Minyatür Portakallar (Citrus) Bitkisinin Tanımı ve Önemi
Doğu Asya ve Çin’de doğal olarak yayılış gösteren çalı biçimindeki citruslar; portakal, mandalina, bergamot, limon gibi turunçgiller ailesinin bir meyvesidir. Biçimi tıpkı limona, rengiyse portakala benzer. Ama limon ve portakalın kabuğunu soyarak yenirken citrusların kabuğunu soymanıza gerek yoktur.
Minyatür portakallar serası
Kokusu bergamota benzer ve elinizde tuttuğunuz citrusların kokusu uzun süre gitmez. Tadı çok tatlıdır.
Citruslar, Güney Çin ve Malezya kökenlidir. 19.yüzyılın ikinci yarısında süs bitkisi olarak önce Avrupa ve Kuzey Amerika kıtalarına getirilmiş sonra da dünyaya yayılmıştır.
Citrus fortunella
Citrus ağaçları yavaş büyüyen kompakt bitkilerdir, en fazla 3-4,5 metre yüksekliğe ulaşırlar. Gençken dalları yeşilimsi ve kıvrımlı, dikensiz veya hafif dikenlidir.
Kumquat ağacı
Yaprakları sivri uçlu, oval, kenarları hafif dişli, üstü parlak, altı hafif soluk yeşildir.
Minyatür portakallar’ın yaprak yapısı
Meyve türüne göre yuvarlak veya oval şekildedir. Meyve kabuğu, altın sarısı veya turuncu-kırmızı olabilir. 3-7 dilimden oluşan, asidik meyveleri, çok sulu değildir, bazen çekirdek içerir, bazen de çekirdeksizdir. Meyveler kabukları ile birlikte yenebilirler.
Minyatür portakallar’da meyve
Genelde yazın çiçek açarlar. Meyveleri sonbahar sonu sararmaya başlar ve toplanmadığı durumlarda, tüm kış bitkinin üzerinde kalırlar.
Minyatür portakallar’da çiçek yapısı
Citrusların bitkiler âlemindeki yeri aşağıdaki gibidir:
- Âlem: Plantae
- Şube: Magnoliophyta
- Sınıf: Magnoliopsida
- Family: Rutaaceae
- Cins: Citrus
- Tür : C. fortunella
- Türk Adı: Minyatür portakallar
Citrus meyveleri, kabukları soyulmadan yenilebildiği gibi, taze olarak, renk ve tad katmak için kokteyllere konulur. Reçel marmelât ve Ģurupları yapılarak kullanılır. Çin mutfağında, portakal suyu, bal, tuz ve tereyağında pişirilerek hazırlanan sosları, yaygın olarak kullanılır. Kumquatdan tatlı turşu da yapılmaktadır.
Minyatür portakallar reçeli
Citruslar C vitamini yönünden çok zengin bir bitkidir. 100 gramında 151 miligram C vitamini vardır. Kas ve doku oluşumu için gerekli olan bu vitamin diğer mineral ve vitaminlerin daha iyi kullanılmasına da yardım eder.
Citruslar dünyada kabuğu ile beraber yenilen tek narenciye çeşididir. Evlerde, salonlarda, balkonlarda yetiştirilebilen belki de tek meyve ağacı citruslardır. Minyatür portakal olarak da bilinen citruslar, hem vitamin kaynağı hem de süs bitkisi olarak beş yıldızlı otellerin iç mekan düzenlemesinde peyzaj malzemesi olarak da kullanılmaktadır.
Minyatür Portakallar’ın Çeşitleri
Citrusların en çok bilinen iki çeşidi vardır; Citrus fortunella ve Citrus mitis.
Citrus Fortunella (Kumquat)
Kumquat, turunçgiller ailesinin küçük mücevheri olarak adlandırılır. Kumkuat adını verdiğimiz bu meyve, bilim dünyasında “fortunella” olarak adlandırılır. Fortunella adını, 1812 – 1880 yılları arasında yaşamış İskoçyalı bahçecilik uzmanı Robert Fortune’un soyadından alır. Robert Fortune, Çin’de yaşadığı yıllarda sürekli ilginç bitkileri toplamış ve İngiltere’ye dönüşünde de bu koleksiyonunu beraberinde getirmiştir.
Batı dünyası, bu birikim içinde yer alan kumkuatla, Fortune sayesinde tanışmış, Onurlandırmak amacıyla da bu bitkilerin cins adına Fortunella denmiştir. Dünya halkları arasında da “kumquat ya da komquot” adlarıyla anılan meyveye “Altın Portakal” diyenler de vardır.
Citrus fortunella
Ülkemizin çeşitli bölgelerinde yetiştirilmeye çalışıldıysa da, en iyi meyve oluşumu Rize ilinde sağlanmıştır. Rize’ye 50-60 yıl önce Batum’dan gelmiş olan kumkuat uzun zaman nasıl değerlendirileceği bilinememiştir.
Ülkemize Japonya’dan gelen meyveleri, İstanbul-Bursa gibi büyük şehirlerimizin marketlerinde yüksek fiyatla satışa sunulmuş değeri ve özellikleri bilinmediğinden talep görmemiştir. Gürcistan sınırının açılması ile birlikte, gerek ülkemize gelen yabancılar gerekse Gürcistan’a gidenler bu meyveyi orada da görmüş, fiyatının Rusya’da 6 dolar olduğunu görmeleri ve Ruslar tarafından bu meyveye “Doktor” denilmesi üzerine üretime başlanmıştır.
Citrus Fortunella Margarita (Nagami veya Oval Kumkuat)
Çin’den dünyaya yayılmıştır. 4-5 dilimlik meyvesi olup 2-5 çekirdeği vardır. Yuvarlaktır ve 4-5 cm büyüklüğe erişir. Mevsimi ekim’den ocak ayına kadardır. Ağacı 4,5 metreye kadar ulaşır.
Citrus fortunella margarita
Kamkuat çeşitleri içinde en küçük meyvesi olanıdır. Kabuğu tatlı kabuk içi meyvesi mayhoş ve portakal tadındadır, kabuğu ile tüketilir. Meyveler bütün kullanılarak reçel yapılır ve kokteyllerde kullanılır.
İç mekânda saksıda, güneş gören kapalı yerlerde de yetişebilmektedir. Meyvelerinin dal üzerinde durma süreleri 1 yıldır. İsteğe göre bahçeye dış mekanlara da dikilebilmektedir.
Citrus Fortunelle Obovata
Obovata cinsi kamkuat, diğer cins margaritaya göre iki misli daha büyük meyve verir. Bütün yıl çiçek açarak meyve tutar, meyveleri çabuk olgunlaşır.
Citrus fortunelle obovata
Evlerde güneş gören pencere önlerinde 17 litrelik saksılarda yetiştirilmekte ve meyve alınabilmektedir. İdeal saksı büyüklüğü 50 litredir. Sürekli çiçek açtığı için oda, portakal çiçeği parfümü kokar.
Citrus Fortunelle Microcarpa
Hong Kong ve Çin’in bazı dağlık bölgelerinde yetişir. Çevre genişliği 1,6-2 cm civarındadır. Olgunlaştığında zayıf ve fazla etli olmayan kabuğu soyulur. 3-4 küçük çekirdeği bulunur.
Citrus fortunelle microcarpa
Citrus Fortunelle Japonica (Marumi veya Yuvarlak Kumkuat)
Japonya orijinli olup meyve hafif basık küre şeklinde, 1,5-2 cm çapında ve yuvarlaktır. Uzunluğu 3,2 cm kadardır. Altın sarısı renktedir. Meyve hoş kokulu ve baharatımsıdır. Ağaç 2,5-3 metre yüksekliğe kadar ulaşabilir. Nagamiye benzemekle birlikte, ondan daha fazla dikenlidir.
Citrus fortunelle japonica
4-7 çekirdeği bulunur. Ağacı 2,75 metreye kadar ulaşır. Küçük yapraklıdır. Aynı sezon içinde oluşabilecek soğuklara karşı daha dayanıklıdır.
Citrus Fortunella Crassifolia (Meiwa veya Büyük Yuvarlak Kumkuat)
Japonya orijinlidir. Kısa yuvarlak bir yapıda olup 4 cm bir genişliğe sahiptir. Kabuk portakal sarısı renkte ve çok kalındır.
Citrus fortunella crassifolia
Meyvesi tatlı olup 7 çekirdeğe sahiptir. Sık sık çekirdeksiz veya daha az çekirdekli olanlarına da rastlamak mümkündür. Çin’de de yaygın olarak bu çeşit yetiştirilir. Taze olarak yenilmek için en ideal kamkuatdır.
Citrus Fortunella Crassifolia (Sun Stripe)
Japonya’da üretilen, alacalı (variegated) yaprakları ve üzerinde yeşil çizgileri olan sarı renk meyveli, bir süs bitkisidir.
