimdir. Tohumlar yastıklarda şartlara bağlı olarak 8-15 gün içerisinde çimlenir. Çimlenme sonrası sıra üzerindeki bitkiler 3-5 cm aralıkla seyreltilir. Karnabaharda kaliteli ürünü etkileyen en önemli faktörlerden birisi de iyi yetiştirilmiş fidelerdir. Fide yetiştirme devresinde sıcaklığın aşırı yükselip azalması taçların kalitesiz olmasına sebep olur.
Çimlenmiş karnabahar tohumları:
Dikimde genel olarak 7-8 yapraklı düzgün gövdeli, yaprakları sağlıklı fideler kullanılmalıdır. İyi yetiştirilmemiş cılız, sarı yapraklı fidelerden yetişen bitkilerin taçları küçük ve gevşek olur. Fideler genellikle tohum ekiminden 5-7 hafta sonra dikime uygun hale gelir.
Karnabaharda en uygun yetiştirme yeri masuralar üzerinde yapılan yetiştirme şeklidir. Masura genişliği çeşitlere, tek ve iki sıralı dikime göre ayarlanır. Dikimde sıra arası ve sıra üzeri mesafeler 50×50 cm olarak yapılır.
Fideler yerlerinden dikkatlice sökülmeli ve bekletilmeden yerlerine plantuar veya çepin yardımı ile dikilmelidir. Kökleri topraklı olarak çepinle dikim daha uygun olur. Dikimden sonra can suyu verilmelidir. Dikimi takiben birkaç gün sonra salma sulama yapılmalıdır.
Dikime hazır karnabahar fideleri:
Karnabahar çapa ve suyu çok seven sebze olduğu için sulamaya gereken özen gösterilmeli ve muntazam aralıklarla yağış durumuna göre sulama yapılmalıdır. Dikimden 1- 3 hafta sonra birinci, bundan 1 ay sonra ikinci çapa, gerekirse üçüncü çapa yapılmalıdır. Karnabahar taçlarının güneş ışığı nedeniyle sararmaması için iç yapraklar kırılarak tacın üzerine örtülmeli ve tacı örtülü çeşitler üretilmelidir.
Karnabahar tarlası:
Karnabaharlarda tohum üretimi lahanalardan farklı şekilde yapılır. Tohumluk karnabahar bitkileri esas yetiştirme yerlerine bırakılır. Bitkilerin yerleri değiştirilmez. Pazar olgunluğuna gelmiş, gelişmeleri iyi ve sağlıklı bitkiler tohumluk olarak bırakılmalıdır. Diğer bitkiler pazar olgunluğu döneminde hasat edilerek yetiştirme yerlerinden uzaklaştırılır.
Karnabahar tarlası:
Karnabaharlarda tohum üretimi farklı şekillerde yapılır. Ülkemiz koşullarında erkenci karnabahar çeşitlerinde tohum üretimi daha zordur. Pazar olgunluğuna gelmiş, taçlar kış aylarında görülen yağış ve düşük sıcaklıklar nedeniyle zarar görür ve çiçekleri oluşturacak taçlar çürür. Özellikle ekim, kasım, aralık aylarında hasat olgunluğuna gelmiş karnabahar çeşitlerinde tohum üretimi açıklanan nedenlerden dolayı istenilen düzeyde yapılamaz. Yapılan bir çalışmada erkenci çeşitlerin taçları pazar olgunluğu dönemine gelmeden yanları açık plastik tüneller altına alınmış bitkiler yağış ve düşük sıcaklıklardan korunmuştur. Bu bitkilerden hasat edilen tohum miktarı daha yüksek olmuştur. Plastik tünel altına alınmayan bitkilerden ya hiç tohum alınamamış ya da çok az tohum elde edilmiştir.
Karnabaharlarda tohum verimi çeşide, birim alanda bulunan bitki sayısına, yetiştirme dönemindeki bakım şartlarına bağlı olarak değişiklikler gösterir. Bitki başına ortalama tohum verimi 20-45 gramdır. Bir dekardan 40-154 kg arasında tohum alınabilir.
Karnabahar Tohumu Üretimi:
Lütfen yorum bırakın.