Bir ölçü içinde, birim nota değerinden en fazla kaç tane bulunabileceğini gösteren sayıya zaman denir. Ölçü rakamının üstünde bulunur, altında ise birim nota değerini gösteren sayı bulunur. Bu iki sayının ölçü rakamını oluşturduğunu ve bu rakamın ölçünün kaç zaman olduğunu gösterdiğini söyleyebiliriz.
İki zamanlı ve üç zamanlı ölçüler tek zamandan oluşan ölçülerdir. Dört zamanlı bir ölçü, aynı birim notaya sahip iki tane iki zamanlı ölçünün birleşmesinden oluşur. Dört zamanlı bir ölçüde, ilk iki zamanlı ölçüye kuvvetli zaman, ikinci iki zamanlı ölçüye zayıf zaman diyebiliriz. İki zamanlı bir ölçü tek zamandan oluştuğundan, ölçü içindeki birinci birim nota değerine kuvvetli vuruş, ikinci birim nota değerine ise zayıf vuruş diyebiliriz.
Zaman kısaltmalarının tanımları:
- K : Kuvvetli zaman (veya vuruş)
- YK : Yarı kuvvetli zaman (vuruş)
- Z : Zayıf zaman (vuruş)
- DZ : Daha zayıf zaman (vuruş)
Kuvvetli Vuruş: Bir ölçü içinde, kuvvetli zamanda piyano’nun tuşuna en şiddetli vurduğumuz vuruştur. Vuruş şiddeti, müzik parçasının nüansına yani F (forte), MF (mezoforte), P (piano) vb. oluşuna göre değişkenlik gösterir.
Yarı Kuvvetli Vuruş: Bir ölçü içinde, kuvvetli zamanda, yarı kuvvetli zamanda veya zayıf zamanda piyano’nun tuşuna orta şiddetli vurduğumuz vuruştur.
Zayıf Vuruş: Bir ölçü içinde, kuvvetli zamanda, yarı kuvvetli zamanda veya zayıf zamanda piyano’nun tuşuna hafif şiddetli vurduğumuz vuruştur.
Daha Zayıf Vuruş: Bir ölçü içinde, kuvvetli zamanda, yarı kuvvetli zamanda, zayıf zamanda veya daha zayıf zamanda piyano’nun tuşuna hafif vurduğumuz vuruştur.
İki Zamanlı Ölçüler
İki zamanlı bir ölçü, tek zamandan oluşan bir ölçüdür. İlk birim nota değeri kuvvetli zaman (vuruş), ikinci birim nota değeri zayıf zaman olarak isimlendirilir. Birim nota değeri yarı değerinde çiftlenir ise, ölçü içindeki dört nota sırası ile, kuvvetli vuruş, yarı kuvvetli vuruş, zayıf vuruş, daha zayıf vuruş ismini alır.
Üç Zamanlı Ölçüler
Üç zamanlı bir ölçü, tek zamandan oluşan bir ölçüdür. İlk birim nota değeri kuvvetli zaman (vuruş), ikinci birim nota değeri yarı kuvvetli zaman, üçüncü birim nota değeri ise zayıf zaman olarak isimlendirilir.
Dört Zamanlı Ölçüler
Dört zamanlı bir ölçü, iki zamandan oluşan bir ölçüdür. Aynı birim notaya ait, iki tane iki zamanlı ölçünün birleşmesinden oluşur. İlk iki zamanlı ölçü kuvvetli zaman, ikinci iki zamanlı ölçü ise yarı kuvvetli zamanlıdır.
İlk birim nota değeri kuvvetli zaman (vuruş), ikinci birim nota değeri zayıf zaman, üçüncü birim nota değeri yarı kuvvetli zaman, dördüncü birim nota değeri ise daha zayıf zaman olarak isimlendirilir.
