Lahana Yetiştiriciliği
Lahananın Tanımı ve Önemi
Lahananın Vatanı ve Yayılışı
Yabanilerine Kuzey Denizi, Batı İrlanda Fransa, İspanya ve İtalya kıyılarında, Doğu Asya’da rastlanmaktadır. Çok eski zamanlardan beri tanınan ve yenilen bir sebzedir. Baş lahananın yetiştiriciliği yurdumuzun her tarafında yapılmaktadır.
Lahana yetiştiriciliği:
Lahanalar, Cruciferae familyasının Brassica oleracea türüne aittir. Birçok botanikçi ve araştırıcıların ortak fikirlerine göre lahana gurubu sebzeler şöyle sınıflandırılmaktadır.
- Brassica oleraceae var. Silvestris: Yabani lahana
- Brassice oleraceae var. Acephala: Yaprak lahana
- Brassice oleraceae var. Capitata: Baş lahana
- Brassice oleraceae var. Alba: Beyaz baş lahana
- Brassice oleraceae var. Rubra: Kırmızı baş lahana
- Brassice oleraceae var. Sabauda: Kıvırcık baş lahana
Lahananın Ekonomik Önemi
100 gr. taze beyaz baş lahanada 1,7 g protein, 0,2 g yağ, 91,4 g su, 5,1 g karbonhidrat, 1,0 g selüloz bulunmaktadır. Kalori değeri 33’tür. Baş lahanada A, B1, B2, B3 ile bol miktarda C vitamini vardır. Beyaz baş lahananın çeşitli lezzetli yemekleri yapılmaktadır. Aynı zamanda vitaminli turşusu da çok makbuldür.
Lahana grubu sebzelerin toplam ekim alanı yaklaşık 20 bin hektar, üretim miktarı ise ortalama 675-700 bin ton civarındadır.
Ülkemizde her bölgede farklı tipte lahana yetiştiriciliği yapılmaktadır. Örneğin Karadeniz bölgesinde yaprak lahana, Doğu Anadolu’da beyaz baş lahana, batı ve güney bölgelerimizde kırmızı baş lahana yetiştiriciliği yapılmaktadır.
Lahananın Botanik Özellikleri
Lahana Kökü
Lahanalar kazık köklüdür. Kazık kök; etli, kalın ve koniktir. Çevresinde bol miktarda saçak kök bulunur. Saçak kökler normal büyüklüğünü alınca kazık kök büyümesi durur. Fide ile yapılan yetiştiriciliklerde kazık kök kırılacağından fazla derine gidemez. Köklerin %60’ı toprağın 20–40 cm derinliğinde bulunur. %20’ye yakını 100–120 cm ve %5’i 120cm’den daha derine gidebilir. Lahanalarda kök oluşumu oldukça kolaydır. Toprakla temas halinde bulunan gövde kısmından yan kökler meydana gelebilir.
Lahana Gövdesi
Lahanalarda türün özelliğine göre yapraklar gövdeye, uzun ya da kısa saplarla bağlanır. Yaşlı yapraklar, alt kısımdan kopup döküldüklerinde gövde üzerinde iz bırakır. Gövde, bütün lahanalarda kalın ve kuvvetli bir yapıya sahiptir. Önceleri otsu yapıda olan gövdenin ilk gelişme dönemlerinde gövde dokularında büyüme ucundan aşağıya doğru kalınlaşma başlar. Lahanalarda gövde kalınlığı ortalama olarak 5–10 cm ’ye ulaşır. Gövde uzunluğu ise 30-40 cm kadardır.
