Elma Üretiminde Hasat | Meyve Yetiştirme

Elma Meyvesinde Hasat Zamanı

Elma bahçelerinde büyük bir özenle yapılması gereken işlerden biri de meyvelerin toplanmasıdır. Meyvelerin pazar değerinin yüksek olması ve bu değeri korumalarında en önemli nokta hasat zamanının doğru bir şekilde belirlenmesidir. Zamanında hasat edilen meyveler o çeşidin kalite yönünden en yüksek özelliklerini taşırlar.

Elma meyve olarak ince kabuklu, çok nazik bir meyvedir. Meyveler hasat edilirken avuç içine alınmalı, parmakla sıkılmamalıdır. Meyveleri toplama kovalarına koyarken ve boşaltırken çok dikkatli olmalıdır. Sebep olunacak küçük bir yara veya ezik depo çürüklüğüne sebep olan mantarlar için giriş kapısıdır.

Elma yetiştiriciliğinde sorunlar özellikle meyvelerin hasadı ile başlamakta ve pazarlama kanallarının çeşitli evrelerini içine alan “soğuk zincir” (hasat-depolama öncesi işlemleri-depolama-taşıma-pazarlama) boyunca devam etmekte ve sonuçta %30-40’lara varan ürün kayıp değerlerine ulaşmaktadır.

Nedenleri çok çeşitli ise de bu bozulma nedenleri arasında; uygun hasat zamanının belirlenememesi, su kaybı ve dolayısıyla ürünün kalite değerinin düşmesi, kontrollü depolama şartlarının yokluğu veya uygulanmaması sayılabilir. Bu şartlar sağlandığında meyve alanlarını genişletmeye gerek kalmadan piyasaya daha fazla miktarda meyve ulaştırma imkânına sahip olmamız mümkündür.

Elma Meyvelerinde Hasat Zamanının Belirlenmesi

Genel olarak yazlık elmalar ağaç üzerinde gerek toplama ve gerekse yeme bakımından tam bir olgunluğa ulaştıkları zaman toplanmalıdırlar. Bu durumda yazlık elmalar yüksek kaliteli olurlar. Kışlık elmalarda ağaç olumu ile yeme olumu arasında çeşit özelliklerine de bağlı olarak uzun bir zaman aralığı vardır. Hasat edilen elma hemen yenilecekse yeme olumunu beklemek gerekir. Hemen tüketilmeyecek ve depolanacak ise ağaç olumuna geldikleri (daldan kolayca koptukları) zaman hasat edilebilir.

Elmada hasat zamanının belirlenmesinde dikkat edilmesi gereken ölçüler şunlardır:

Tam çiçeklenmeden olgunluğa kadar geçen gün sayısı
Meyve etinin sertliği
Meyve kabuğunun rengi
Meyvenin daldan kopma durumu
Nişasta düzeyi

Elma Bitkisinde Tam Çiçeklenmeden Hasada Kadar Geçen Gün Sayısı

Hasat zamanını belirlemede; tam çiçeklenmeden olgunluğa kadar geçen gün sayısı her zaman göz önüne alınmalıdır. Yetiştirici bahçesinde tam çiçeklenme tarihinin bilinmesiyle, olgunluğa kadar geçmesi gereken süreyi beklemekle hasat tarihini belirleyebilir.

Elma meyve çeşitlerinde tam çiçeklenmeden hasada kadar geçen gün sayısı:

Elma Meyve Eti Sertliği
Elma çeşitlerinin olgunluk anındaki sertlik dereceleri farklıdır. Meyvenin olgunluğu ilerledikçe meyve eti sertliği geriler. Elmalarda 11.1 mm çapındaki silindirik uçlu “penetrometre” ile yapılan ölçümlerde elmalarda et sertliği 7.0-10 kg arasında olmalıdır. Değerler elma çeşidine göre değişmektedir.

Bazı elma çeşitlerinin hasat zamanındaki en uygun meyve eti sertlikleri şöyledir:

Starking Delicious 7,5 – 8,5 kg
Golden Delicious 7,0 – 8,0 kg
Starkrimson Delicious 7,7 – 8.7 kg
Starkspur Golden 7,0 – 8.0 kg
Granny Smith 9.0 – 9.5 kg

Elma Meyve Kabuğunun Rengi
Elmada çeşide has renklenme oluşunca hasat zamanı gelmiş demektir. Ağaç olumunda kabuğun taban rengi yeşilden, yeşilimtrak sarıya döner. Kırmızı renkli elmalarda ise kızartı en mükemmel şeklini alır. Renk kalite faktörü olarak önem taşır.