2/4’lük, 3/4’lük ve 4/4’lük ölçüler zayıf ve kuvvetli zaman kavramları:
Not: Zaman şiddet sırası, senkop gibi bazı durumlarda değişkenlik gösterebilir. Senkop zayıf ve kuvvetli zamanın yer değiştirmesi olarak tarif edilebilir. Bunun dışında ritm cümleleri oluştururken, soru ve cevap ritm ölçüleri oluşturmak için de zaman şiddet sırası değiştirilebilir. Ritm cümleleri oluştururken karşımıza kuvvetli ölçü ve zayıf ölçü kavramları da çıkar. Tüm bu kavramlar, ritm cümleleri ve velocity ayarları için Midi Müzikte Ritm Cümleleri, Velocity Ayarları başlıklı yazı ilginizi çekebilir.
4/4’lük 4 ölçü için ritm cümlesi örneği:
Beş Zamanlı Ölçüler
Beş zamanlı bir ölçü, aynı birim notaya ait iki zamanlı ve üç zamanlı iki ölçünün birleşiminden oluşur. Bu iki ölçü (2+3) veya (3+2) şeklinde bir araya gelebilir. (2+3) şeklinde iki zamanlı ölçü kuvvetli zaman, üç zamanlı ölçü ise yarı kuvvetli zaman ismini alır. (3+2) şeklinde ise üç zamanlı ölçü kuvvetli zaman, iki zamanlı ölçü ise yarı kuvvetli zaman ismini alır. (Resim a)
5/4’lük ölçü için zayıf ve kuvvetli zaman kavramları:
(2+3) şeklinde bir ölçüde, kuvvetli zamandaki (2) birinci vuruş K, ikinci vuruş Z; zayıf zamandaki (3) üçüncü vuruş YK, dördüncü vuruş Z, beşinci vuruş ise DZ ismini alır. (Resim b)
(3+2) şeklinde bir ölçüde, kuvvetli zamandaki (3) birinci vuruş K, ikinci vuruş YK, üçüncü vuruş Z; zayıf zamandaki (2), dördüncü vuruş YK, beşinci vuruş ise Z ismini alır. (Resim b)
(2+3) şeklinde bir ölçü (2+(2+1)) ve (2+(1+2)) kullanımında aşağıda resim a‘da gösterildiği gibi, (3+2) şeklinde bir ölçü ((2+1)+2) ve ((1+2)+2) kullanımında resim b‘de gösterildiği gibi şiddetlendirilebilir. Aynı zamandaki iki notadan, sırasına bakılmaksızın değeri büyük olan daha kuvvetli uygulanıp, senkop veya ritm cümlesi oluşturulabilir.
5/4’lük ölçü için zaman şiddet sırasının değiştirilmesi:
Altı Zamanlı Ölçüler
Altı zamanlı bir ölçü, aynı birim notaya ait iki tane üç zamanlı (3+3), üç tane iki zamanlı (2+2+2), dört zamanlı ve iki zamanlı (4+2), iki zamanlı ve dört zamanlı (2+4) ölçülerin birleşmesinden oluşabilir.
6/4’lük ölçü için zayıf ve kuvvetli zaman kavramları:
(3+3) şeklinde birinci üç zamanlı ölçü kuvvetli zaman, ikinci üç zamanlı ölçü ise yarı kuvvetli zaman ismini alır.
(2+2+2) şeklinde birinci iki zamanlı ölçü kuvvetli zaman, ikinci iki zamanlı ölçü yarı kuvvetli zaman, üçüncü iki zamanlı ölçü ise zayıf zaman ismini alır.
(4+2) şeklinde dört zamanlı ölçü kuvvetli zaman, iki zamanlı ölçü ise yarı kuvvetli zaman ismini alır. Dört zamanlı ölçü kuvvetli ve zayıf olmak üzere ikiye zamana ayrılabilir.
(2+4) şeklinde iki zamanlı ölçü kuvvetli zaman, dört zamanlı ölçü ise yarı kuvvetli zaman ismini alır. Dört zamanlı ölçü yarı kuvvetli ve zayıf olmak üzere ikiye zamana ayrılabilir.
Aşağıdaki resimde gösterilen (3+3) şeklinde bir ölçüde, kuvvetli zamandaki (3) birinci vuruş K, ikinci vuruş YK, üçüncü vuruş Z; yarı kuvvetli zamandaki (3) dördüncü vuruş YK, beşinci vuruş Z, altıncı vuruş ise DZ ismini alır.
