Zantedeschia(zentedeskiya) bitkisinin anavatanı, Güney Afrika’dır. Diğer dünya ülkelerinde de kültürü yapılan bir bitkidir. Her ülkede farklı isimlerle adlandırılır. Avrupa’da ve bir çok ülkede arum lilyum, calla lilium, Afrika’da wit varkoor, ülkemizde ise kala, gelin çiçeği olarak da tanınmaktadır.
Zantedeschia bahçeler ve parklarda dikilebilir, saksı bitkisi olarak yetiştirilebilir veya kesme çiçek üretimi için kullanılabilir.
Zantedeschia ve morfolojik yapısı:
Gelin çiçeği zantedeschia:
Zantedeschia ismi İtalyan botanist (bitki bilimci) Giovanni Zantedeschi’a takdir amaçlı verilmiştir. Zantedeschia cinsi, içerisinde bulunan kalsiyum oksalattan dolayı zehirli bir bitkidir. Bitkinin tüm parçaları zehirlidir, ağızda, boğazda tahriş ve kabarıklığa, kusma ve ishale sebep olur. Ama bazı yerlerde yaprakları toplanıp pişirilerek yemek yapılır.
Hibritleme çalıĢmalarıyla farklı renklerde zantedeschialar:
Gelin Çiçeği (Zantedeschia) Bitkisinin Tanımı
Yılanyastığıgiller familyasına mensup bir bitkidir. Bahçelerde isteklerine uygun koşullarda yetiştirildiğinde 100-120 cm.ye kadar boylanabilen rizomlu (kök gövdeli) çok yıllık dayanıklı otsu bitkilerdir. Zantedeschia açık alan süslemeleri ve park bahçe düzenlemelerinde kullanılması halinde bulunduğu ortama farklı bir güzellik katar.
Uzun saplı, temren (ok ya da mızrak ucu) biçimli, koyu yeşil renkli, iri ve gösterişli yapraklan vardır. Bahçelerde yetiştirilen zantedeschiaların gösterişli yapraklarının uzunluğu 15-45 cm’ye kadar çıkar. İlkbahar sonu, yaz aylarının başlangıcında açan uzunca, ağzı açık boru biçimli, 25 cm.ye kadar uzunlukta olabilen beyaz çiçekleri de pek göz alıcıdır. Tek çiçeklidir.
Zantedeschia bitkisi duvar diplerinde, kayalık bahçelerde ve havuz kenarlarında çok iyi geliştiği gibi evlerde pencere önü ya da balkonlara konulan saksılarda daha küçük boyluları da yetiştirilebilir. Zantedeschialar oldukça güzel ve kullanışlı kesme çiçek verir. Çiçekleri uzun süre vazoda kaldıkları ve canlılıklarına korudukları için kolay pazar bulabilen bir bitkidir. Zantedeschia çiçeklerinin vazo ömürleri 7-10 gün arası değişir.
Vazoda ve farklı sepette zantedeschia:
Bilimsel sınıflandırması:
- Alem : Plantae
- Bölüm : Magnoliophyta
- Sınıf : Liliopsida
- Takım : Alismatales
- Familya : Araceae
- Cins : Calla spp.
- Türkçe Adı : Kala, Gelin çiçeği
Modern mobilyalarla döşenmiş iç mekânlarda güzel görünen zantedeschia bitkisi, saksı içerisinde 60-80 cm boylanabilir ve çevresine 30-40 cm kadar yayılabilir. Çiçeklenme dönemi bölgelere göre değişmekle birlikte temmuz ve ekim aylarındadır. Her dem yeşil değillerdir.
Gelin Çiçeği (Zantedeschia) Çeşitleri
Zantedeschianin tabiatta 8 türü bulunmaktadır. Bunlar;
- Zantedeschia aethiopica
- Zantedeschia albomaculata
- Zantedeschia elliottiana
- Zantedeschia jucunda
- Zantedeschia odorata
- Zantedeschia pentlandii
- Zantedeschia rehmannii
- Zantedeschia valida
Zantedeschia cinsinin süs bitkileri yetiştiriciliğinde en önemli olan türler Z. aethiopica Z.elliottiana ve Z. rehmanni’dir. Zantedeschia aethiopica saksı bitkisi olarak en çok yetiştirilen türdür. Bu türün çeşitli hibritleme çalışmalarıyla farklı renkleri üretilmiştir.
Zantedeschia albomaculata ve Zantedeschia elliottiana:
Zantedeschia Rehmanni:
Z. Aethiopica türü sağlam ve dayanıklı bir bitkidir. Her türlü ortamda ve toprakta büyümektedir. Buna karşın çok daha nadir bulunan Z. Odorata, Z. Aethiopica’ya benzerlik göstermektedir ve yaprak döken, kokulu bir bitkidir.
Zantedeschia aethiopica ve ona benzeyen hoş kokulu Zantedeschia odorata:
Z. albomaculata’nın yaygın ve değişken türleri, Güney Afrika’dan – Kuzey Kenya’ya doğru bulunan alanda yetişmektedir. Beyaz tonlarında, krem ve turuncu tonları değişiklik göstermektedir. Benekli zantedeschia olarakta adlandırılır.
Z. elliotiana sadece bahçecilik kaynaklarından bilinmektedir ve muhtemelen hibrid kökenlidir. Z. jucunda ve Z. pentlandii güzel büyük sarı gösterişli çiçekleri ile nadir bulunan türlerdendir. Z. rehmannii pembe çiçekli kılıç şekilli yaprakları olan türdür.
Gelin Çiçeği (Zantedeschia) Üretimi
Zantedeschiaların çoğaltılması kökten ayırma ve tohum yöntemi ile olur. Üretimi birçok bitkiye göre daha kolay ve bakımı daha az zahmetlidir.
Bu bitkinin rizomları vardır.Çoğaltma bu rizomların bölünmesi veya yan sürgünlerin(yavru bitkilerin) ayrılmasıyla olur. Bu ayırma işlemi saksı değiştirme sırasında yapılır.
Yakından rizomun görünüĢü ve terasta kurutulan rizomlar:
Zantedeschialarrn çoğaltılması için rizomlar toplanıp, kurutulabilir. Birkaç gün kurutulması yeterlidir. Bu kuruyan rizomlar serin bir yerde saklanmalı ve nemli kalmamalıdır. İhtiyaç olduğunda hazırlanan toprağa veya saksıya bu rizomlar dikilir. Yumru büyüklüğüne bağlı olarak dikim derinliği yaklaşık 10 cm. olmalıdır. Yumruların üstü toprakla iyi kapatılmalı, çok bastırılmamalıdır.
Zantedeschia rizomlarının dikim ve gelişimi:
Tohum elde etmek için, bitki mümkün olduğunca uzun bırakılır. Tohumlar bezelye tanelerine benzer.
Zantedeschia tohumları ve filizlenmiş bitkinin kök yapısı:
Zantedeschia tohumlan seralarda yer yataklarına veya toprak kaplara atılarak üretim yapılabilir.
Zantedeschia üretimi için hazırlanmış yerlere dezenfekte edilmiş tohumlar ekilir. Bitkilerin rahat büyüyebilmesi için sık ekimden kaçınılmalıdır. Tohumla ekimde bitkinin büyümesi uzun zaman alır.
Tohumla üretilmiş fideler:
Zantedeschia toprak açısından toleranslıdır, kumlu, humusça zengin, pH’sı 6 -7 arası olan topraklarda daha iyi gelişme gösterililer.
Bahçede büyüyen zantedeschialar:
Zantedeschialar da, saksı harcı olarak torf, cocos, perlit ve farklı oranlarda kanşımlanda kullanılır.Daha iyi bir gelişme göstermesi istendiğinde ,daha yüksek düzeyde besin maddesi içiren organik materyaller (boynuz ve tırnak unu ) ile kalsiyum fosfat ve potasyum sülfat verilir.
Farklı renk, aynı saksıda yetiştirilen zantedeschialar:
Farklı renkte zantedeschialar:
Gelin Çiçeği (Zantedeschia) Bitkisinin Ekolojik İstekleri
Anavatanlarından getirilerek çoğaltımı yapılan zantedeschialar oradaki iklim ve toprak şartlarına ihtiyaç duyarlar. Bu nedenle zantedeschia yetiştiriciliğinde sıcaklık, toprak-atmosfer nemi ve ışık istekleri dikkat edilmesi gereken önemli unsurlardır.
Sıcaklık
Güneşli, havadar, serin ve ılık ortamları seven bitki kışın en düşük 8 C°’ye kadar dayanabilir. En idaal yetiştirme sıcaklığı gündüzleri 18-25 C° akşamları ise 12-18 C°’dir.
Uygun sıcaklıkta yetiştirilen zantedeschia:
Zantedeschia bitkisini yetiştirmede en önemli kural kış aylarında oda sıcaklığının 12 C°’nin altında olmaması gerektiğidir. Kış aylarında sıcaklık 10-12 C° olmalı, en fazla 15 C° olan yerlerde muhafaza edilmelidir. Kışa dayanıklı olmakla beraber, aşın donlarda bazı türlerin rizomlan zarar görür. Açık sahada ılıman bölgelerde toprakta 20 yıldır yetiştirileni vardır.
Korumalı güneşli bir yerde durması daha iyidir. Çok fazla soğuk ve sıcak havada bırakma çiçeğin yapraklarına, çiçeklerine, meyvelerine ve köklerine zararlıdır. Hava akımlarından etkilenen bitki bu etkiden korunmalıdır.
Beyaz Z. Aethiopicanın ve bu aileye mensup bazı türler vardır ki -23°C altındaki soğuklarda bile dayanıklılık gösterir. Bazı türleride, -12°C gibi kış sıcaklığına dayanıklılık göstermektedir. Bu bitki ev çiçeği olarak serin yerlerdede yetiştirilebilir. Z. elliotiana, Z. jucunda, Z. pentlandii and Z. rehmannii türleri ortalama 25°C sıcaklıkta da büyüyebileceği gibi bazen sürpriz yapıp 28°C. de de yetiştiği görünmüştür.
Orantılı Nem
Bitkilerin yaşayabilmeleri; büyüyebilmeleri ve gelişebilmeleri için zorunlu etmenlerden biri de orantılı (nispi) hava nemi ve sudur. Zantedeschia bitkisi yüksek orantılı nemli yerlerden hoşlanırlar. Zantedeschiaların iyi gelişebilmeleri için oransal nem %75-80 oranında olması yeterlidir. Orantılı nemi düşük yerlerde yapraklara sık sık su püskürtülmelidir.
Nemli ortamda Zantedecshialar:
Işık
Işık zantedeschia yetiştiriciliğinde ihtiyaç duyulan önemli isteklerdendir. Işık şiddeti çiçeklenme döneminde, çiçek renk, berraklık ve boyunu etkiler, az ışık ise, yumru üreme miktannı etkiler. Az ışıkta çiçeklerin renk yoğunluğu azalır. Bundan dolayı ışığın bitkinin istekleri doğrultusunda ayarlanması gerekir. Kışın çiçeklenme döneminde aydınlık, yazın dinlenme döneminde gölge yerlerde bulundurulmalıdır. Doğrudan güneş ışığı istemeyen bu bitki dolaylı ışıklardan da yararlanabilir.
Duvar diplerinde ve saksıda yetiştirilen zantedeschialar:
Doğal ortamda Zantedeschialar:
Gelin Çiçeği (Zantedeschia) Üretiminde Kültürel İşlemler
Saksı Değiştirme
Bitkinin kökleri saksısını doldurmuş ise ilkbaharda uygun toprak eklenerek saksısı bir numara büyüğü ile değiştirilir. Bitki yeterince gelişme göstermez ve saksı değişimine ihtiyaç duyulmazsa, ilkbaharda yerinden sökülür, kökleri tıraşlanır, uygun toprak eklenerek bitki aynı saksıya dikilir. Saksı değişimi genellikle sıcak ayların başlangıcı olan mayıs ayında yapılmalıdır.
Uygun saksıda yetiştirilen zantedeschialar:
Gübreleme
Her bitki gibi zamanla topraktaki vitamin ve mineralleri tüketen zantedeschiaya yılda en az bir kere vitamin ve mineral desteği sağlanmalıdır.
Bununla birlikte; daha sağlıklı bir bitki istiyorsak; ağustos-kasım ayları arasında haftada bir kez 3 g/l azotça zengin kompoze gübre; aralık-mart ayları arası ise haftada bir kez; miktan her 3 haftada 1 g artırılmak suretiyle, 3 g/l potasyumca zengin kompoze gübre verilir.
Sulama
Zantedeschia bitkisinin su ihtiyacı oldukça fazladır. Suya yakın yerlerde daha iyi gelişme gösterir. Zengin kanşımlı toprağı, suyu ve nemli ortamları sever.
Zantedeschia bitkisinin yapraklarına yazın su püskürtülmelidir. Çiçeklenme dönemi başlangıcı bölgeden bölgeye değişiklik gösterir. Bazı bölgelerde ilkbaharda çiçek açmaya başlayabilir. Ama zantedeschia bitkisi genellikle yaz aylarında çiçek açar ve çiçeklerini kış aylarına doğru dökerek bir dinlenme sürecine girer. Çiçeklenme dönemi boyunca bol bol sulanmalıdır. Çiçeklenme dönemi bittikten sonra dinlenme döneminde saksı toprağının sürekli nemli tutulması yeterli olur.
Kış aylarında bitki aşırı soğuktan korunarak çok az sulanmalıdır. Eğer ki; toprak çok nemli kalırsa, rizomlarda çürüme gerçekleşebilir.
Yaz aylarında ise bitkinin suya olan ihtiyacı artacağından bitkiye verilen su miktarının arttırılması gerekmektedir. Sulama esnasında su toprağın her tarafına ulaştırılmalıdır.
Zantedeschiada çok büyük bir değişiklik görülmediği sürece sulanmada kullanılan kap, ölçü ve su miktarı değiştirilmemelidir. Bitkiye kış aylarında musluktan aldığımız soğuk çeşme suyunu vermemeliyiz. Verdiğimiz su oda sıcaklığında olmalıdır. Bitkiyi sularken kullanılan kap her sulamada aynı ölçüde, sulamalar aynı günde ve aynı miktarlarda su dökülmelidir. Sulama tercihen sabah saatlerinde yapılmalıdır.
Budama
Zantedeschia bitkisinde hakiki bir budamadan bahsedilemez, ancak çiçeklenme dönemi sonunda bitkinin kuruyan, çürüyen yaprak ve çiçekleri kesilip uzaklaştırılmalıdır.
Kesilirken bitkiye zarar verilmemesine dikkat edilmeli, muhtemel olan yara hastalıklarına ve enfeksiyonlara fırsat verilmemelidir.
Budama işlemi, bitkinin daha iyi gelişmesi ve daha iyi bir görünüm kazanması için gerekli görüldükçe yapılmalıdır.
Hastalık ve Zararlıları
Önemli hastalıkları virüs, yaş çürüklük ve yaprak lekesi; zararlıları ise thripsler, yaprak bitleri ve unlu bitlerdir.
Virüslü hastalıkların ilaçla mücadelesi yapılamamaktadır. Ancak taşıyıcı ve hastalıklı bitkilerin yetiştirilmemesi, toprağın virüs bulaşıklı olmaması gerekir.
Yaprak lekesi; Genellikle yaşlı yapraklarda görülür. Lekelerin üzeri duman rengi fungal örtü ile kaplıdır. Mücadelesi; Hastalıklı bitkileri ortadan kaldırmalı, Sıcak hava, fazla nem ve aşırı sulamadan kaçınılmalıdır.Aksi taktirde hastalıkla mücadele için piyasada bulunan preparatlar uygulanabilir.
Yaprak bitleri, püseron, ballık adlan ile tanınırlar. Vücutları yumuşak bazen hafif tozlu veya bir mum salgısı ile örtülü olabilirler. Renkleri yeşil, siyah, sarı, kırmızı, beyaz ve kahverengimsidir.
Yaprak bitleri bitkileri sokup bitki öz suyunu emerek yaşar. Emme sırasında salgıladıkları toksik ve tahriş edici maddelerle yaprak kıvrılması veya şişkinlik gibi anormal oluşumlara neden olurlar. Yaprak sararır ve kurur. Ayrıca Virüs hastalıklarını taşıyarak önemli zararlara yol açarlar. Mücadelesi, genelde kimyasal uygulama şeklindedir.
Thrips’ler silindirik vücutlu 0.7-0.9 mm boyunda esmer, açık sarımsı renkli küçük böceklerdir. Kanatlarının kenarlarında uzun kirpikler bulunur. Bitkilerin yaprak, sap ve çiçeklerini sokup emerek yapraklarda beyaz lekelerin oluşmasına ve yaprakların sararmasına neden olurlar. Mücadelesi, genelde kimyasal uygulama şeklindedir.
Unlu bitler; kabuklu bitlerle akraba olmalarına rağmen süs bitkilerindeki önemleri dolayısıyla farklılık göstermektedir. Sarımsı renkte olan vücudun üzeri una benzer mumlu maddelerden oluşmuş bir örtü tabakasıyla kaplı olduğundan beyaz renkte görünür.
Kabuklu bitler de bitkilerde benzer zararlar gösterdikleri için ilaçlarla mücadelesi yapılmaktadır.
Yaş çürüklük ve yaprak lekesi:
Lütfen yorum bırakın.