Hava sıcaklığı, geceleri 25 °C’nin altına düşmeyen yerlerde meyveler iyi renklenemezler. Memleketimizin geçitli bölgelerinde yetiştirilen elmalar çok güzel renklenirler. Ayrıca, bol azot gübresi verilmiş bahçelerde, çok yüklü meyve oluşturan ağaçlarda, killi topraklar üzerindeki bahçelerde, yazın yeterince sulanamayan bahçelerde, ağaçların iç taraflarında oluşan meyvelerde renk iyi gelişip meyvenin kendine özgü hâlini alamamaktadır.

Elma Meyvesinin Daldan Kopma Durumu
Elmalar avuç içerisine alınarak hafifçe büküldükten sonra yukarıya doğru itildikleri zaman dallarından kolaylıkla ayrılıyorsa hasat zamanı gelmiştir ve hemen hasada başlanmalıdır. Olgunlaşmamış elmalar bu durumda kopmazlar ve çoğunlukla sap veya dalcık kırılır.

Elma meyve çeşitlerinin hasat olum tarihleri:

Elma Meyvesinde Nişasta Düzeyi
Nişasta taşıyan meyvelerde nişastanın azalması (şekere dönüşümü) olgunlukla bağlantılıdır. Elmada nişasta testi oldukça iyi sonuç verir. Nişasta düzeyini tayin etmede % 1’lik iyotlu potasyum iyodür çözeltisi kullanılır. Bu çözelti, tam ortasından düzgünce kesilen elmanın meyve etine sürülerek belli bir süre beklenir. Meyve etindeki siyah rengin beyaza dönüşme oranına göre örnek skalalardan karşılaştırma yapılarak hasat zamanı tayin edilir.

Yukarıdaki ölçütler denendikten sonra hasat zamanı gelmiş ise hasat işlemine geçilir.

Erken hasadın sakıncaları:

Meyveler yeterli irilik, şekil ve ağırlığa ulaşmamışlardır.
Meyvelerde tat ve lezzet iyi olmaz.
Meyvelerin kendine has üst rengi oluşmadığı için dış görünüş bozuk olur.
Meyvelerde hızlı su kaybı olur ve meyveler çabuk buruşur.
Bu meyvelerde fizyolojik bozukluklar fazla görülür.
Meyvelerin dala tutulması iyi olduğundan hasat zorlaşır.

Geç hasadın sakıncaları:

Hasat sonrası dayanma süreleri kısalır ve çabuk berelenirler.
Meyvede asit kaybı fazlalaştığı için tat ve lezzet bozulur, ürün yavan bir tat alır.
Geç hasatta da erken hasatta olduğu gibi fizyolojik bozukluklar görülür.
Hasat önü ve hasat anında meyve dökümleri artar.
Bahçede beklediği için ürün her zaman risk altındadır.

Elma Hasadının Yapılışı

Elma hasadı elle yapılır. Elmalar avuç içerisine alınarak hafifçe büküldükten sonra yukarıya doğru itildikleri zaman dallarından kolaylıkla kopartılır. Kopartılan elmalar kovalara ya da kasalara konulur. Taşıma sırasında elmaların zarar görmemesi için dikkatli olunmalıdır. Bodur çeşitlerde meyve hasadı daha kolay ve ucuz olmakta, hasat esnasında ağaçlarda mekanik zararlanma oluşmamaktadır.

Bodur elma ağaçlarında meyve hasadı:

Hasat işlemi sırasında dikkat edilecek noktalar şunlardır:

Yağışlı havalarda hasat yapılmamalıdır.
Meyve daldan koparılırken dallara çarpılmamalı ve yavaşça toplama kaplarına konmalıdır.
Meyve parmakla sıkılmamalı, tırnak ve yüzükle çizilmemelidir.
Kullanılan toplama kapları ve kasalar pürüzsüz olmalı, içinde meyveyi zedeleyebilecek çivi uçları gibi çıkıntılar bulunmamalıdır.
Kaplar ve kasalar aşırı doldurulmamak ve gölgeye bırakılmalıdır.
Hasat işleminde deneyimli işçiler kullanılmalıdır. En küçük bir yaralama veya bere bile meyvenin dayanma gücünü azaltır. Çeşitli hastalık etmenlerinin girişini kolaylaştırır. Hasat esnasında elmanın bir yumurta olarak kabul edilmesi gerekir. Unutulmaması gerekir ki “Bir çürük meyve bir sandığı bozar.” Bütün bu hususlar göz önüne alınarak hasatta azami özen gösterilmelidir.
Meyve koparılırken meyve dal ve dalcıklarına zarar verilmemeli, dallar kırılmamalıdır.
Hasatta hafif, dengeli ve sağlam olan 3 m yüksekliğindeki 3 ayaklı merdivenler kullanılmalıdır.
Elmalarda hasat işi her ağaçta 2-3 defada yapılmalıdır. Birinci aşamada daha çok ağacın en dış meyveleri ile ağacın alt dallarındaki meyveler toplanmalıdır. Bundan sonra içteki ve ağacın üst dallarındaki meyveler toplanmalıdır. Hasat işleminin 2-3 defada yapılması küçük meyvelerin irileşmesini sağlayacağından verimin artması sağlanmış olur.

Elma Meyvesini Pazara Hazırlama

Ürünün değerini artırmak amacıyla yapılan pazara hazırlama işlemlerinde ilk adım, ürünün arazide ya da taşınacağı paketleme evinde istenmeyen yabancı materyallerden arındırılarak belirli boy ya da sınıflara ayrılması işlemidir. Sınıflamada amaç benzer özellikte ve büyüklükte olanlarını seçmek, ürünün pazarlanabilecek olan kısmının değerini artırmaktır.

Hasat sırasında yere düşen meyveler ile sağlam meyvelerin ayrı sandıklara alınması ve yine sağlam olanlardan ayrı depolanmaları gerekmektedir. Berelenen meyvelerin sağlam meyveler ile birlikte aynı sandıklara konulması, taşınması, depolanması ve pazara sunulması genel niteliğe olumsuz etki yapmaktadırlar. Bu tip bir karışımın depolanması durumunda ise yaralı meyvelerin çok daha kısa sürelerde çürümeleri ve diğer meyvelere de bulaştırmaları kaçınılmaz bir sonuçtur.

Bu konuda yapılacak en önemli işlem; yere düşen meyvelerin ayrıca toplanarak en uygun şekilde değerlendirilmesidir. Bu değerlendirme hiç depolanmadan pazara göndermek ya da zarar düzeyine göre endüstriye sunmak şeklinde olabilmektedir.

Hasat edilen elmalar, kasalar içersinde ambalaj evlerine getirilirerek sağlamlık, şekil, renk ve kalitelerine göre bir seçmeye tabi tutulur. Sonra meyveler iriliklerine göre boylara ayrılır ve daha sonra da ambalaj kaplarına konulur. Bu işler küçük işletmelerde el ile yapılır. Büyük işletmelerde ise makinelerle yapılır. Bu şekilde daha çabuk ve daha ucuza mal olur.

Elma tasnif makinelerinin kullanımında dikkat edilmesi gereken en önemli husus; tasnif makinelerinin elmaları sınıflara ayırması esnasında elmaların fiziki bir ezilmeye meydan verilmemesidir. İster hemen pazara sevk edilecek olsunlar ister saklamaya alınsınlar elmaları boylamadan sonra hemen ambalajlamak en iyisidir. Ambalaja meyvelerin kağıtlanmasıyla başlanır. Kağıtlara sarılan elmalar sandıklar içersine yanları üzerine gelecek şekilde ve diyagonal olarak yerleştirilir.

Elma Sınıflama İşlemi

Elmalarda kalite sınıflarına ayırma ve boylama Türk Standartlarına göre yapılır. Buna göre sofralık elmalar ekstra, birinci sınıf ve ikinci sınıf olmak üzere üç kalite sınıfına ayrılır:

Ekstra Sınıf: En üstün kalitede ve özürleri olmayan şekil, renk ve olgunluk bakımından en üst olan sınıftır. Elmalar 60-65 mm çapındadır. Bu sınıfta Lsınıftan geçmiş elmalara % 5 oranında tolerans tanınmıştır.

Ekstra sınıf içersinde yer alanlarda kesinlikle kurtlu ve çürük elma yoktur.

1. Sınıf: Bu sınıfa giren elmalarda belli bir ölçüde özürsüz olmaları şartı aranır. Bunlar şekil, renk ve gelişme yönünden hafif hataları olan elmaları ihtiva edebilir. Fakat içerisinde kurtlu ve çürük meyveler yer almaz. Bu sınıfa giren elmaların çapları 55-60 mm’dir. İkinci sınıftan geçmiş elmalara % 10 oranında tolerans tanınmıştır.