(2+2+2) şeklinde bir ölçüde, kuvvetli zamandaki (2) birinci vuruş K, ikinci vuruş Z; yarı kuvvetli zamandaki (2) üçüncü vuruş YK, dördüncü vuruş DZ; zayıf zamandaki (2), beşinci vuruş Z, altıncı vuruş ise DZ ismini alır.
6/4’lük ölçü için (3+3) ve (2+2+2) kullanımlarındaki zayıf ve kuvvetli zaman kavramları:
(3+3) şeklinde bir ölçü (3+(2+1)) ve (3+(1+2)) kullanımı ile ((2+1)+3) ve ((1+2)+3) kullanımlarında aşağıdaki resimde gösterildiği gibi şiddetlendirilebilir. Yine zayıf veya kuvvetli aynı zamandaki iki notadan, sırasına bakılmaksızın değeri büyük olan daha kuvvetli uygulanıp, senkop veya ritm cümlesi oluşturulabilir.
6/4’lük ölçü için zaman şiddet sırasının değiştirilmesi:
Yedi Zamanlı Ölçüler
(2+2+3), (2+3+2) ve (3+2+2) Şekilleri
Yedi zamanlı bir ölçü, aynı birim notaya ait iki tane iki zamanlı (2+2) ve bir tane üç zamanlı (3) ölçülerin birleşmesinden oluşabilir. Bu ölçüler (2+2+3), (2+3+2) ve (3+2+2) şeklinde bir araya gelebilir. Üç varyasyon için de K zaman, YK zaman ve Z zaman olarak birleşen ölçüler sıralanır.
7/4’lük ölçü için (2+2+3), (3+2+2) ve (2+3+2) kullanımlarındaki zayıf ve kuvvetli zaman kavramları:
Yukarıdaki resimde birleşen ölçü zamanları, dörtlük değerde vuruşlara ayrılmıştır. Üç zamanlı ölçünün, (1+2) şeklinde yazımında, daha önceden de bahsettiğimiz gibi senkop ve ritm cümlesi oluşturmak için kuvvetli zaman ve zayıf zamanın yerleri değiştirilmiştir. (Resim a)
DZ2 şeklinde yazılan zaman, daha zayıf zamandan, daha az şiddette uygulanması gereken bir vuruştur. Bileşik bir ölçü içinde aynı şiddete sahip iki tane zaman veya iki tane vuruş yan yana getirilmemeye çalışılmalıdır. DZ2 zamanı bu sebepten türetilmiş bir zamandır.
Not: Bir bileşik ölçüde ritm cümleleri oluştururken, kuvvetli zamandaki ölçüde bulunan YK vuruşu, yarı kuvvetli zamandaki ölçüde bulunan YK vuruşundan hafif, Z vuruşundan yüksek düşünülmelidir. Yarı kuvvetli zamandaki ölçüde bulunan Z vuruşu, zayıf zamandaki ölçüde bulunan Z vuruşundan hafif, DZ vuruşundan yüksek düşünülmelidir. Zayıf zamandaki ölçüde bulunan DZ vuruşu, daha zayıf zamandaki DZ vuruşundan hafif, eğer varsa DZ2 vuruşundan yüksek düşünülmelidir.
(4+3) ve (3+4) Şekilleri
Yedi zamanlı bir ölçü, aynı birim notaya dört zamanlı (4) ve üç zamanlı (3) ölçülerin birleşmesinden de oluşabilir. Bu ölçüler (4+3) ve (3+4) şeklinde bir araya gelebilir. İki varyasyon için de K zaman, YK zaman olarak birleşen ölçüler sıralanır.
7/4’lük ölçü için (4+3) ve (3+4) kullanımlarındaki zayıf ve kuvvetli zaman kavramları:
Yukarıdaki resimde birleşen ölçü (4+3) zamanlarından, dört zamanlı olan (2+2) şeklinde zamanlara ayrıldığında, (2+2+3) yedi zamanlı şekline alternatif olarak K zaman, Z zaman ve YK zaman’larının ortaya çıktığı görülür.
(2+5) ve (5+2) Şekilleri
Yedi zamanlı bir ölçü, aynı birim notaya beş zamanlı (5) ve iki zamanlı (2) ölçülerin birleşmesinden de oluşabilir. Bu ölçüler (2+5(3+2)), (2+5(2+3)), (5(3+2)+2), (5(2+3)+2) şeklinde bir araya gelebilir.
7/4’lük ölçü için (2+5) ve (5+2) kullanımlarındaki zayıf ve kuvvetli zaman kavramları:
Yukarıdaki resimde birleşen ölçü zamanlarından (5(3+2)+2) şekline bakıldığında, (3+2+2) yedi zamanlı şekline alternatif zaman şiddetlerinin çıktığı görülür (K, Z, YK). Resim a ve resim b‘de gösterildiği gibi kuvvetli ve zayıf zamanlar yer değiştirebilir.
Sekiz Zamanlı Ölçüler
(4+4) ve (2+2+2+2) Şekilleri
Sekiz zamanlı bir ölçü, aynı birim notaya ait iki tane dört zamanlı (4+4) ve dört tane iki zamanlı (2+2+2+2) ölçülerin birleşmesinden oluşabilir. (2+2+2+2) şeklinde 4 tane zaman söz konusu olduğundan, vuruş şiddet sırası, 4 zamanlı vuruş şeklinden farklıdır.
8/4’lük ölçü için (4+4) ve (2+2+2+2) kullanımlarındaki zayıf ve kuvvetli zaman kavramları:
(6+2) ve (2+6) Şekilleri
Sekiz zamanlı bir ölçü, aynı birim notaya ait altı zamanlı (6) ve dört tane iki zamanlı (2) ölçülerin birleşmesinden de oluşabilir. Daha önce bahsedilen altı zamanlı varyasyonları burada da kullanılabilir. Altı zamanlı varyasyonlarından (2+4) şeklinde, yine, ritm cümleleri ve senkop için zaman şiddet sırası değiştirilebilir.
8/4’lük ölçü için (6+2) ve (2+6) kullanımlarındaki zayıf ve kuvvetli zaman kavramları:
(2+3+3), (3+2+3) ve (3+3+2) Şekilleri
Sekiz zamanlı bir ölçü, aynı birim notaya ait iki tane üç zamanlı (3+3) ve bir tane iki zamanlı (2) ölçülerin birleşmesinden de oluşabilir. Bu ölçüler (2+3+3), (3+2+3) ve (3+3+2) şeklinde bir araya gelebilir. Üç varyasyon için de K zaman, YK zaman ve Z zaman olarak birleşen ölçüler sıralanır.
8/4’lük ölçü için (2+3+3), (3+2+3) ve (3+3+2) kullanımlarındaki zayıf ve kuvvetli zaman kavramları:
(5+3) ve (3+5) Şekilleri
Sekiz zamanlı bir ölçü, aynı birim notaya beş zamanlı (5) ve üç zamanlı (2) ölçülerin birleşmesinden de oluşabilir. Bu ölçüler (3+5(3+2)), (3+5(2+3)), (5(3+2)+3), (5(2+3)+3) şeklinde bir araya gelebilir.
8/4’lük ölçü için (5+3) ve (3+5) kullanımlarındaki zayıf ve kuvvetli zaman kavramları:
Yukarıdaki resimde birleşen ölçü zamanlarından (5(2+3)+3) ve (5(3+2)+3) şekillerine bakıldığında, (2+3+3) ve (3+2+3) sekiz zamanlı şekillerine alternatif zaman şiddetlerinin çıktığı görülür (K, Z, YK). Yine resim a ve resim b‘de gösterildiği gibi kuvvet sıraları değiştirilebilir.
Diğer Zamanlar ve Şiddetleri
Bütün bileşik ölçüler, temelde iki zamanlı ve üç zamanlı ölçülerin birleşmesinden oluşur.
Dokuz zamanlı ölçüler:
- (2+2+2+3) zamanlı ölçüler ve varyasyonlarından
- (3+3+3) zamanlı ölçülerden,
- (2+3+4) zamanlı ölçüler ve varyasyonlarından
- (2+2+5) zamanlı ölçüler ve varyasyonlarından
- (4+5) ve (5+4) zamanlı ölçülerin
- (3+6) ve (6+3) zamanlı ölçülerin
- (2+7) ve (7+2) zamanlı ölçülerin birleşmesinden oluşabilir.
On zamanlı ölçüler:
- (2+2+2+2+2) zamanlı ölçülerden
- (2+2+3+3) zamanlı ölçüler ve varyasyonlarından
- (2+2+2+4) zamanlı ölçüler ve varyasyonlarından
- (2+4+4) zamanlı ölçüler ve varyasyonlarından
- (3+3+4) zamanlı ölçüler ve varyasyonlarından
- (2+3+5) zamanlı ölçüler ve varyasyonlarından
- (2+2+6) zamanlı ölçüler ve varyasyonlarından
- (4+6) ve (6+4) zamanlı ölçülerin
- (3+7) ve (7+3) zamanlı ölçülerin
- (2+8) ve (8+2) zamanlı ölçülerin birleşmesinden oluşabilir.
On iki zamanlı ölçüler:
- (2+2+2+2+2+2) zamanlı ölçülerden
- (3+3+3+3) zamanlı ölçülerden
- (2+2+2+3+3) zamanlı ölçüler ve varyasyonlarından
- (4+4+4) zamanlı ölçülerden
- (2+2+2+2+4) zamanlı ölçüler ve varyasyonlarından
- (2+2+4+4) zamanlı ölçüler ve varyasyonlarından
- (2+3+3+4) zamanlı ölçüler ve varyasyonlarından
- (2+2+3+5) zamanlı ölçüler ve varyasyonlarından
- (2+5+5) zamanlı ölçüler ve varyasyonlarından
- (3+4+5) zamanlı ölçüler ve varyasyonlarından
- (2+2+2+6) zamanlı ölçüler ve varyasyonlarından
- (3+3+6) zamanlı ölçüler ve varyasyonlarından
- (2+4+6) zamanlı ölçüler ve varyasyonlarından
- (6+6) zamanlı ölçülerden
- (2+3+7) zamanlı ölçüler ve varyasyonlarından
- (5+7) ve (7+5) zamanlı ölçülerin
- (2+2+8) zamanlı ölçüler ve varyasyonlarından
- (4+8) ve (8+4) zamanlı ölçülerin
- (3+9) ve (9+3) zamanlı ölçülerin
- (10+2) ve (2+10) zamanlı ölçülerin birleşmesinden oluşabilir.
Bu ölçüler sırası ile K, YK, Z, DZ, DZ2, DZ3 şiddet sırası ile sıralanırlar. Bileşik ölçülerin, bilinen klasik vuruş şiddetleri varyasyonlarından türer. Dokuz zamanlı bir ölçünün, (4+5(2+3)) şeklinin vuruş şiddetleri, dört zamanlı bir ölçünün vuruş şiddetleri ile çok benzerdir. Diğer bileşik zamanlı ölçüler için de benzer durumların geçerli olduğu söylenebilir.
Çeşitli Tartımlar ve Şiddetleri
Örnekleri verilen tartımlar, kuvvetli zaman >> kuvvetli vuruş >> kuvvetli nota hiyerarşisi içinde düşünülmelidir.
İki tane sekizlik değerden oluşan tartım ve nota şiddetleri:
Dört tane onaltılık değerden oluşan tartım ve nota şiddetleri:
Bir tane sekizlik ve iki tane onaltılık değerden oluşan tartım ve nota şiddetleri:
Yukarıdaki resimde parantez içindeki zaman şiddetleri, ritm cümleleri oluştururken kullanılabilir. Buna benzer yer değişimleri diğer tartım türleri için de geçerli olabilir.
