Yaprak Güzeli (Kolyoz, Coleus) Bitkisinin Tanımı ve Önemi
Coleus (kolyoz) ana vatanı Güneydoğu Asya olan bir bitkidir. Afrika ve Asya’nın tropik bölgeleri, Avustralya, Doğu Hindistan, Malay Takımadaları, Filipinler’de de doğal olarak yetişmektedir.
Tropikal bir türdür. Yunancada Koleos kılıf anlamını taşımaktadır. Coleus dünyanın bir çok ülkesinde solenostemon olarak tanımlanır.
Yaprak Güzeli
Bir çok türü olan coleuslar nemli ve gübreli toprakta çok iyi büyürler ve genelde uzunlukları 0,5-1 m boyunda olmaktadır. Bununla birlikte bazı türler 2 metre yüksekliğe kadar uzayabilmektedirler.
Sıcak hava onlara zarar vermez ama gölge olan yerlerde direkt güneş alan yerlere göre daha iyi büyürler. Ilık bölgelerde (kışın kar yağmayan) eğer iyi bakılırsa uzun yıllar yaşayabilir. Soğuk bölgelerde bitki mevsimlik yetişip, dayanıklı ve yüksek boylu yetişmez. Çok yıllık bir bitkidir.
Coleus genellikle süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Genelde bitki çiçekler için değil; güzel, dekoratif ve rengarenk olan yaprakları için yetiştirilir. Yaprakları çok gösterişlidir.
Nanegiller takımına ait birçok özellik taşır. Yaprakları yeşil, kırmızı bronz, beyaz, pembe sarı, siyah (çok koyu mor) renklerde olabilmektedirler. Renkler arasındaki tezatlık gözden kaçmamaktadır. Bitkinin çiçekleri yaprağın üst bölümünde sürgün uçlarında büyür, genelde oldukça küçük, mor veya mavi renkli olan iç mekân süs bitkilerdir.
Yaprak güzeli çiçeklerinin sapları üzerindeki duruşu
Yetiştiriciliği birçok bitkiye göre kolay ve zahmetsiz olduğu için saksı bitkileri yetiştiriciliğinde ve peyzajda çok tercih edilmektedir. Peyzajda çarpıcı ve renkli gruplar hâlinde yetiştirilerek ortama güzellik katılmaktadır.
Renk, doku, yaprak şekillerindeki çeşitlilik ve artan formları saksı ve peyzajda ilgiyi arttırmıştır.
Coleusun bitkiler âlemindeki yeri aşağıdaki gibidir:
- Âlem: Plantae
- Bölüm: Angiosperms
- Takım: Lamiales
- Familya : Lamiaceae
- Tür: Solenostemon
- Türkçe adı: Yaprak Güzeli, Kolyoz
Yaprak Güzeli Çeşitleri
Doğal yetişme alanlarında otsu veya ağaççık şeklinde gelişen formları vardır. Saksı çiçekleri yetiştiriciliğinde önemli türü coleus blumei hibritleridir. Coleusun tabiatta 150 türü bulunur. Yetiştiriciliği yapılan diğer çeşitleri şunlardır:
Solenostemon Scutellarioides (Coleus Blumei)
Süs bitkileri yetiştiriciliğinde kullanılan en önemli türdür. Yaprakları ve çiçeği çok dekoratiftir. Ama güzel yaprakları için yetiştirilir.
Ev ortamında ve dışarıda yetiştirilen Yaprak Güzeli renkleri
Coleus Blumeinin halüsinasyon ve çok hafif rahatlatıcı etkisi vardır.
Sarı coleus blumei
Edinilen bilgilere göre 1700’lü yıllarda coleus, Kızıderiler tarafından keşfedilmiş ve Kızılderililer bu türü şamanizm törenlerinde kullanılmıştır.
Solenostemon Rotundifolius
Ana vatanı Batı Afrika’dır. Özellikle Güney Asya ve Güneydoğu Asya’da bir yaprak sebze ve yumrulu sebze olarak yetiştirilmektedir. Tarımı yapılan bu türün yıllık ekimi yapılır ve ekimi yapıldıktan 150–200 gün sonra hasata uygun hâle gelmektedir.
Solenostemon rotundifolius’un çiçekler(a) ve patates şeklindeki yumruları(b)
Bitki 15–30 cm yüksekte olup, kümeler hâlinde kök tabanı etrafında yumrular oluşmaktadır. Yumrular küçük ve koyu kahverengidir. Yumrular patates gibi kullanılmaktadır. Hausa patates, frafra patates, Sudan patates, coleus patates, zulu patates olarak ta adlandırılmaktadır.
Diğer Coleus Türleri
Solenostemon pumilus
Solenostemon shirensis
Solenostemon autranii
Bir ağaç gibi yetiştirilebilen Coleus
Yaprak Güzeli Üretimi
Coleus üretimi çok kolay olan bir bitki türüdür. Bitkisinin üretimi tohum ve çelikle yapılmaktadır.
Tohum ile çoğaltma çok zor bir teknik değildir. Tohumlar ocak-mart aylarında ekilirler. Tohum kasalarının yüzey toprağına tohumlar dikkatlice serpilir ve hafifçe bastırılır.
Tohumların kolay çimlenmesi için ortamın nemli tutulması gerekir. Çimlenme için uygun sıcaklık, oksijen ve ışık ihtiyacı sağlanmalıdır.
Yaprak güzeli’nde çimlenme sonucu güveren tohumlar
Tohumların verimli bir biçimde çimlenmesi için tohum kasalarının bulunduğu ortam sıcaklığı 20–22 C°’de olması sağlanmalıdır. Bu tohum kasaları yarı gölge ortamlarda korunurlarsa 14-20 gün içerisinde çimlenme meydana gelir. Tohumlar ilk görüldüğünde yeşil renktedir; ileriki zamanlarda olan renkleri belirmeye başlar.
Ayrıca çimlenme ortamının, doğrudan güneş ışığı almayan yerler olması mutlaka sağlanmalıdır.
Renkleri beliren Yaprak Güzeli
Çelikle üretimde bitkinin dalı koparılıp tekrar toprağa gömülerek kök vermesi sağlanır. İstenirse küçük dallar bir su içine konularak köklendirilebilir. Bu üretim aşamasında sağlıklı bitkiler tercih edilmelidir.
Çelikler çiçeklenmemiş yan sürgün uçlarından 7,0-7,5 cm uzunluğunda ağustos-mart aylarında alınır.
Alınan çelikler 7 kısım tınlı toprak, 3 kısım turba yosunu ve 2 kısım kum hacimce karıştırılarak har karışımın metreküpüne 500 g öğütülmüş kireç taşı ile 2,850 g özel John Innes karışımı yani 2 kısım parçacık büyüklüğü 3 mm olacak şekilde öğütülmüş boynuz ve tırnak unu (%13 N), 2 kısım kalsiyum fosfat, 1 kısım potasyum sülfat katılarak dikilir.
Ortam sıcaklığı 16-18 C° dolayında tutulmalıdır. Böylece çelikler 1–2 hafta içinde köklenirler.
Su içinde köklendirilen Yaprak Güzeli
Yaprak Güzeli’nin Yetişme İstekleri
Ana vatanlarından getirilerek çoğaltımı yapılan coleuslar oradaki iklim ve toprak şartlarına ihtiyaç duyarlar. Bu nedenle coleus yetiştiriciliğinde sıcaklık, toprak-atmosfer nemi ve ışık istekleri dikkat edilmesi gereken önemli unsurlardır. Bitkinin iyi gelişip büyümesi için bu istekler en iyi şekilde yerine getirilmelidir.
Yaprak Güzeli’nde Sıcaklık
Gelişme döneminde 15–18 C° sıcaklık ister. Kışın 13 C°’ye ihtiyaç gösterir. Normal oda sıcaklığı yeterlidir. Çok fazla soğuk ve sıcak havada bırakma, çiçeğin yapraklarına zarar verebilir. Yazın öğle sıcağından korunmalıdır.
Dışarıda yetiştirilen Yaprak Güzeli
Sıcaklığın 7 C°’nin altına düşmemesi gerekir. Tropikal bir tür olduğundan coleuslar aşırı soğuklardan korunmalıdır.
Sıcak bölgelerde gölgede bitkinin rengi direk güneş alan bölgelere göre daha yoğundur ve daha az suya ihtiyaç duyar.
Yaprak Güzeli’nde Orantılı Nem
Coleus nemli yerleri severler. Coleus bitkilerinin istediği orantılı nem miktarı %60 – 70’dir. Yazın ara sıra yapraklarına su püskürtülebilir. Çünkü optimum nem miktarının düşük olduğu yerlerde bitki yapraklarını döker.
Bununla birlikte, uzun süre devam eden çok yüksek orantılı nem bitkinin hastalanmasına neden olur. Optimum nem oranına sürekli dikkat edilmelidir.
Orantılı nemi uygun Yaprak Güzeli serası
Yaprak Güzeli’nde Işık
Gösterişli yaprakları için yetiştirilen coleuslar tropik kökenli olduğundan, ışık ihtiyaçları dikkatli bir şekilde takip edilmelidir.
Uygun ışıkta renklerinin canlılığını gösteren Yaprak Güzeli
Coleus yetiştiriciliğinde kuvvetli güneş ışıklarına karşı yazın seralarda mutlaka gölgelendirme yapılmalıdır.
Aydınlık ve güneşli yerlerden hoşlanır. Yaprakların güzel rengi bol ışıklı bir yerde ortaya çıkar. Işığın, yaprakların renklenmesi üzerinde etkisi vardır. Bu nedenle tam ve doğrudan ışık alan yerleri tercih eder. Kışın renkler canlılığını yitirir.
Yoğun gölge yerlerde bulundurulduğunda yapraklarda yeşil renk oranının arttığı görülmektedir. Aydınlık yerleri seven coleus yazın, yakıcı güneş ışığını doğrudan almayan yerlerde bulundurulmalıdırlar. Doğrudan güneş ışığı istemeyen bu bitki dolaylı ışıklardan da yararlanabilir.
Yeşil renk oranı artmış Yaprak Güzeli
Yaprak Güzeli’nin Bakımı
Coleus yetiştiriciliğinde kültürel ortamların, bitkinin doğal ortamlarına benzemesi önemlidir. Coleusların güzel bir şekilde yetiştirilmesi için bakımının en iyi şekilde ve zamanında yapılması şarttır.
Yaprak Güzeli’nde Saksı Değiştirme
Bitkinin daha sağlıklı büyüyüp gelişmesi için gerektiğinde uygun toprak hazırlanarak saksısı bir numara büyüğü ile değiştirilmelidir.
Büyük saksılara alınacak Yaprak Güzeli
Saksı değiştirme iĢlemi 2–3 yılda bir yapılabilir. Coleus yetiştiriciliğinde en uygun saksı değiştirme zamanı mart ayıdır.
Turba ilave edilmiş normal bahçe toprağı uygundur. Boynuz ve tırnak unu ile kalsiyum fosfat ve potasyum sülfat oranları üç kat artırılırsa bu karışım bitkiye verilmesi için uygun hâlde bir toprak karışımı olur. Saksı değiştirirken bitkiye zarar vermemeye dikkat edilmelidir.
Saksısı küçük gelen Yaprak Güzeli
Yaprak Güzeli’nde Gübreleme
Her yıl şubat-mart ayları arasında haftada bir kez 1 g/l kompoze gübre verilmelidir.
Yaprak Güzeli’nde Sulama
Zamanında sulanmayan Yaprak Güzeli’nin önceki ve sonraki hâli
Yazın bol su verilmelidir. Sıcak ve kurak havalarda yapraklara sık sık püskürtme yapılmalıdır. Gerekli sulama zamanında yapılmazsa bitki solar ve yapraklar güzelliğini kaybeder.
Kışın bitkiye verilen su miktarı azaltılmakla birlikte, saksı toprağının kurumamasına özen gösterilmelidir.
Yaprak Güzeli’nde Budama
İki yaşındaki bitkiler 2/3 oranında kısaltılmalıdır. Budama ilkbahar mevsiminin gelişiyle yapılabilir.
Gerektiğinde bitkinin çürüyen ve kuruyan yaprakları dikkatlice çıkartılabilir.
Yaprak Güzeli’nin Hastalık ve Zararlıları
Önemli hastalıkları kök çürüklüğü, kurşuni küf ve yaprak lekesi’dir. Zararlıları ise, nematod, beyazsinek ve unlu bitler’dir.
Yaprak Güzeli’nde Kurşuni Küf
Yaprak, gövde ve çiçeklerde etkilidir. Fazla nemli ortamlarda bu bitki kısımlarının üstlerini gri küf tabakası kaplar. Bulaşmalar çiçeklerde küçük koyu renkli lekeler hâlinde görülür.
Uzun süre devam eden %85’in üzerindeki orantılı nem ve özellikle 15-25 C° sıcaklıklarda hastalığın yayılması için en uygun ortamdır.
Mücadelesi ve alınacak önlemler için;
– Yayılma koşulları olan sıcaklık ve nem oranları uygun düzeyde tutulmalı,
– Hastalık parazit olduğu için bitkiyi yaralayan ve zarar veren her türlü faktörden kaçınılmalı,
– Captan 50 , su ile karışabilen toz hâlindeki ilaç yani formülasyonu w.p. olarak, 10 litreye 1 litre suya doz uygulanarak 15 g uygulanmalıdır.
– Dichlofluanid 50, w.p. 10/1 dozda 20 g preparat uygulanmalıdır.
– Vinclozolin 50, w.p. 10/1 dozda 7,5 g preparat uygulanmalıdır.
Yaprak Güzeli’nde Yaprak Lekesi
Genellikle yaşlı yapraklarda görülür. Lekelerin üzeri duman rengi, fungal rengi örtü ile kaplıdır. Mücadelesi;
– Hastalıklı bitkiler ortadan kaldırılmalı; sıcak hava, fazla nem ve aşırı
sulamadan kaçınılmalıdır.
– Captain 50 (W.P.) 25 g (10/1 suya) ve Maneb 80 (W.P.) 17,5g (10/1
suya) preparatlar uygulanabilir.
Yaprak Güzeli’nde Kök Ur Nematodları
Süs bitkilerinin köklerinde dişisi armut şeklinde, erkeğinde ince uzun iplik şeklindedir. Toprak altında bitkinin kökleri içinde beslenirler. Bitkiyi emer ve emme sonucu gelişerek irili ufaklı urlar oluşturur. Bitkinin su ve besin maddesini engeller. Bundan dolayı bitkide bodurlaşma, sararma ve gelişmede gerilemeler görülür. Mücadelesi;
– Nematodlara karşı kullanılan ilaçlar bitkiye zarar verdiği için, bitkinin ekim ve dikiminden önce Dichloropropene ile plastik örtü altında fümigasyonu yapılmalıdır.
– Buharlı toprak sterilizasyonunda nematodlar ortalama 15 dk 55 C°’de yapılan ilaçlı mücadelede 1m3 harca 3 g katılmak suretiyle Aldicarb 15 kullanılmaktadır.
– Hastalık parazit olduğu için bitkiyi yaralayan ve zarar veren her türlü faktörden kaçınılmalıdır.
– Captan 50 , su ile karışabilen toz hâlindeki ilaç yani formülasyonu w.p. olarak, 10 litre’ye 1 litre suya doz uygulanarak 15 g uygulanmaktadır.
-Dichlofluanid 50, w.p. 10/1 dozda 20 g preparat uygulanır.
– Vinclozolin 50, w.p. 10/1 dozda 7,5 g preparat uygulanır.
Sağlıklı olan gösterişli Yaprak Güzeli
Yaprak Güzeli’nde Beyazsinek
Kanatlıdır ve vücudu beyaz mumsu bir toz tabakasıyla örtülü olduğundan beyaz renkte görünür. Ergin oluncaya kadar hareketsiz kalır. Larva döneminde hortumu ile bitkiyi sokması sonucu bitki yaprakları sararır ve kurur. Bitki, tatlı, yapışkan bir sıvı ile kaplanır. Mücadelesi, aşağıdaki ilaçlar su ile karıştırılarak uygun bir pülverizatörle bitkiye püskürtülmelidir:
Primiphos-methyl 50 E.C. ( sıvı görünümünde % 20-50 arasında etkili madde içeren) 20 cc’lik 10/1 suya preparat veya Formothion 33 E.C. ( sıvı görünümünde % 20-50 arasında etkili madde içeren) 15 cc’ lik 10/1 suya preparat olarak kullanılabilir.
Yaprak Güzeli’nde Unlu Bitler
Kabuklu bitlerle akraba olmalarına rağmen süs bitkilerindeki önemleri dolayısıyla farklılık göstermektedir. Sarımsı renkte olan vücudun üzeri una benzer mumlu maddelerden oluşmuş bir örtü tabakasıyla kaplı olduğundan beyaz renkte görünür. Kabuklu bitlerle bitkilerde benzer zararlar göstermeleriyle birlikte ilaçlarla mücadelesi şu şekilde yapılmaktadır;
– Azinphos-methyl 35, E.C. (Sıvı görünümünde, genellikle % 20-50 arasında etkili madde içeren), 10/1 dozda 10 cc preparat,
– Dichlorvos 50, E.C. (sıvı görünümünde, genellikle % 20-50 arasında etkili madde içeren), 10/1 dozda 20 cc preparat,
– Diazinon 20, E.C. (sıvı görünümünde, genellikle % 20-50 arasında etkili madde içeren), 10/1 dozda 20 cc preparat,
– Malathion 50, E.C. (sıvı görünümünde, genellikle % 20-50 arasında etkili madde içeren), 10/1 dozda 20 cc preparat seklinde hazırlanıp bitkiye verilir.
Satışa sunulan Yaprak Güzeli
Lütfen yorum bırakın.