2. Sınıf: Daha üst sınıflara dahil edilemeyen ve minimum sınıflama şartlarına uygun olan elmaların yer aldığı sınıftır. Bu sınıfa giren elmaların çapları 50-55 mm civarında olmalıdır. Göze çarpar derecede ezik ve yaralı meyveler hariç olmak kaydı ile sayı veya ağırlık yönünden % 10 oranında bu sınıfın şartlarına uymayan elmalara tolerans tanınmıştır.

Elma Ambalajlama İşlemi

Ambalaj, ürünü dış etkenlerden koruyan ve içine konan ürünleri bir arada tutarak taşıma, depolama, dağıtım, tanıtma ve reklam gibi pazarlama işlemlerini kolaylaştıran metal, kağıt, karton, plastik ve tahtadan yapılan muhafaza kabıdır. Bir başka deyişle; ürünün tüketiciye gidene kadar kalite ve özelliğini koruyabilecek biçimde uygun kaplar içine yerleştirilmesine ambalajlama, ürünün bu amaçla konulduğu kaplara da ambalaj denir.

Ambalajlama, ürünlerin toplam kalite ve değerini artırmaktadır. Temiz, hafif ve gösterişli bir ambalaj; ürünlerin pazar değeri üzerine yaptığı olumlu katkının yanında ulaşım aşamasında her türlü darbe ve sallantıdan oluşacak mekaniksel zararların da önüne geçmektedir.

Pazara hazırlamadaki en son aşama ürünün paketlenerek pazara sevki yada pazarlanana kadar depoya yerleştirilmesidir. Ayrıca yaşam hızını etkileyebilecek aşırı ve düşük sıcaklıklardan da korunmaları amacıyla bu ürünlerin kontrollü koşullarda taşınmaları zorunluluğu bulunmaktadır. Bu da günümüzde soğutmalı ulaşım araçlarıyla sağlanmaktadır.

Elma standardı TS 100’e göre:

Ambalajlama: Ambalajlar taşıma, saklama ve pazarlama süresince elmaları iyi bir durumda tutacak ve sağlığa zarar vermeyecek nitelikte yeni, temiz, kuru, kokusuz, ahşap, mukavva ve diğer uygun malzemeden yapılmış kasa, kutu veya sandık olup aksine bir istek bulunmadıkça 80 cm x 120 cm veya 100 cm x 120 cm boyundaki paletlere uygun ölçülerde olmalıdır.

Ambalajların yapımında kullanılan her çeşit malzeme ile içine konulacak kağıt ve benzeri malzeme yeni, temiz, kuru ve kokusuz olmalı, ürüne zarar vermemeli, bunların üzerine yazılacak yazılarda kullanılacak mürekkep, boya ve etiketlerin yapıştırılmasında kullanılan zamk toksik (zehirli) veya diğer şekiller de insan sağlığına zararlı olmamalıdır. Basılı kağıt kullanıldığında yazılı yüzün dışa gelmesine ve ürüne değmemesine özen gösterilmelidir. Ahşap ambalajların yapımında kullanılan tahtalardaki budaklar kaynamış olmalı ve çapları tahta eninin 1/3’ünü geçmemelidir. Ambalajlarda yukarıda belirtilenlerin dışında hiçbir madde bulunmamalıdır.

Kağıtlama: Ekstra sınıfa giren elmaların tümü tek tek kağıtlara sarılır. Yuvalı ya da bölmeli ambalajlara kağıda sarılmadan konabilir. 1. ve 2. sınıf elmalarda böyle bir zorunluluk yoktur. Bunlarda ambalajların iç yüzeylerinin kağıtlanması yeterlidir.

Elmaların kağıtlanmasında kullanılacak sargılık kağıtların en çok 21 gr/m2 incelikte, normal nem ile yırtılmayacak dayanıklılıkta ve meyvenin tümünü iyice sarabilecek büyüklükte olması gerekir. Aşağıda değişik ambalaj tipleri gösterilmiştir.

Elma için çeşitli ambalajlama kapları:

Elma ve Depolama

Depolama, ürünün daha sonra pazarlanmak üzere kalitesini koruyacak koşullarda bekletilmesidir. Depolama, ürünün pazarlama süresini uzatarak geç mevsimde azalan arza karşılık, yükselen fiyatlardan yararlanma imkânı sağlar.