İki tane onaltılık ve bir tane sekizlik değerden oluşan tartım ve nota şiddetleri:
Yukarıdaki resimde zaman veya ölçü başı demekle; bileşik ölçünün ilk tartımı veya bileşik ölçüyü oluşturan ölçülerdeki ilk tartım kastedilmektedir. Başı veya değil demekle; bir ölçünün başı veya her hangi bir yerinde, resimde gösterildiği gibi kullanılabileceği kastedilmektedir (Klasik kullanım).
Bir tane onaltılık, bir tane sekizlik, bir tane onaltılık değerden oluşan tartım ve nota şiddetleri:
Noktalı sekizlik ve onaltılık değerden oluşan tartım ve nota şiddetleri:
Onaltılık ve noktalı sekizlik ve değerden oluşan tartım ve nota şiddetleri:
Noktalı onaltılık ve otuzikilik değerden oluşan tartım ve nota şiddetleri:
Yukarıdaki resimde üst tarafta gösterilen iki tartımın da nota şiddetleri birbirinin aynısıdır.
Üç zamanlı tartım’lardan bir kısmı:
Örneklerin üstünde gösterilen şiddetler zaman veya vuruş olarak değerlendirilebilir.
Üç tane sekizlik değerden oluşan tartım ve nota şiddetleri:
Yukarıdaki resimde gösterilen nota şiddetleri, tüm üçleme türleri için de geçerlidir.
İki tane sekizlik ve iki tane onaltılık değerden oluşan tartım ve nota şiddetleri:
Bir tane sekizlik, iki tane onaltılık, bir tane sekizlik değerden oluşan tartım ve nota şiddetleri:
İki tane onaltılık ve iki tane sekizlik değerden oluşan tartım ve nota şiddetleri:
Ritm Cümleleri (Velocity) Şiddetleri
Hiyerarşi:
- Müzik parçası
- Tema şiddetleri
- Soru – cevap şiddetleri (ölçü katlarından oluşur.)
- Bileşik veya Basit Ölçü şiddetleri
- Bileşik ise ölçüyü oluşturan zamanlar
- Zaman içindeki vuruşlar
- Vuruş içindeki notalar
(7+5) 12 zamanlı bileşik ölçü için;
Basit Yapıda:
12 zamanlı bileşik ölçü içinde (7+5) şekli, K zaman, YK zaman olarak sıralanır.
7(3+2+2)((K+Z+DZ) + (YK+DZ) + (Z+DZ)) 5(3+2) ((YK+Z+DZ) + (Z+DZ)) şeklinde yazılabilir. Velocity değerleri büyükten küçüğe K > YK > Z > DZ şeklinde sıralanabilir. Günümüzdeki müzik programları, aynı ölçü içerisinde, velocity değeri eşit olan iki notaya, içinde olduğu vuruşa göre birbirinden farklı değerler verir.
Kompleks Yapıda:
7 zamanlı ölçü (3+2+2) kendi içinde (K, YK, Z) şeklinde ayrılır. 7 zamanlı ölçünün üç zamanlısı kendi içinde (K, YK, Z), birinci 2 zamanlısı (YK, Z), ikinci 2 zamanlısı (Z, DZ) şeklinde sıralanır.
5 zamanlı ölçü (3+2) kendi içinde (K, YK) şeklinde ayrılır. 5 zamanlı ölçünün 3 zamanlısı kendi içinde (K, YK, Z), 2 zamanlısı (YK, Z) şeklinde sıralanır.
12 zamanlı bileşik ölçü içinde (7+5), 7 zamanlı ölçüyü 1. kuvvetli, 5 zamanlı ölçüyü 2. kuvvetli olarak isimlendirir isek;
7 (3+2+2) zamanlı K1 (K1(K1+YK3+Z3) + YK1(YK1+Z2) + Z1(Z1+DZ1))
5 (3+2) zamanlı K2 (K2(K2+YK4+Z5) + YK2(YK2+Z4))
Velocity değerleri büyükten küçüğe K1 > K2 > YK1 > YK2 > YK3 > YK4 > Z1 > Z2 > Z3 > Z4 > Z5 > DZ1 şeklinde sıralanabilir.
Lütfen yorum bırakın.