Lahana Gövdesi:
Lahana Yaprak’ı ve Başı
Baş lahanalarda yaprak sapları çok kısadır. Başlangıçta kıvırcık olan yapraklar daha sonra dalgalı bir hal alır. Yapraklar, tür ve çeşitlere göre değişmekle birlikte oldukça geniş ve büyüktür. Dış yaprakların üzeri mumla kaplı olup yeşil, gri ve sarı renklerin karışması ile değişik tonlardadır. Ayrıca kırmızı renkte olanları da vardır. Yaprak şekilleri oldukça farklıdır. Çok yassı, yassı-yuvarlak, uzun, yuvarlak, oval, ters yumurta, topaç, kalp şekillidir. Başlar, yaprakların üst üste binmesi ile oluşur. Lahanaların baş büyümesi, ucuna yani tepe sürgününe doğru gövdedeki boğum aralarının kısalması ve yaprakların açılmasının kısıtlanması ile meydana gelmektedir. Lahanalarda başın şekli, yaprak tipine uyar. Sıkılıkları tür ve çeşitlere ve yetiştirme konularına göre değişiklik gösterir. Başın büyüklüğü de farklıdır. Başların çapı 80 cm kadar olabilir. Ortalama 20-30 cm’ dir.
Lahanada baş bağlamayı teşvik eden faktörler:
1. İyi ve kaliteli tohumluk kullanılmalıdır.
2. Yetiştiricilik yapılacak toprak yeterince gübrelenmiş ve zamanında hazırlanmış olmalıdır.
3. Tohum ekimi ve fide dikimi zamanında yapılmalıdır.
4. Sulamalar zamanında ve yeterli miktarda yapılmalıdır.
5. Sulama sırasında kürek yardımı ile bitkiler üzerine su serpilmelidir.
6. Köke yakın kötü yapraklar koparılıp atılmalıdır.
7. Göbek bağlamaya meyilli dış yapraklar üstten birleştirilip bağlanmalı veya üzerine bir taş bastırılmalıdır. Kesinlikle topraklı tezek konulmamalıdır.
Brassice oleraceaevar, Acephala: Yaprak lahana:
Brassice oleraceaevar, Baş lahana:
Brassice oleraceae var, Sabauda: Kıvırcık baş lahana:
Brassice oleraceaevar, Alba: Beyaz baş lahana:
Brassice oleraceae var, Rubra: Kırmızı baş lahana:
Lahana Çiçek’i
Baş lahanalarda çiçeklenme ve dolayısıyla tohum bağlama 2. yılda meydana gelir. Lahanalar 1. yılın sonbaharı sonuna doğru baş oluşturur. Bu başların bir kısmı hasat edilerek pazara satış için gönderilir. Baş oluşturan bitkilerin bir kısmı iklim koşullarının uygun olduğu ılıman bölgelerde oldukları yerde bırakılır. Kış aylarında don tehlikesi olan bölgelerde ise bitkiler, tarlada açılan hendekler içinde ya koruyucu bir materyal olan sap, saman, yanmış at gübresi ile örtülerek, ya da yerlerinden sökülüp serin kiler ya da depolarda ertesi yılın ilkbaharına kadar nemli kum, talaş, ıslak yosun veya bezle kuruması önlenerek saklanır. İlkbaharda havaların ısınması ile birlikte (hava sıcaklığı 5–10 C ’yi bulduğunda) bitkiler saklandıkları yerlerden alınarak bahçeye yeniden dikilir. Sonbaharda oldukları yerde bırakılanların ise üzeri açılır. Sıkı baş oluşturan lahana tür ve çeşitlerinde başların üzeri çiçek sapının uzaması, daha sonra da çiçeklenmenin hızlandırılması için sürgün konisi zedelenmeyecek şekilde bir bıçakla kesilir.
Büyüme konisindeki başkalaşımı izleyen bir çiçek sürgünü üzerinde değişik sayıda çiçek tomurcukları, tomurcuklar içinde de çiçek organlarının oluşumu başlar. Vegetatif devreden generatif devreye geçmiş yani çiçek tomurcuklarında ayrımın başladığı bitkiler sıcaklığın 15C ’nin üzerine çıktığında, çiçek organlarındaki gelişme hızlanır. 30–40 gün içinde çiçeklenme meydana gelir.
Lahana – çiçek ve tomurcuk:
Lahanalarda çiçek sürgünün uzunluğu yaklaşık 1–2 m’ dir. Çiçekler, yapraksız uzun bir sapla çiçek sürgününe bağlanır ve bir salkım oluşturur. Bir bitkide önce ana çiçek sürgünü üzerindeki çiçekler açar, daha sonra yan sürgünlerde çiçeklenme görülür. Bir çiçek sürgünü üzerinde çiçeklenme, en alttaki çiçekten yukarı doğru olmaktadır. Çiçeklenme döneminde sıcaklığın yükselmesi çiçeklenmeyi hızlandırdığı halde, düşmesi, çiçeklenmenin gecikmesine neden olur.
Lahanalarda çiçeklenme süresi 20–60 gün arasında değişir. Çiçeklerin açması öğleden sonra başlar ve ertesi sabaha kadar devam eder. Erkek organlardaki çiçek tozu keseleri, çiçekler açtıktan birkaç saat sonra patlar. Lahanalarda protogeni vardır yani dişi organ, erkek organlardan daha önce olgunluğa erişir. Bir çiçek açtıktan 3–5 gün sonra solar.
Lahanalar, erselik çiçek yapısına sahip olmakla birlikte, yabancı tozlanır. Tozlanmada böcekler ve arılar etkilidir; bu nedenle tohum üretiminde, tohumluk bitkiler arasında gerekli izolasyon mesafelerinin bırakılması gerekir. Baş lahanaların birkaç yıl kendi kendilerine döllenmeye zorlanmaları sonucu bitkilerde bodurlaşma görülmekte ve bitkiler özelliklerini kaybederek dejenere olmaktadır.
Lahana çiçek salkımı:
Lahana tohum kapsülü:
Lahanada çiçek oluşumu:
Lahanalarda erken çiçeklenmeye etkili olan faktörler:
1. Sonbaharda erken ekim yapılması
2. Yaşlı fidelerin kullanılması
3. Soğuk ve yağışlı günlerin ardından sıcak günlerin başlaması
4. Sıcaklıktaki ekstrem değişmelerin olması
5. Kuru toprağa fazla azotlu gübre verilmesi
6. Kalitesiz tohum kullanılması
7. Tür ve çeşit özelliği
8. Topraktaki besin maddesi noksanlığı,
9. Sıcaklığın donma noktasından bir süre devam etmesi
10. Büyümeyi önleyen ekstrem şartların oluşması (ışık yetersizliği, hava nemliliği, toprağın ağırlığı vb.)
11. Sık ekim yapılması
Lahana Meyvesi ve Tohumu
Kapsüldeki çatlama ve koyu sarıya dönüşen renk, tohumların olgunlaştığını belirtir. Çiçeklenmeden 3–4 hafta sonra bakla içinde tohumlar kendini belli eder. Bir baklada 10–30 arasında tohum bulunur.
Tohumlar olgunlaşınca kapsüllerin ağzı saptan uç kısma doğru açılır. Tohumların dökülmesini engellemek için tohum hasadı kapsüller açılmadan önce yapılmalıdır. İyi olgunlaşmış tohumlar kahverengi, mor, kırmızı, kahverengi, olgunlaşmamış olanlar ise açık sarı ve kahverengidir.
Tohumların çimlenme gücü %90–95 olmalıdır. Tohumlar çimlenme güçlerini 4–6 yıl muhafaza eder. Çimlenme sıcaklığı 13–33 C, optimum sıcaklık ise 20–25 C’dir.
Lahana Tohumu:
Lahananın Ekolojik İstekleri
Lahananın İklim İstekleri
Lahana yetiştiriciliğinde, iklim etmenlerinden sıcaklığın büyük bir rolü vardır. Özellikle çiçeklenme döneminde sıcaklık daha büyük bir önem kazanmaktadır. Lahanaların baş oluşturabilmeleri için en uygun sıcaklık 15-20 C°’ye inmesi başın oluşmasına yardımcı olmaktadır. Sıcaklık 25C’ nin üzerine çıktığında büyüme engellenmekte, yüksek sıcaklık yanında suyun da az olması halinde lahanalar normal gelişmeyip küçükbaşlı meyveler meydana getirmektedir. Erkenci çeşitler 5C’ de büyümelerine devam eder ve ortalama sıcaklığın 0 C°’nin altına düşmesini istemez. Geççi çeşitler ise –10 C° sıcaklığa dayanabilir. Ancak düşük sıcaklıkta kalma süresi artarsa, bitki zarar görür. Lahanaların çiçeklenebilmeleri için düşük sıcaklığa ihtiyaçları vardır. Bu ihtiyaçları karşılanmadığında, bitkiler sürekli vegetatif devrede kalır.
Lahanalar fazla ışıktan hoşlanır. Işık miktarının azaldığı ağaç altlarında ve gölgeli yerlerde verim düşüktür. Ayrıca, ülkemizdeki lahanalar üzerinde yapılan çalışmalarda, Anadolu’da yetiştirilen lahanaların uzun güne duyarlı oldukları ileri sürülmektedir.
Lahanalar sudan hoşlanır. Yetiştirme dönemi uzun olan geççi lahanalar için, 450- 600mm’ lik bir suya gereksinim vardır. Ayrıca, yüksek sıcaklığın büyüme ve kalite üzerindeki etkisi sulama ile ortadan kaldırılabilir. Lahanalardaki en iyi gelişme ve en yüksek verim, toprakta kullanılabilir su tutma kapasitesinin %30–50’si tüketildiğinde yapılan sulama ile elde edilmektedir. Toprak suyu yanında hava nemi de önemlidir. Lahanalar hava nemi yüksek deniz ve göl kenarlarında yüksek nemli yaylalarda daha sağlıklı büyür.
Lahananın Toprak İstekleri
Lahanalar, toprak yönünden seçici değildir; ancak toprağın su tutma kapasitesi iyi olmalıdır. Bununla birlikte iyi kalitede yüksek verim için derin, besin maddesi yüksek, nemli, organik maddece zengin, tınlı-killi topraklar tercih edilir. Erkencilik için hafif topraklar, geççilik için ağır topraklar uygundur. Sonbahar ve kış yetiştiricilikleri için drenajın iyi yapılması şarttır. Lahanalar için optimum pH 6–6,5 arasındadır. Lahanaların çoğu tuza dayanıklıdır. Ancak, tuzlu topraklarda yetiştirilen lahanaların yaprakları koyu renkli olur ve yaprak kenarları kurur.
Önemli Lahana Çeşitleri
Düz Yapraklı Baş Lahanalar
Düz yapraklı baş lahana:
a) Yuvarlak başlı çeşitler: Golden Acre Kopenhagen Market, Glückstadler.
b) Basık başlı çeşitler: Brunswick, All Seasons, Holstein.
c) Uzun, konik çeşitler: Express, Couer de Boeuf, Etampes.
Kıvırcık Yapraklı Baş Lahanalar
Kıvırcık yapraklı baş lahana:
a) Yuvarlak Başlı Çeşitler
- Yeşil yapraklı olanlar:Bonner Advent, Novum, Pefection
- Sarımtırak yeşil yapraklı olanlar:Boterkool, Bloemendaalse Gele
b) Basık başlı çeşitler: Eisenkopft, Marcelin, Veruts.
c) Sivri veya konik başlı çeşitler: Wiener Kapuziner, Vorbote, Kitzinger.
Kırmızı baş lahanalar: Haco, Znith, Erfurter
Kırmızı baş lahana:
Lahana Üretimi
Lahanaların direk tohumu tarlaya ekilmek suretiyle rahatça üretebilmelerine karşın, pratikte fide ile üretim esastır. Fideler sıcak, ılık ve soğuk yastıklarda yetiştirilir. Yetiştirme sırasında vegetasyon dönemi kısa, soğuk yerlerde sıcak ve ılık yastıklar; serin, sıcak ve ılıman yerlerde ılık ve soğuk yastıklar kullanılır.
Fide yetiştirmek için yastıklara şubat-nisan ayları arasında, erkenci soğuk bölgelerde mayıs, haziran, kışları sıcak geçen yerlerde eylül – kasım ayları arasında vakitli ve geççi lahana tohumları ekilir. 1m2’ye erkenci ekimlerde 5–10 g, geççi ekimlerde 2–5 g tohum, serpme veya sıraya ekilir. Fide yetiştirme anında sıcaklığın 12C’ nın altına düşmemesi istenir. Ekimin sıraya yapılması, ot kontrolünü kolaylaştırır.
Tohum ekimi 2-5 X 10-12 cm aralıkla yapılır. Çimlenme ve sürme oranını, tohum ekim derinliği, toprak sıcaklığı, toprak nemi ve kullanılan tohumun kalitesi etkiler. Çimlenme için gerekli minimum toprak sıcaklığı 0-5C arasındadır. Çimlenme 10C’ de 15 gün içinde 20 C°’nin üzerinde ise 1 hafta içinde meydana gelir.
Tohumlar, yastıklar üzerindeki 10 cm kalınlığında harç içine 1-3 cm derinliğinde ekilir. Dış ülkelerde fide üretimi plastik ve kâğıt saksılar içinde yapılır. Genel olarak lahana fideleri şaşırtılmaz, şaşırtma verim üzerinde olumsuz etki yapar. Fide üretim, süresi, sıcaklığa ve ışık miktarına bağlı olarak 25-60 gün arasında değişir. İlkbahar sonu, yaz ve sonbahar başlangıcında fide yetiştirme süresi kısalır.
Lahanalar genelde tek sıra dikilir. Bazı durumlarda çift sıra ekim de uygulanabilir. Çift sıra dikim ilkbahar ve sonbaharda, tek sıra dikim yaz aylarında yapılır. Dikim sıklığının başların büyüklüğüne ve şekline etkisi vardır. Sıra arası daraldıkça, birim alana fazla bitki gireceğinden küçükbaşlar elde edilir. Ancak birim alandan daha fazla ürün alınır. Orta büyükte başların eldesi için tek sıra dikimde genellikle 40×60 cm ’lik dikim aralıkları ve çift sıra dikimde ise 40x60x70xcm’lik dikim aralıkları kullanılmaktadır. Dikim sırasında 5-10 yapraklı, sağlam ve kuvvetli, aynı zamanda fazla boylanmamış fideler kullanılmalıdır.
Arazideki lahana dikim şekli:
Dikim elle ve fide dikim kazıkları kullanılarak yapılır. Dikim yaz ve sonbaharda akşam saatlerine yakın, güneşin etkisinin azaldığı bir zamanda yapılmalı ve yağmurlama sulamaya gece devam edilmelidir. Fideleri topraklı dikmek daha avantajlıdır. Bu uygulama işçiliği artırmasına rağmen, fidenin dikim sırasında şok geçirmesi ve büyümesinin durmasını önler. Ülkemizde dikim çoğunlukla elle yapılmakta ancak dış ülkelerde fide dikim makineleri de büyük ölçüde kullanılmaktadır.
Dikimden birkaç gün sonra toprak hafifçe yumuşatılmalı ve tekrar sulanmalıdır. Bu sırada yabancı otlarla mücadele ilaçları kullanılarak tarlanın otlanması önlenebilir. Lahanalar su ve toprak işlemeden çok hoşlanır. Fide dikiminden sonra bir kez ve her sulamadan sonra, kaymak tabakasını kırmak üzere çapa yapılmalıdır. Ayrıca, hastalık ve zararlılarla zamanında mücadele yapmak gerekir.
Lütfen yorum bırakın.