Fortunella fortunella crassifolia sun stripe
Citrus Fortunella Hindsii (Hong Kong Wild)
Hong Kong’da doğal olarak bulunan bir türdür. 1,5-2 cm çapında yuvarlak meyvelidir. Çinliler tarafından yenilmekle birlikte, bu çok dikenli bitki, diğer ülkelerde, yalnız saksıda süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir.
Fortunella hindsii
Citrus Mitis (Panama Portakalı)
Sürekli yeşil, küçük cinsler çalı veya ağaç şeklindedir. Ağaçlar çoğunlukla daha küçük dikenlidir. Bu sınıfın içine greyfurt, portakal, misket limonu ve diğer limongiller girer. Meyveleri için yetiştirildikleri gibi salon ve seralarda dekoratif süs bitkisi olarak da yetiştirilir.
Citrus mitis
Tabiatta 12 türü bulunan citrus cinsinin başka süs bitkileri yetiştiriliciliğinde önemli olan türleri c.aurantium, c.limon, c.paradisi, c.reticulata ve c.sinensistir.
Citrus Aurantium
Acı portakal olarak bilinir. 600-900 cm boyunda beyaz çiçeklidir. Asya’nın tropikal bölgelerinde yetişir. Kuvvetli bir tür olup birçok çeşidi vardır.
Citrus aurantium
Citrus Aurantifolia
Asya’nın tropik bölgelerinde yetişen 240-250 cm boyunda beyaz çiçekli çeşididir. Genç sürgünleri donmaya karşı çok duyarlıdır.
Citrus aurantifolia
Citrus Bergamia
Küçük ağaçlardır. Hoş kokulu küçük beyaz çiçekler vardır. Kolonya yapımında ve parfüm sanayinde kullanılır.
Citrus bergamia
Citrus Medica
240-300 cm boyunda tomurcuk halinde kırmızımsı, açınca beyaz çiçeklidir. Kabukları soyulunca şekerlenmiş gibi olur. Asya kökenlidir ve birçok çeşidi vardır.
Citrus medica
Minyatür Portakallar Üretimi
Citrusların üretimi tohum, çelik ve aşı ile yapılır.
Minyatür Portakallar’da Tohumla Üretim
Meyvelerden çıkarılan çekirdekler tohum kompostuna mart ayında ekilir. Ortam sıcaklığının 16 C° tutulması gerekir. Çekirdeklerden oluşan çöğürlere mart ayında kalem aşısı yapılır. Göz aşısın en uygun yapılma zamanı ise ağustos ayıdır.
Minyatür portakallar’da çekirdekten elde edilen çöğürler
Minyatür Portakallar’da Çelikle Üretim
Yarı olgun odunsu çelikler 7,5-10 cm uzunluğunda olmak üzere temmuz-ağustos aylarında alınır. Alınan çelikler hacim olarak eşit miktardaki turba ve kum karışımında, 16-18 C° sıcaklıkta köklendirilir.
Minyatür Portakallar’da Aşı ile Üretim
İyi bir çöğür üzerine aşılanma en uygun üretimdir. Bu sayede istenilen bitki dış etmenlere karşı daha dayanıklı olarak ve ana bitki özelliklerini taşıyarak elde edilir. Çöğür (aşı fidanı) olarak üç yaprak (poncirus trifoliata) tercih edilir.
Minyatür portakallar’da aşıda çöğür olarak kullanacak poncirus trifoliata
Bu yolla elde edilen bitki, saksıda büyümeye daha elverişlidir, daha yavaş büyür ve kompakt bir yapı gösterir. Turunca aşı yapılırsa, bitkinin büyümesi daha hızlıdır, ancak kompakt yapısı kısmen bozulur.
Minyatür Portakallar’ın Yetişme İstekleri
Minyatür Portakallar’da Sıcaklık
En iyi gelişmeyi 10-15 C°’ler arasında gösterir. Kışın ortalama sıcaklığı 13 C° olan yerlerde bulundurulur.
Ev ortamında minyatür portakallar
Minyatür Portakallar’da Orantılı Nem
İyi bir gelişme için bulunduğu ortamın optimum nem miktarı % 60-70 olmalıdır.
Minyatür portakallar seralarının havalandırılması
Minyatür Portakallar’da Işık
Bol ışıklı aydınlık yerleri severler. Evlerde bol pencereli büyük salonlarda iyi bir gelişme gösterir.
Balkonda yetiştirilen minyatür portakallar
Minyatür Portakallar’ın Bakımı
Minyatür Portakallar’da Saksı Değiştirme
Saksının büyüklüğü; boy uzunluğu ve meyve sayısı artırır. En küçük saksı büyüklüğü 17 litrelik olanıdır. Kumquat 1,5 metre boyunda olması için ideal boyut saksı 50 litre olmalıdır.
Saksısı değişecek minyatür portakallar
Saksının hazırlanmasında dikkat edilecek husus, hangi tür saksı olursa olsun dibinde muhakkak yeterli bir drenaj deliğinin bulunmasıdır. Saksı dibindeki deliğin bir saksı parçası veya bir çakıl ile kısmi olarak kapanması gerekir.
Böylece hazırlanan yeni saksıya bitki, toprağı ile getirilerek istenen yükseklikte tutulur. Burada istenilen yükseklik esas itibariyle eski saksıdaki kök boğazı seviyesinin yeni saksıda da aynen muhafaza edilmesidir. Yani derin veya sığ olmamalıdır. Sonra sağ el ile saksı kenarları ile köklü toprak kitlesi arasına ve gerekirse istenen seviyeyi korumak üzere saksı altına, biraz harçlı toprak konarak dikim tamamlanır. Dikimi takiben saksının tüm toprağı nemleninceye kadar sulanması gerekir. Sonra saksı fazla ışık seven bir bitki olsa dahi başlangıçta direkt olarak güneş ışığına çıkarılmadan kısmen veya türe göre tamamen gölge bir yere konur. İlk suyu takib eden sulamalar az az olmalı ve daha ziyade sık sık bitkiye su püskürtülmelidir.
Ayrıca ilk 4-5 hafta kökler yaralarını kapamadan ve yeni kökler oluşmadan da bitkiye gübre vermemelidir. Aksi halde yaralı ve henüz intibakını tamamlamamış kökler gübreyi sarf edemediği için fazla gelen gübre köklere zararlı etki yapar.
Saksı toprağının değiştirilmesi yanında, toprağın yerinde gevşetilmesi de önemlidir. Bu iş uç kısmı sivri bir tahta çubukla çevreden itibaren kök boğazına doğru çepeçevre, fazla derin olmayacak ve kökleri zedelemeyecek şekilde yapılır. Bu işin, biri vejetasyon devresi başında ilkbaharda, ikincisinin de kış başlangıcından olmak üzere yılda en az iki defa yapılması, bitkinin köklerinin iyi havalanmasına ve gelişmesine olumlu etki yapar. Bu konuda ayrıca saksı toprağının üst kısmının alınarak yeni toprak eklemesi de fayda sağlar.
Minyatür Portakallar’da Gübreleme
Şubat-ağustos ayları arası iki haftada bir kez 2/1 kompoze gübre verilir.
Minyatür Portakallar’da Sulama
Dış ortamda minyatür portakallar’ın damlama ile sulanması
Yazın bitkiler bolca sulanmalı ve sıcak havalarda su püskürtülmelidir. Ancak kök çürümelerini önlemek için fazla bir su gereksinimi yoktur. Saksı toprağının hafif nemli tutulması yeterlidir. Fazla nemden uzak durulmalıdır.
Bahçelere üretim amaçlı dikilen kumquatların sulanmasında ise damla sulama yöntemi uygulanır.
Drenajının iyi yapılıp, köklerin suda kalarak çürümesine yol açılmamalıdır.
Minyatür Portakallar’da Budama
Düzenli bir budama gerektirmez, ancak toplu formda bitki elde etmek için her 2-3 yılda bir mart ayında tüm sürgünler 2/3 oranında kısaltılabilir.
Minyatür portakallar’da kurumuş yaprakların alınması
Minyatür Portakallar’ın Hastalık ve Zararlıları
Minyatür Portakallar’da Gövde Zamklanması ve Kahverengi Meyve Çürüklüğü
Hastalık, bitkinin toprağa yakın kök boğazı ve gövdesinde meydana geldiği zaman gövde zamklanması meyvelerde olduğu zaman kahverengi çürüklük adını alır.
Minyatür portakallar’da meyvede kahverengi çürüklük
Kimyasal mücadele de gövde enfeksiyonlarına karşı sağlam ağaçlar ekim, ocak, mart başlarında koruyucu olarak %2’lik bordo bulamacı ile gövde ve kalın dallardan ilaçlanmalıdır. Meyve enfeksiyonlarına karşı ekim ayında ilaçlanır, gerekirse 15 gün sonra tekrarlanır. Bordo bulamacı veya captan kullanılır.
Minyatür Portakallar’da Mavi Küf ve Yeşil Küf
genel olarak yeşil küf ve mavi küf aynı meyve üzerinde karışık olarak bulunur. İlk olarak mavi küf kendini belli eder ve bunun üzerine kısa zamanda yeşil küf kaplar. Yeşil küf ve mavi küf sporları havada her yana kolayca yayılır; meyveye yaradan girer. Yeşil küfle bulaşık meyve, mavi küfle bulaşık olana nazaran temas ettiği meyveyi daha çabuk hastalandırır.
Minyatür portakallar’da mavi ve yeşil küf
Minyatür Portakallar’da Demir Noksanlığı
Klorozunun tipik belirtisi yapraklarda görülür. Demir, bitki yapısı içinde kolay taşınamadığı için yapraklarda sarıdan sarımsı beyaza kadar değişen bir renk bozulması olur. İlk başlangıçta damarlar yeşil kalmasına rağmen ileri hallerinde yaprağın her tarafı sararır. Daha çok genç yapraklarda kendini gösterir. Çok şiddetli noksanlıklarda meyvelerin küçükken sarardığı da görülmüştür. Verim ve kalitedeki bozukluk da dikkati çeken önemli bir husustur.
Minyatür portakallar’da yapraklarda demir noksanlığı
Çoğunlukla kireçli ve alkali topraklarda kendini gösterir. Asit karakterli topraklarda fosfor düzeyi yüksek olduğu takdirde ortaya çıkar.Bu durumun önlenmesi için;
– Saksı toprağını gereğinden fazla nemli ve fazla kuru tutulmamalıdır.
– Saksı toprağında fazla miktarda kil içermesi nedeniyle yeterli havalanmanın olmaması engellenmelidir.
– Saksı değiştirme zamanının geciktirilmemesi ve azot, magnezyum, demir, mangan gibi besin maddelerinin noksanlığının önlenmesi düzenli gübreleme ve bitkinin yeterince güneş ışığından yararlanması gerekir.
Minyatür Portakallar’da Beyaz Sinek
Larvalar yaprağa yapışık olup şeffaf renktedir. Yaprakların alt yüzeyinde beslenirler. Bitki öz suyunu emerler. Larva ve erginler bitki öz suyunu emerek beslenirler. Bitkinin zayıflamasına, yaprakların sararmasına neden olurlar.
Ayrıca beslenme sırasında tatlı ve yapışkan bir madde salgıladığından yapraklar üzerinde fumajin denen mantar gelişerek bitkinin görünümünü bozar ve pazar değerini düşürür. Bunun yanı sıra erginleri bazı virüs hastalıkları taşıyıcısıdır.
Minyatür Portakallar’da Yaprak Bitleri
taze sürgün ve yapraklarında genellikle koloniler halinde bulunurlar. Bitki özsuyunu emerek yaprakların küçük kalmasına, kıvrılmasına dolayısıyla ağaçların gelişememesine, çıkardıkları tatlı maddeler sonucu yaprakların islenmesine ve ayrıca virüslerin taşınmasına neden olurlar.
Bahçede bakım işlemlerinin usulüne uygun olarak yapılması, gereğinden fazla azotlu gübre kullanılmamasına ve tavsiye dışı geniş etkili ilaçlara yer verilmemesi gibi kültürel önlemlerin alınması mücadeledeki başarıyı artırır.
Minyatür Portakallar’da Kabuklu ve Unlu Bitler
ince uzun hortumuyla bitkinin yaprak ve saplarını sokarak bitki öz suyunu emerek beslenir. Salgıladıkları tatlı madde sayesinde fumajin mantarlarının çoğalmasına neden olur. Yapraklar sararır, kurur ve dökülür.
Minyatür Portakallar’da Beyazsinekler
Beyazsinekler bitki öz suyunu emerek ağaçların gelişmesinin azalmasına, meyvelerin küçük kalmasına, şeker oranının düşmesine, çıkardıkları tatlı maddeler ağaçların isli bir görünüm almasına ve ağaçların verimlerinin düşmesine neden olur. Beyazsineklerle mücadelede bu zararlılarla bulaşık alanlardan yapraklı fidanlar getirilmemeli, eğer getirilecekse etkili bir ilaçla beyazsineğin bulunduğu ağaçlar aralık-şubat ayları arasında meyvesizken yazlık beyaz yağlarla bir kış ilaçlaması yapılmalıdır.
Lütfen yorum bırakın.