Elmalar, adi depolar, soğuk hava depoları veya değişik atmosferli soğuk hava depolarında depolanabilir. Elmaların depoda kalma müddeti, meyvenin depolama zamanı, ağacın beslenme durumu, mevsim ve çeşide göre değişir.

Özellikle yanlış zamanda yapılan hasat ile başlayan ve pazarlama kanallarının çeşitli evrelerini de içine alan ve soğuk zinciri boyunca devam eden sonuçta %30-40’lara varan ürün kayıpları meydana gelmektedir. Meyvecilikte söz sahibi gelişmiş ülkelerde bu oranın %5’i aşmadığı düşünülürse yüksek kayıpların sürdüğü ülkemizde yüzlerce ton ürünün tüketiciye ulaşmadan çürüdüğü ve ekonomimizin büyük kayba uğradığı bir gerçektir. Ürün depolanırken şunlara dikkat edilmelidir:

Hasat ile depolama arasındaki süre hiç bir zaman 48 saati aşmamalıdır. Bu süre uzadıkça olgunluk ve su kaybı hızlı bir şekilde artacağından çeşitli bozulmalar ve hastalıklar nedeniyle depolama ömrü kısalır.
Depoya giren meyvenin 1 günde istenilen sıcaklık derecesinde soğutulması gerekir. Bunun için soğutma gücü yeterli derecede olmalıdır.
Kullanılan termostat yeterince duyarlı ve güvenli olmalıdır.
Depoda ölü sıcak yuvalar oluşmamalıdır. Bu da ancak iyi bir ısı yalıtımı, hava hareketi gücü ve uygun bir istifleme ile sağlanır.
Elmalar için uygun depolama sıcaklığı çeşitlere göre değişmekle beraber 0, -1 veya +1 dereceler arasıdır.
Depolarda etkili bir vantilasyon ile hava sirkülasyonu oluşturmak gerekir. Genel olarak depo hacmini 1 saatte 20-30 defa hareket ettirecek vantilasyon gücü esas alınır. Soğuk havanın dengeli dağılımı, uygun istiflemeyle sağlanır. Bu amaçla sandıklar, paletler veya özel bölmeler üzerinde istiflenerek, zeminden de hava dolaşımı için boşluk bırakılır.
İstif içinde her kasa en az 1 taraftan soğuk hava ile temas etmelidir. Farklı çeşitlerin, farklı bölgelerin ve farklı olgunluktaki partilerin meyveleri ayrı ayrı istiflenmelidir.
Gerek depoda çalışan sistemler gerekse birer canlı olan meyveler zaman içinde bozulup değişirler. Zamanında fark edilmezse büyük kayıplar olabilir. Bu sebeple depoda; depo faktörlerinin (sıcaklık, nem) kontrolü, meyvenin durumu (ağırlık kaybı, dış görünüş ve iç durumu) yönünden kontrol edilmelidir.
Depolamanın amacı ürün sıcaklığını düşürerek solunumu en alt dereceye indirmek ve ürünün bozulmasını engelleyerek uzun süre saklayabilmektir. Bu amaca ulaşabilmek için elmaların sıcaklık ve nem istekleri karşılanmalıdır. Bir çok elma çeşidi 0°C’de ve %85-90 nispi nemde uzun süre saklanabilir. Elmalar -2°C’de donar.

Soğuk havada elma meyvesi istif şekli:

Başarılı Şekilde Depolanan Elma Meyvelerinin Özellikleri

Genel Özellikleri:

Sağlıklı ve taze görünürler.
Çeşide özgü aroma ve kokuları vardır.
Ağırlık kaybı ve bozulmalar çok azdır.
Tüketime kadar dayanırlar.

Dış Görünüşü:

Kabukta buruşma yoktur.
Ezik, bere, çürük ve yara bulunmaz.
Fizyolojik bozukluklar (Kabuk yanığı, acı benek ve kara leke belirtileri) yoktur.

Meyve Eti:

Parlak ve suludur.
Yeterince lezzetlidir.
Aşırı olgun, yumuşak ve unlulaşmış değildir.
İç kararması, iç sulanması yoktur.
Çekirdek evi temiz ve sağlamdır.

Tam zamanında yapılan hasat ve uygun depolama şartlarının sağlanmasıyla Golden Delicious ve Starkspur Golden Delicious çeşitleri 5 ay, Starking Delicious ve Starkrimson Delicious çeşitleri 7 ay, Granny Smith çeşidi ise 9 ay süre ile depoda saklanabilir.

Elma meyvelerinin kontrollü atmosferli (CA) depolarda saklanması: